 |
Gromady kuliste z katalogu Palomar - pomocnik obserwatora
[ARTYKUŁY]
2023-07-15 | polaris | źródło www.astronoce.pl
Ze 158 obecnie znanych gromad kulistych Drogi Mlecznej, 15 sklasyfikowanych jest w katalogu Palomar. Zostały one, oprócz Pal 7 (IC1276) i Pal 9 (NGC6717), odkryte w latach 50-tych na kliszach POSS (Palomar Observatory Sky Survey). Całość została skatalogowana przez George'a Abella, ale sam katalog został nazwany Palomar przez Helen Sawyer Hogg. Początkowo zawierał 13 gromad, a dwie zostały dodane później. Wszystkie piętnaście Palomarów jest dostępnych do obserwacji w Polsce, z czego kilka niestety dość nisko nad horyzontem co może skutecznie utrudnić lub nawet uniemożliwić ich dostrzeżenie. Poniżej zamieściłem tabelkę z podstawowymi danymi i zdjęciami DSS:
| Pal |
RA |
Dec |
Gwiazdozbiór |
Rozmiar ['] |
Jasność [mag] |
Odległość [l.św. x1000] |
| 1 |
03h 33m 23,0s |
+79st 34' 50" |
Cefeusz
|
2,8
|
13,18 |
35,6 |
| 2 |
04h 46m 05,9m |
+31st 22' 51" |
Woźnica |
2,2 |
13,04 |
90,0 |
| 3 |
10h 05m 31,4s |
+00st 04' 17" |
Sekstans |
1,6 |
14,26 |
302,3 |
| 4 |
11h 29m 16,8s
|
+28st 58' 25" |
Wielka Niedźwiedzica |
1,3 |
14,20 |
356,2 |
| 5 |
15h 16m 05,3s |
-00st 06' 41" |
Wąż |
8,0 |
11,75 |
75,7 |
| 6 |
17h 43m 42,2s |
-26st 13' 21" |
Wężownik |
1,2 |
11,55 |
19,2 |
| 7 |
18h 55m 44,2s |
-07st 12' 27" |
Wąż |
8,0 |
10,34 |
17,6 |
| 8 |
18h 41m 29,9s |
-19st 49' 33" |
Strzelec |
5,2 |
11,02 |
42,1 |
| 9 |
18h 55m 06,2s |
-22st 42' 03" |
Strzelec |
5,4 |
9,28 |
23,1 |
| 10 |
19h 18m 02,1s |
+18st 34' 18" |
Strzała |
4,0 |
13,22 |
19,2 |
| 11 |
19h 45m 14,4s |
-08st 00' 26" |
Orzeł |
10,0 |
9,80 |
42,4 |
| 12 |
21h 46m 38,8s |
-21st 15' 03" |
Koziorożec |
2,9 |
11,99 |
62,3 |
| 13 |
23h 06m 44,4s |
+12st 46' 19" |
Pegaz |
0,7 |
13,80 |
84,1 |
| 14 |
16h 11m 04,9s |
+14st 57' 29" |
Herkules |
2,2 |
14,74 |
241,0 |
| 15 |
17h 00m 02,4s |
-00st 32' 31" |
Wężownik |
3,0 |
14,00 |
145,5 |
Obrazy DSS
| Pal 1 |
Pal 2
|
 |
 |
| Pal 3 |
Pal 4 |
 |
 |
| Pal 5 |
Pal 6 |
 |
 |
Pal 7 (IC 1276)
|
Pal 8 |
 |
 |
Pal 9 (NGC 6717)
|
Pal 10 |
 |
 |
| Pal 11 |
Pal 12 |
 |
 |
| Pal 13 |
Pal 14 |
 |
 |
| Pal 15 |
|
 |
|
Jak widać, kilka z nich jest w zasięgu średnich teleskopów (~8"), ale większość to wyzwanie dla apertur 12" i większych. Sęk w tym, że każda z nich jest albo/i mocno przesłonięta materią międzygwiezdną, albo/i bardzo odległa, albo/i posiada niewiele gwiazd. A każdy ten czynnik ma kluczowe znaczenie w obserwacjach wizualnych. Dlatego oprócz apertury i dość wysokich powiększeń, wymagają one dobrego oka i bardzo ciemnego nieba. W większości przypadków nie ujrzymy niczego co przypomina klasyczną gromadę kulistą jak M13, M92 czy M22, a raczej słabą mgiełkę, czy wręcz lekkie, ulotne pojaśnienie tła które po dłuższym wpatrywaniu