WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘOch, Byku!http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2573Oryginalny PDFStyczeń 2011Phil Harrington Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)
Kap, kap, pada deszcz.
To prawda. Nawet w najczystszą zimową noc w Byku pada deszcz. Jak to? Pada w Byku?
Zawsze, gdy zwracasz wzrok w stronę głowy Byka w kształcie V, patrzysz na "deszcz". Dziś, głowę Byka nazywamy
Hiadami. W mitologii greckiej, Hiady były siostrami, córkami Ajtry i Atlasa oraz siostrami przyrodnimi Plejad. Ich ślady sięgają do około 750 roku p.n.e. wstecz, kiedy grecki poeta Homer wspomniał o nich w swym poemacie
Iliada o Wojnie Trojańskiej.
Powyżej: mapa nieba zimowego z książki Star Watch, Phila Harringtona
Powyżej: mapa przeglądowa Wszechświata przez Lornetkę w tym miesiącu. Źródło: Touring the Universe through Binoculars Atlas (TUBA), www.philharrington.net/tuba.htm
Hiady postrzegane były jako bliskie nimfom, związanym zazwyczaj z deszczem. Ich nazwa pochodzi bez wątpienia od faktu, że region śródziemnomorski doświadcza pór deszczowych w maju i listopadzie, właśnie kiedy Hiady wiszą wysoko, odpowiednio, wczesnym wieczorem i wczesnym rankiem.
Ile z sióstr Hiad możesz zliczyć gołym okiem? Jest ich 15 jaśniejszych niż 5mag, ale lornetki szybko podnoszą tę liczbę do dziesiątek. W rzeczywistości, na obszarze 5,5
o należącym do gromady, są setki gwiazd. Ponad 130 z nich jest jaśniejszych niż 9mag i jako takie, powinny być widoczne w lornetce pod w miarę ciemnym niebem.
Jeśli przejrzysz różne katalogi obiektów głębokiego nieba, możesz znaleźć Hiady z odnośnikiem do ich oznaczenia katalogowego
Melotte 25. Oznaczenie to powstało roku 1915, kiedy Philibert Jacques Melotte wydał swój
Catalogue of Star Clusters Shown on the Franklin-Adams Chart Plates. Siedem lat wcześniej, amerykański astronom Lewis Boss (1846-1912) odkrył, że Hiady tworzą prawdziwą gromadę otwartą. Jego badania wykazały, że wszystkie jej gwiazdy poruszają się generalnie w tym samym kierunku i z tą samą szybkością w Drodze Mlecznej. Późniejsze badania pokazały również jasno, że Hiady mają wspólne pochodzenie, ponieważ wiek gwiazd to średnio 790 milionów lat. Dla porównania, gwiazdy w pobliskich Plejadach mają jedynie około 100 milionów lat.
Duży rozmiar gromady na niebie stanowi pewien problem przy próbie jej obserwacji. Jest ona tak duża, że teleskopy nie obejmują całej na raz. Nawet niektóre lornetki nie ścisną całej gromady w swoim polu widzenia. Najlepiej obserwować Hiady przez lornetki dające pole widzenia pomiędzy 7
o a 9
o. Nieco mniej i efekt gromady ginie; czasami przy obserwacjach "nie widać lasu spoza drzew" i gubimy się w szczegółach.
Nie oglądaj się teraz, ale jedna z "sióstr" Hiad to oszust! Niebieskim mataczem jest nie kto inny jak sam wspaniały Aldebaran. Tak naprawdę, nie należy on, mimo pozorów, do Hiad. Leży on pomiędzy nami a gromadą. Po prostu zdarzyło się, że znalazł się w tej samej linii. Hiady leżą 150 lat świetlnych od Ziemi, co sprawia, że są jedną z najbliższych nam gromad, ale Aldebaran odległy jest jedynie o około 65 lat świetlnych.
Dlatego, najjaśniejszą prawdziwą gwiazdą gromady jest Theta
2 Tauri o jasności 3,4mag. Theta
2 w połączeniu z Theta
1 Tauri o jasności 3,8mag tworzy szeroki układ podwójny widoczny gołym okiem, położony nieco na południowy-zachód od jaskrawego Aldebarana. Potrafisz dojrzeć je osobno gołym okiem? Theta
2 sklasyfikowana jest jako biały olbrzym, co oznacza, że jest zarówno gorętsza jak i większa od naszego Słońca. Theta
1 jest żółta gwiazdą, jak Słońce. Ale ponieważ Theta
1 jest żółtym olbrzymem, w rzeczywistości jest dużo większa niż nasze Słońce.
