WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Księżycowe jeziora, zatoki i bagna
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2770
Oryginalny PDF

Czerwiec 2012

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Identyfikacja każdego z głównych księżycowych mórz (mare) przy pomocy lornetki lub nawet gołym okiem to proste zadanie o ile mamy przy sobie dobrą mapę Księżyca. Ale co z mniej znanymi szczegółami rozsianymi na tarczy naszego kosmicznego sąsiada? Większość z nich mijamy bez zwracania większej uwagi. W tym miesiącu to zmienimy, rzucając okiem na niektóre jeziora, zatoki, a nawet bagna.


Prześledźmy drogę od księżycowego wschodu do księżycowego zachodu. Zanim pojawił się pomysł wysłania astronautów na Księżyc który rozkwitł jako program Apollo, większość referencji stosowało układ geocentryczny (ziemski). W starym systemie, zachodnia krawędź Księżyca była najbliższa zachodniemu horyzontowi Ziemi. Podobnie, krawędź wschodnia była najbliższa naszemu wschodniemu horyzontowi. W roku 1961, Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) zdecydowała to odwrócić. Chociaż wydaje się to sprzeczne z wyglądem, ma to sens jeśli stanie się na Księżycu. W tym nowym systemie, astronauta na Księżycu zobaczyłby wschód Słońca na wschodzie i jego zachód na zachodzie. W związku z tym, kiedy położenie jakiegoś szczegółu powierzchni określane jest na wschód od innego, mówimy o wschodzie księżycowym, który jest w kierunku zachodnim, lub w prawo patrząc z półkuli północnej. Podobnie, zachód odnosi się do zachodu księżycowego, który jest na naszym wschodzie, lub w lewo będąc na północ od równika ziemskiego. Chwytasz?

Pierwszym przystankiem w naszej wędrówce jest księżycowe bagnisko znane jako Palus Somnii, Bagno Snu. Bagna księżycowe to tereny pokryte lawą tak jak morza, ale o dużo mniejszych rozmiarach. Palus Somnii, zajmujące obszar około 110 na 145 mil (177x233 km), graniczy ze wschodnim brzegiem Mare Tranquilitatis, Morza Spokoju. Szukaj niewielkiego, szarawego obszaru o kształcie przypominającym nieco mały, zaokrąglony diament. W przeciwieństwie do morza które wygląda w lornetce na dość gładkie, Palus Somnii ma powierzchnię o szorstkiej fakturze.

Od Bagna Snu naturalne jest przejście do Jeziora Snów. Pożegluj na północ, przekraczając Mare Tranquilitatis, do Mare Serenitatis, Morza Jasności. Zwróć uwagę na swego rodzaju dopływ rozciągający się na północny-wschód (pamiętaj, że to "księżycowy północny-wschód") zdający się wpływać do morza. To Lacus Somniorum, nieregularna równina z niewyraźnymi granicami. Będziesz wiedział, że to ona, jeśli zobaczysz krater Posidonius, rozciągający się na około 59 mil (95 km).

Lacus Somniorum miesza się z Lacus Mortis, Jeziorem Śmierci, na północy. Brzmi upiornie! Ciężko powiedzieć gdzie kończą się Sny, a wyłania Śmierć, gdyż obydwa oddzielone są jedynie niejasną linią fal. Wizualnie, Lacus Mortis jest na zachód od wyróżniających się kraterów Atlas i Hercules.

Najlepszym momentem na poszukiwania wszystkich tych trzech obiektów jest czas gdy Słońce jest dość wysoko na ich niebie, pomiędzy 5 a 10 dniem po nowiu.

Naszym następnym przystankiem, wypełniającym lukę pomiędzy Morzem Spokoju a Morzem Nektaru, jest Sinus Asperitatis, Zatoka Grubiaństwa. Szukaj rzucającej się pary kraterów przy jej południowym brzegu. Bliższy z nich to Theophilus, a dalszy Cyrillus. Mając średnicę około 125 mil (200 km), Sinus Asperitatis otrzymała nazwę prawdopodobnie dzięki równoległym grzbietom które przecinają ten obszar, a także wyboistemu terenowi ograniczającemu ją od wschodu i zachodu. Zdecydowanie będziesz potrzebować dużej lornety aby zobaczyć ich ślad.

Sinus Medii, Zatoka Środkowa, została nazwana właściwie, leżąc niemal dokładnie na środku księżycowej tarczy. To małe morze, rozciągające się na nieco więcej niż 200 mil (350 km), położone jest na północ od linii wyróżniających się kraterów -- Ptolemaeusa, Alphonsusa i Arzachela -- które widoczne są przez lornetkę 10x. Szukaj Sinus Medii i tych kraterów pomiędzy 7 a 9 dniem po nowiu.

Jednym z najwspanialszych obiektów na Księżycu jest Sinus Iridum, Zatoka Tęcz. Dziesięć dni po nowiu, terminator przesunął się po księżycowym dysku i teraz rzuca promienie słoneczne na Oceanus Procellarum, Ocean Burz. Skradający się przez to największe z mórz księżycowych świt oświetla ten niezwykły wyrostek w kształcie pazura. Pierwotnie, Sinus Iridum musiała być całym kraterem, ale lawa z kolejnego uderzenia które stworzyło Mare Imbrium przelała się przez jego południową ścianę tworząc zatokę którą dziś podziwiamy. Dwa przylądki, Heraclides i Laplace, stanowią otwarcie ujścia zatoki, natomiast Góry Jura zarysowują jej obwód północny.

W końcu, zanim Księżyc przejdzie w fazę zbyt bliską pełni, poszukajmy Sinus Roris, Zatokę Rosy. Sinus Roris, przepływająca w Mare Frigoris (Morze Zimna), jest raczej przedłużeniem Oceanu Burz niż samodzielnym tworem. Obszar ten nosi osobne oznaczenie ponieważ jego wysokie albedo (współczynnik odbijania światła) jest wyższe niż w przypadku tych dwóch mórz. Rozmiary różnią się w zależności od cytowanego źródła, ale większość podaje około 125 mil (200 km).

Mam nadzieję, że będziesz się cieszył tymi niedocenianymi obiektami księżycowymi zarówno w czerwcu jak i przez cały rok. Wykorzystaj poniższy kalendarz do zaplanowania swoich księżycowych przygód, aby sprawdzić kiedy każdy z tych obiektów będzie optymalnie położony do obserwacji. I pamiętaj, aby wrócić do mojego artykułu z czerwca 2011 gdzie znajdziesz więcej obiektów księżycowych nadających się do obserwacji lornetkowych.


Do przyszłego miesiąca, kiedy znów zapuścimy się w głębokie niebo, pamiętaj, że czy to blisko czy daleko, dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington jest autorem dziewięciu książek o astronomii, włączając Touring the Universe through Binoculars. Odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2012 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.