staje się rozległym "kaszkowaniem" z gwiazd gromady. Polecam na próbę wycelować w kulistą NGC5053 lub słabe kulki w Wężowniku (np. NGC6535, NGC6366 czy IC1257) aby mieć pojęcie z czym się mierzymy. Palomary są trudniejsze :) Mapki Palomarów 2-15 przygotowałem w programie SkyMap Lite, a mapkę Palomara 1 w Cartes du Ciel (w prawie wszystkich SkyMapach jest błąd w oznaczeniu/lokalizacji Palomara 1, jedynie SMP7 pokazuje go poprawnie, ale niestety nie działa mi na Win7...). Każda kulka ma trzy mapy - poglądową, dokładną i szczegółową. Na dokładnej i szczegółowej oznaczyłem okręgiem pole o średnicy 1 stopnia. Zasięg gwiazdowy mapek, to odpowiednio 8mag, 10mag i 13mag (na mapce z CdC - 7,9mag, 10,3mag i 12mag).
Poniżej nieco naszych obserwacji zebranych z zasobów Astronocy: Pal 4
Ucio, 12"
Do zlokalizowania Palomara posłużyła niemal klasycznie mapka z Cosmic Challenge. Po drodze padła jeszcze galaktyka NGC 3687 (12, Sb 13.3). Mi i Julesowi udało się wyzerkać bardzo małe i słabe pojaśnienie obok gwiazdki 14.1mag gdzie powinna znajdować się kulka, Polaris jednak jej nie widział (pytanie czy tak powinno to wyglądać czy jednak jakiś ślad "kaszkowatości" powinien być widoczny? Wydaję mi się, że jednak pojaśnienie, biorąc pod uwagę, że najsłabsze gwiazdy mają w gromadzie 18mag). Obawiam się, że z 12 cali dużo więcej nie da się wyłuskać. Można spróbować pod ciemniejszym niebem, ale żeby być pewnym obserwacji zapewne będzie potrzebne minimum 16 cali. Miałem przy tym obiekcie bardzo podobne wrażenie jak przy IC 1296, niby ją widzę ale nie jestem tego pewien w 100% tak słaby i ulotny dla oka to obiekt.
Pal 5
Ucio, 12"
Jest to jeden z łatwiejszych Palomarów wizualnie, z dokładną mapką znalezienie nie stwarza żadnych problemów. Widoczny jest zerkaniem jako spore, okrągłe pojaśnienie już przy 107x, po podbiciu kontrastu przy 170x widoczny jest patrzeniem na wprost. Nie widać żadnych śladów rozbicia.
Pal 7
Polaris, 8"
(...) w końcu zerkaniem wyskoczyła z tła całkiem spora ekstremalnie słaba, ulotna poświata. Dość długo weryfikowałem jej widoczność, a dodatkowo kilka razy wyskakiwały na jej tle dwie gwiazdki GSC 5109-0004 13mag i GSC 5109-0010 14mag. Raz mignęły naprawdę wyraźnie. Najlepszą widoczność miałem @96x, ale w 69x też ją wyzerkałem.
Pal 8
Ucio, 12"
Położona ok. 42.100 lat świetlnych od Ziemi, przesłonięta przez pył naszej Galaktyki. Dość dobrze widoczna na wprost przy 107x jako owalne pojaśnienie bez śladów rozbicia.
Polaris, 8"
Dla rozgrzewki odwiedziłem starą znajomą - kulistą Pal 9 (NGC6717), najjaśniejszą z katalogu Palomar. Była tam i była jasna :)
Ucio, 12"
Najjaśniejszy i bardzo łatwy Palomar. Przy 107x jasna, niejednorodna, niestety bardzo niskie położenie nad rozgrzanymi dachami obory uniemożliwiło zwiększenie powiększenia.
