WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Sekrety Strzelca
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2809
Oryginalny PDF

Wrzesień 2012

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Wszystkie dobre rzeczy kiedyś się kończą i dotyczy to także widoku centrum naszej Drogi Mlecznej w Strzelcu i jego okolicach. Zdobiąc nasze niebo każdego lata, Droga Mleczna jest skarbnicą celów zarówno dla lornetek jak i teleskopów. To smutne patrzeć jak odchodzi. Tak więc, zanim powiemy adieu temu wspaniałemu regionowi, nacieszmy się kilkoma obiektami późno-letniego nieba które leżą nieco poza utartymi szlakami.



W tym miesiącu skupimy swą uwagę na wschodniej części Strzelca, gdzie wkracza niewielu obserwatorów. Przypuszczalnie dlatego, że w odróżnieniu od zachodniej części gwiazdozbioru z charakterystycznym asteryzmem Czajnik, wschodni Strzelec ma bardzo niewiele wyróżniających się drogowskazów gwiezdnych. Ale jeden asteryzm ładnie wyróżnia się w lornetkach i jest doskonałą bazą wypadową.

Asteryzm ten znany jest jako Łyżeczka, logiczny dodatek do czajnika. Łyżeczka wykreślona jest przez gwiazdy Nu, Rho-1, 43, Pi, Omega oraz Xi-1 i Xi-2 Sagittarii. Całość znajduje się na północnym-wschodzie od zakrzywionej rączki Czajnika. Zakrzywiony kształt Łyżeczki znajdziesz na powyższej mapie. Tworzy ona świetny widok w nawet najmniejszej lornetce kieszonkowej.

Ciasna parka gwiazd Xi-1 i Xi-2 Sagittarii dodaje Łyżeczce splendoru, ale nie daj się nabrać na sam wygląd. To, co wygląda jak prawdziwa gwiazda podwójna w naszych lornetkach, okazuje się być jedynie przypadkowym nałożeniem ich obrazów w linii wzroku. Xi-1, niebieski nadolbrzym, leży ponad 2.300 lat świetlnych od nas, ale Xi-2, żółty karzeł nieco chłodniejszy od naszego Słońca, oddalony jest od nas o skromne 372 lata świetlne.

Wykorzystajmy Łyżeczkę do poprowadzenia nas w kierunku dwóch kolejnych celów. Przesuwając się 5 stopni na wschód od Nu Sagittarii wyznaczającej północny koniec zakrzywionej rączki Łyżeczki, dojdziemy do małego wzoru odwróconego latawca z pięciu gwiazd. Jeśli spojrzysz uważnie, zobaczysz, że 54 Sagittarii, oznaczona na mapie, jest gwiazdą podwójną; tym razem patrzymy na prawdziwy system podwójny. Główny składnik o jasności 5mag i jego towarzysz 8mag oddalone są od siebie o około 46 sekund kątowych. To na tyle dużo, aby można było rozdzielić je w nawet najmniejszych lornetkach kieszonkowych. Być może zauważysz również, że główne słońce jest bladożółte, a jego towarzysz niebieskawy. Lekkie rozogniskowanie lornetki powinno pomóc podkreślić barwy.

Pozostań przy latawcu i spróbuj szczęścia z następnym celem, super-wyzwaniem. Patrząc na powyższą mapę, zobaczysz jak trzy gwiazdy wyznaczające wierzchołek latawca zakrzywiają się w stronę NGC6822, nieregularnej galaktyki karłowatej z poprzeczką która znana jest również jako Galaktyka Barnarda. Mimo iż ten gość jest członkiem Lokalnej Grupy Galaktyk Drogi Mlecznej, wymaga ona ciemnego nieba i pewnej ręki aby można było ją dostrzec w lornetce. Nawet wtedy, to trudny połów. Dostrzegłem ją w mojej 16x70, ale nigdy nie nakryłem jej w niczym mniejszym. Ale zawsze dobrze jest spróbować, prawda?

Nie zdziw się jeśli jej znalezienie zajmie Ci kilka podejść. Galaktykę Barnarda łatwo zakrywają nawet najmniejsze mgły lub zaświetlenie LP, szczególnie w czasie obserwacji na średnich szerokościach północnych z powodu jej południowej deklinacji. Jej światło jest dodatkowo przygaszane obłokami kosmicznego pyłu który zaśmieca płaszczyznę naszej Galaktyki przechodzącą nieopodal. Jeśli nie znajdziesz ją za pierwszym razem, wiedz, że legendarni obserwatorzy William i John Herschel również nigdy jej nie widzieli!

