WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Jacek i Agatka
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2639
Oryginalny PDF

Czerwiec 2011

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)








Z dużym prawdopodobieństwem, uczyliście się tej przedszkolnej rymowanki na długo przed zainteresowaniem się obserwacjami gwiazd. Ale czy wiedzieliście, że Jacek i Agatka mogli być Waszą pierwszą lekcją astronomii?

To dlatego, że niektórzy twierdzą iż pochodzenie tego znajomego wierszyka sięga czasów starożytnej Skandynawii, gdzie znano go jako Hjuki i Bila. I dlatego, że powstanie oraz upadek Jacka i Agatki bazują na wyglądzie mórz księżycowych w czasie miesięcznego cyklu faz. Hjuki pochodzi od skandynawskiego słowa jakka, które oznacza "przyrost", natomiast Bila oznacza "znikanie" lub "spadek". Hjuki reprezentuje fazy wstępujące, kiedy Księżyc zdaje się co noc zwiększać, a Bila analogicznie fazy zstępujące.


Podążmy za niefortunną przygodą Jacka i Agatki w czasie, gdy terminator przemierza oblicze Księżyca noc po nocy w tym miesiącu. W tym czasie z łatwością zauważymy, że Księżyc tworzą dwa wyraźne typy terenu. Obszary jaśniejsze, zasłane kraterami i górami to księżycowe wyżyny, natomiast ciemniejsze, gładkie obszary zwane są morzami księżycowymi (z łac. Mare). Na długo przed wynalezieniem teleskopu, nasi przodkowie interpretowali te ciemne obszary jako oceany wody. Mimo iż od wieków wiemy, że na Księżycu nie ma zbiorników wodnych, nawet dziś wciąż odnosimy się do nich jako księżycowych mórz. W rzeczywistości, morza księżycowe są ogromnymi basenami uderzeniowymi ukształtowanymi niemal 4 miliardy lat temu, gdy Księżyc był bombardowany wielkimi głazami kosmicznymi pozostałymi po utworzeniu się Układu Słonecznego. Baseny uderzeniowe wypełniły się następnie lawą, która tężejąc pozostawiała płaskie, stosunkowo rzadko usiane kraterami równiny.

Naszą wizytę zaczniemy kilka dni po nowiu, ale możesz dołączyć do podróży w każdej chwili. Sprawdź poniższy kalendarz z fazami w tym miesiącu.


Pierwsze morze które zobaczy wschód Słońca, około dwa dni po nowiu, to Mare Crisium, czyli Morze Przesileń. Morze Przesileń jest owalną równiną o wymiarach 435km na 565km, położoną blisko wschodniej krawędzi Księżyca.

Tego samego wieczora, skraj Morza Obfitości, Mare Fecunditatis również widzi pierwsze promienie. W odróżnieniu od samotnego Morza Przesileń, Morze Obfitości połączone jest z innymi dużymi morzami księżycowymi poprzez szereg wyimaginowanych kanałów i cieśnin. Przez kolejnych kilka nocy, w świetle słonecznym skąpane jest coraz więcej i więcej Morza Obfitości, tak jak Morza Nektaru (Mare Nectaris) oraz Morza Spokoju (Mare Tranquilitatis).

W noc pierwszej kwadry możemy zobaczyć Jacka (Hjuki). Jego głowę wyznacza Morze Jasności, tułów Morze Spokoju, a nogi Morza Nektaru i Żyzności. Możesz sobie nawet wyobrazić, że trzyma on "wiaderko", Morze Oparów (Mare Vaporum). Morza Jasności i Spokoju rozciągają się odpowiednio na 707km i 873km. Morze Nektaru ma średnicę około 333km, natomiast Morze Oparów 245km.

Jeśli przyjrzysz się uważnie okolicom północno-wschodniego wybrzeża Morza Jasności, zobaczysz, że wpływa ono do poszatkowanego jasną szarością obszaru zwanego Jeziorem Śmierci i Jeziorem Snów. Te z kolei, łączą się z Morzem Zimna (Mare Frigoris). Morza Zimna jest najdłuższym i najcieńszym z mórz, rozciągającym się na długości około 1800km, ale jedynie na jakieś 200km w najszerszym miejscu.

Agatki (Bila) nie dostrzeżemy aż do końca pierwszej kwadry. Kiedy Księżyc w ciągu następnych kilku nocy przechodzi swoje fazy wstępujące, promienie słoneczne oblewają Morze Oparów (Mare Vaporum) odsłaniając wspaniałą wyspę krateru Copernicus jakieś 9 dni po nowiu. Światło słoneczne dociera następnej nocy do Morza Deszczów (Mare Imbrium) i Morza Wilgoci (Mare Humorum), aby w końcu oświetlić największe morze księżycowe, Ocean Burz (Oceanus Procellarum), dwie noce przed pełnią.

Wyobraźmy sobie jasny krater Copernicus jako głowę Agatki, jej ciało rozciągające się na południe, a Morza Chmur i Wilgoci tworzące jej dwie nogi. Obydwie postacie zdają się "wspinać" wraz z postępującymi fazami wstępującymi, Jacek pierwszy, a za nim Agatka. W końcu, w czasie pełni, obydwoje stoją obok siebie z wiaderkiem pomiędzy nimi.

Ale wkrótce, terminator księżycowy znów zacznie przetaczać się przez Jacka, powodując, że zapadnie się w ciemność. Przy ostatniej kwadrze, Jacek zniknie, zostawiając samotną Agatkę. Ale wraz z postępem faz zstępujących ku nowiu, wkrótce i ona podąży za nim.

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się co stało się z Jackiem i Agatką po upadku? Nie obawiaj się, mniej znana druga zwrotka wiersza dopowiada historię.


Nie jestem pewien czy ocet i szary papier to dobre lekarstwo na ewentualne kontuzje, ale możesz być pewny, że on i Agatka powrócą po kilkudniowym odpoczynku aby ponowić swoją wędrówkę po księżycowym obliczu.

Nie zapomnij wydrukować wersji tego artykułu w PDF aby zabrać ją ze sobą na obserwacje. Kliknij na link 'Oryginalny PDF' na górze strony aby ściągnąć plik PDF, który możesz wydrukować lub zapisać do późniejszego wykorzystania.

Pytania, uwagi? Zawsze z przyjemnością oczekuję ich od Czytelników, tak więc nie zapomnij przesłać mi ich na phil@philharrington.pl. Do następnego miesiąca, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington jest autorem dziewięciu książek o astronomii, w tym Touring the Universe through Binoculars i Cosmic Challenge. Odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2011 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.