Pal 10
Ucio, 12"
Razem ze wspomnianą wcześniej IC1296 to największa wątpliwość co do skutecznej obserwacji. Jadąc do Jodłowa znałem tylko jasność, miałem dokładną mapkę i wiedziałem że łatwo nie będzie. Podczas obserwacji wykonałem sobie szkic okolicy na którym zaznaczyłem gwiazdę przy której coś majaczyło. Teraz porównując ze zdjęciami okazuje się że kulka znajduje się dokładnie w tym miejscu, a naszkicowana gwiazda jest przy jej jasnej krawędzi, jednak nie do końca to co pamiętam odpowiada rzeczywistości. Najjaśniejsze gwiazdy w Pal’u 10 mają 18 mag, relacje i szkice obserwacyjne opisują ją jako bardzo słabą i trudną w 16-calowych Newtonach i ogólnie jednego z najtrudniejszych Palomarów. Widać nie do końca wiedziałem na co się porywam, więc będę na pewno próbował ja wyłapać znając dokładnie rozmiar (4’) i położenie, ale na chwilę obecną oczywiście kłaka nie zaliczam.
Ucio, 12"
Głównym celem jednak był Palomar 10, którego wcześniej nie udało mi się zaobserwować mimo dwukrotnego podejścia. Tej nocy, przesuwam pole widzenia Pentaxa 20mm w miejsce gdzie powinna być gromada i jest! Kulista wyskoczyła od razu z tła, nie udało się jej utrzymać widocznej zerkaniem przez cały czas, ale bez wątpienia majaczyła na tle nieba. Z Polarisem zgodnie stwierdziliśmy także lekkie kaszkowanie tła gromady. Sam obiekt łatwo zlokalizować, dotyka swoją krawędzią środkowej gwiazdy z łańcucha 3 gwiazd położonych jeśli mnie pamięć nie myli na zachód od kulistej.
Pal 11
Polaris, 8"
Ścigając się z wilgocią spróbowałem też odszukać Pal 11 - kolejną stosunkowo jasną kulkę z katalogu Palomar. Kiedy wydawało mi się, że ją mam, poprosiłem Ucia o potwierdzenie i doszliśmy do wniosku, że faktycznie, na tle kilku słabych gwiazdek widać słabe skupisko-mgiełkę które może być kulistą. Pozostawmy to na razie na tym etapie - sprawdzimy to w Jeziorach w 12" :)
Polaris, 8"
Miejsce Palomara 11 namierzyłem bardzo dokładnie, bo leży w dość charakterystycznym miejscu i chyba widziałem tam małe, lekkie pojaśnienie tła z łańcuszkiem jaśniejszych gwiazdek. Te gwiazdki widziałem na pewno, a kulista zdawała się być słabym, owalnym pojaśnieniem tła.
Ucio, 12"
Najtrudniejszy z wczoraj obserwowanych Palomarów, Przy 107x widoczny zerkaniem jako pojaśnienie na tle łańcuszka z słabych gwiazd, przy 170x gromada zanika. Ogólnie oceniam Palomara jako dość trudnego. Mapka z Cosmic Challenge jakiej używałem jest trochę myląca gdyż w okularze rozmiar kątowy gromady jest mniej więcej o połowę mniejszy niż na mapce.
Pal 13
Ucio, 12"
Miejsce gdzie znajduje się gromada łatwo namierzyć gdyż zaraz obok znajduję się jedna z perełek Pegaza: NGC 7479. Gromada w okularze wygląda praktycznie identycznie jak Palomar 4 (mają podobny rozmiar i jasność). Przy 170x zerkaniem widoczne jest bardzo małe pojaśnienie o jednorodnej jasności, widok przypomina niewielkie, słabe powierzchniowo planetarki. Razem z Pal 4 najtrudniejszy z dotychczas zaobserwowanych, ogólnie oceniam go jako trudny obiekt w 12".