Widzieli oni jednakże dwa kolejne cele, a Charles Messier widział je przed nimi. Na początek mamy gromadę kulistą M55. Odkryta w roku 1752 przez Abbe Nicholasa Louisa de LaCaille, M55 jest jednym z tych zwodniczych obiektów, które brzmią o wiele lepiej na papierze niż okazuje się w rzeczywistości. Spójrz tylko na dane: jasność 7mag, średnica 19 minut łuku. Większości z nas nasuwa się myśl o łatwym celu, ale prawda jest taka, że M55 jest trudnym klientem. Powodem tego jest fakt, że w odróżnieniu od większości innych gromad kulistych które są mocno skoncentrowane, gwiazdy M55 są równomierniej rozłożone. Rezultatem jest jej zwodniczo niska jasność powierzchniowa (czyli jasność na jednostkę powierzchni).

Aby zlokalizować M55, przedłuż linię od gwiazdy Nunki (Sigma Sagittarii) przez Tau Sagittarii w rączce czajnika i kontynuuj na południowy-wschód. Śledząc tę linię w lornetce, miniesz najpierw mały trójkąt słabych gwiazd w mniej więcej połowie drogi do M55. Idź dalej około jednego pola na południowy-wschód i tam jest M55, leżąc wewnątrz długiego, wąskiego prostokąta z gwiazd 6mag. W większości lornetek wygląda jak słaby kłębek światła. Ale jeśli masz bystry wzrok i stabilnie trzymasz lornetkę, być może dostrzeżesz słaby punkt świetlny nieco poza centrum M55. Ta samotna gwiazda o jasności około 9mag jest najprawdopodobniej obiektem pierwszego planu, a nie faktycznym członkiem gromady.

Naszym ostatnim celem w tym miesiącu jest, przez zbieg okoliczności, mój ostatni cel podczas mojej wędrówki po obiektach z katalogu Messiera ponad 40 lat temu. M75 to jeszcze jedna gromada kulista stanowiąca wyzwanie dla użytkowników lornetek, ale z innego powodu. M75 jest, przy jasności 8,6mag, po prostu słaba. W połączeniu z jej małymi rozmiarami, M75 wymaga czystego nieba i stabilnie podpartej lornetki. Wizualnie, wygląda na idealnie okrągłą i zaakcentowaną przez jaśniejsze jądro.

Porównaj widok M55 i M75 na moim panoramicznym szkicu powyżej. Widać oczywistą różnicę w wyglądzie. Częściowo spowodowane jest to ich odległościami. M55 leży 17.600 lat świetlnych od Ziemi, podczas gdy M75 oddalona jest od nas o 67.500 lat świetlnych. Ale częściowo również gęstością upakowania gwiazd. Skala gęstości kulistych, stworzona przez Harlowa Shapleya i Helen Hogg w roku 1927, ma zakres od 1 do 12. Zgodnie z tym systemem, M75 jest kulistą klasy 1. Sprawia to, iż jest ona najgęściej upakowaną z kulistych Messiera. Dla porównania, luźno upakowana M55 posiada klasę 11. Wyjaśnia to niską jasność powierzchniową tej ostatniej.

To wszystko na co mieliśmy czas w tym miesiącu, ale nie zapomnij odwiedzić gwiazd podwójnych Alfa i Beta Capricorni w górnym lewym (północno-wschodnim) rogu powyższej mapy przeglądowej. Obydwie były wcześniej opisywane w moim e-artykule Wszechświat przez Lornetkę, październik 2009. Poza nimi, jeśli wciąż jesteś spragniony innymi celami lornetkowymi, oto nieco więcej do wypróbowania swoich sił we Wszechświecie przez Lornetkę w tym miesiącu.


Już wkrótce zmiana pór roku, tak więc do czasu naszego kolejnego spotkania pod jesiennym niebem, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego!

---

O Autorze:
Phil Harrington jest autorem Cosmic Challenge i 8 innych książek o astronomii. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2012 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.