Ostatniej jesieni, po obserwacjach Hiad przez lornetkę, czytelnik CN Bill Zmek napisał mi o ciekawym wzorze zawierającym obydwie gwiazdy Theta. Napisał on: "Widziałem w polu okularu asteryzm który nigdy nie przestawał mnie ciekawić. Nazywam go
Potrójna Podwójna, ponieważ zawiera trzy gwiazdy podwójne ułożone mniej więcej w trójkąt równoboczny. Każda podwójna ustawiona jest prostopadle do linii biegnącej od podwójnej do środka trójkąta". Theta-1 i Theta-2 wyznaczają zachodni róg asteryzmu. Słabsze gwiazdy SAO 93975 i SAO 93981 są w rogu północno-wschodnim, a 80 i 81 Tauri leżą w rogu południowo-wschodnim.
Powyżej: Aldebaran i Hiady, sportretowane przez autora przy pomocy lornetki 10x50. Kierunek północny na górze.
Uważna obserwacja Hiad przez lornetkę ujawni również kilka innych gwiezdnych duetów i trio. Na przykład, widzę również
myśliwiec ze skrzydłem Delta utworzony z gwiazd Delta, 63, 64, oraz 68 Tauri na zachód od Aldebarana.
Wróć do Aldebarana i rozciągnij linię do gwiazdy Ain (Epsilon Tauri), wyznaczającej zachodni koniuszek "V" Hiad. Przedłużając linię o tę samą długość dalej na północny-zachód, znajdziesz się dokładnie w środku jasnego, ale luźnego zbiorowiska gwiazd o jasnościach od 3 do 5 mag. Z zachodu na wschód, grupa składa się z Omega, 51, 53, 56, 65, 67, 69, oraz 70 Tauri, wraz z rozrzuconymi słabszymi słońcami. Wszystkie one ładnie wyróżniają się w lornetce 50mm. Rzuć okiem. Widzisz wśród gwiazd jakiś rozpoznawalny wzór? Pomysłowe oczy mojego kumpla, Johna Davisa z Amherst, Massachusetts, widzą "ślicznego małego psa, którego nos dostał się do temperówki!". Omega wyznacza czubek psiego nosa, 53 reprezentuje jedno z jego oczu, a 51 i 56 Tauri leżą na koniuszkach czubatych psich uszu. Ogon
Psa Davisa jest zarysowany przez łuk 65, 67, 69, oraz 72 Tauri, natomiast jego tułów i nogi utworzone są z pary słabszych trójkątnych wzorów na południu.
Powyżej: Pies Davisa, sportretowany przez autora przy pomocy lornetki 10x50. Porównaj ten szkic z powyższą mapą, która pokazuje zarys psa. Kierunek północny na górze.
Spójrz na poniższą listę innych celów w tej okolicy. Cztery gromady NGC - 1647, 1746, 1807 i 1817 -- leżą na wschód od Hiad, i chociaż są one z zupełnie innej bajki niż córki Ajtry i Atlasa, wciąż są fajne do upolowania w lornetce. Daj każdej z nich szansę. I, oczywiście, zawsze raduj się widokiem Plejad nieco na zachód!
Świetny materiał, co? Zawsze zabawnie jest natrafić na wzór z gwiazd który przypomina nam coś ziemskiego. Czy kiedykolwiek znalazłeś jakiś ciekawy asteryzm? Jeśli tak, chciałbym o tym usłyszeć i być może włączyć go do przyszłego artykułu. Wyślij mi maila na
phil@philharrington.net ze szczegółowymi danymi, lub z uwagami i pomysłami które masz na temat tego e-artykułu.
I nie zapomnij wydrukować wersji tego artykułu w PDF aby zabrać ją ze sobą na obserwacje. Kliknij na link
'Oryginalny PDF' na górze strony aby ściągnąć plik PDF, który możesz wydrukować lub zapisać do późniejszego wykorzystania.
W przyszłym miesiącu wrócimy podziwiać więcej wspaniałego nieba zimowego. Do tego czasu, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.
O Autorze:Phil Harrington jest autorem
Touring the Universe through Binoculars. Odwiedź jego stronę internetową:
www.philharrington.net aby zobaczyć zajawkę jego nowej książki,
Kosmiczne Wyzwanie (Cosmic Challenge), wydanej przez Cambridge University Press.
Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2011 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.