I jeszcze coś o Pal 11 z artykułu z serii Small Wonders:
Tom Trusock:
Widziałem Pal 11 zarówno w moim 12,1" jak i 18". W 12,1" była bardzo bardzo luźnym skupieniem gwiazd, zdającym się bardziej gęstą gromadą otwartą z mgiełką nierozdzielonych gwiazd. 18" pokazał wyraźnie więcej, ale miałem to samo wrażenie, zauważyłem, że najlepsze obrazy dają niższe powiększenia (~75x lub coś w tym stylu).
Rodger Raubach:
Zrobiłem jeszcze jeden skok od znanej gwiazdy, używając pierścieni z podziałką RA i DEC aby przesunąć się w odpowiednie miejsce, a była to moja czwarta próba podejścia do Pal 11. Kiedy powoli przeczesywałem rejon, zauważyłem bardzo słabą mgiełkę niemal dokładnie we właściwym miejscu, skanowałem dalej mimo tego mglistego punkciku, a wtedy wróciłem przesuwając się w kierunku odwrotnym. Znów ten sam punkcik. Zatrzymałem się i stuknąłem w tubus (ang. "tube tap"), a mglista plamka ładnie się poruszyła. Zarzuciłem kurtkę na głowę i starałem jeszcze lepiej zaadaptować wzrok do ciemności przy nabraniu kilku głębokich wdechów, przy zamkniętych w tym czasie oczach. Po chwili plamka stała się bardziej wyraźna i zerkaniem mogłem dostrzec kilka bardzo słabych drobnych gwiazd pola w poprzek tarczy. Kontrola mapy ujawniła, że jestem w prawidłowym miejscu, dlatego stwierdzam zaobserwowanie Pal 11 w 6,9" refraktorze APO. Widok zdecydowanie nie robił wrażenia, ale byłem bardzo z siebie zadowolony znajdując swoją 4-tą kulistą z katalogu Palomar przy użyciu TMB 175.
W The Night Sky Observer's Guide opisano cztery Palomary:
- Pal 5 - w 20/22" jako niezwykle słabą, mglistą plamkę o średnicy 5' z rozdzielonymi 3-4 gwiazdami 15mag
- Pal 9 - w 12/14" jako gromadę z 1' halo i malutkim, niemal gwiazdowym jądrem; poświata od gwiazdy Nu2 Sagittarii utrudnia jej dostrzeżenie
- Pal 10 - w 12/14" jako bardzo słabą, rozmytą plamkę o średnicy 2' i niewielkim zagęszczeniem centralnym; mimo lekkiego kaszkowania, pozostaje nierozdzielona
- Pal 12 - w 8/10" jako ledwo widoczną niezwykle słabą, małą, okrągłą i nierozdzieloną mgiełkę; w 16/18" jako słabą, rozmytą i ulotną, zerkaniem widoczna średnica 2' z rozdzielonymi kilkoma słabymi gwiazdami
Phil Harrington w swojej książce Cosmic Challenge opisał pięć Palomarów: 1, 2, 4, 11 i 13. Pal 11 i Pal 13 to wyzwanie dla dużych teleskopów (10-14 cali), a reszta dla olbrzymów 15-calowych i większych. Oczywiście, zawsze warto spróbować czymś mniejszym, ale w przypadku tych kulek raczej trzeba się nastawić na prawdziwe wyzwania, dużo trudniejsze niż to wynika z ich jasności. Zachęcam do własnych poszukiwań. Powodzenia! Źródła i linki: http://www.deep-sky.co.uk/observing/palglobs/palglobs.htmhttp://www.deepsky-visuell.de/Projekte/PalomarGC_E.htmhttp://www.astronomy-mall.com/Adventures.In.Deep.Space/palglob.htmhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Katalog_Palomarhttp://www.eastvalleyastronomy.org/obspgm-palomars.html
http://www.perseus.gr/Astro-DSO-Cluster-Palomar.htm
|
Brak komentarzy do bieżącego wątku!
Możesz dodać swój komentarz po zalogowaniu.
| |
|
|
