WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Liro, liro
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2819
Oryginalny PDF

Październik 2012

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







W tym miesiącu wspaniały gwiezdny szafir Wega błyszczy wysoko na zachodzie. Znana jako piąta najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, Wega jest tak olśniewająca, że przebija się nawet przez mocno zaświetlone niebo. Jej po prostu nie można przeoczyć!


Jak tylko będzie na to szansa, spójrz na Wegę przez swoją lornetkę. Podziwiając jej niebiesko-biały blask, zauważ, że światło które widzisz ma dopiero 25 lat. Dwadzieścia pięć lat świetlnych przekłada się na 147 bilionów mil. W skali Wszechświata to jedynie miasto, lub dwa, dalej. Jesteśmy praktycznie sąsiadami.

Gwiazdozbiór Wegi - Lutnia - symbolizuje lirę lub harfę, mitycznego muzyka Orfeusza. Wega stanowi część uchwytu harfy, a cztery słabsze gwiazdy równoległoboku wyznaczają jej korpus. Zaświetlenie nieba może ukryć te cztery gwiazdy, więc jeśli nie możesz ich dostrzec gołym okiem, spróbuj użyć lornetki. Każda z nich jest warta bliższego zapoznania.

Na przykład, Sheliak (Beta Lyrae) o jasności 3mag w południowo-zachodnim rogu równoległoboku to więcej niż tylko słaba gwiazda. Sheliak w rzeczywistości jest podwójną zaćmieniową idealną do obserwacji lornetką. W czasie swej podróży nieco krótszej niż 13 dni, niewidoczny towarzysz sprawia, że Sheliak migocze w zakresie jasności od 3,3 do 4,3 magnitudo. Użyj naszej mapy do monitorowania zmian jasności. Potrafisz potwierdzić 13-dniowy okres zmienności porównując jasność Sheliaka do okolicznych gwiazd o stałej jasności?

Najczęściej fotografowana mgławica planetarna, M57 - Mgławica Pierścień, leży przy południowej krawędzi równoległoboku harfy. Aby ją dostrzec, poszukaj dokładnie pomiędzy Sheliakiem a Sulafatem (Gamma Lyrae) trzech bardzo słabych gwiazd tworzących trójkąt prostokątny. Gwiazda przy kącie prostym to w rzeczywistości Pierścień. Mimo iż do dostrzeżenia klasycznego kształtu dymka papierosowego wymaga ona powiększenia co najmniej 50x, widziałem M57 jako słaby gwiazdopodobny punkcik w lornetce tak małej jak 7x35. Spróbuj się dziś z tym wyzwaniem i daj mi znać czy się udało. Chciałbym wiedzieć jaką najmniejsza lornetka odsłoni M57.

Teraz, przesuń się na południowy-wschód od Sulafata, w kierunku gwiazdy Albireo w Łabędziu i zatrzymaj się w mniej więcej połowie drogi. Tutaj, znajdziesz wyraźny asteryzm którego gwiazdy układają się w cyfrę 7. Jeśli spojrzysz nieco na południowy-wschód od 7, powinieneś również dostrzec słabą plamkę która nie do końca wygląda jak gwiazda. To gromada kulista M56. Mimo iż gromadę M56 tworzy 100.000 gwiazd, jest ona o wiele za daleko aby można je było rozdzielić w lornetce. To zadanie wymaga apertury co najmniej 6 cali.

Jednakże nawet najmniejsza lornetka kieszonkowa pokaże Deltę Lyrae, w północno-wschodnim rogu równoległoboku, jako dwie bliskie gwiazdy. Faktycznie, niektórzy obserwatorzy o bystrym wzroku nie potrzebują w ogóle żadnej pomocy optycznej aby je zobaczyć. Jaśniejsza gwiazda tej pary, Delta-2 o jasności 4,3mag, wygląda na pomarańczową, natomiast Delta-1 o jasności 5,6mag jest niebieskawo-biała.

Dwie gwiazdy Delty należą do rzadkiej gromady otwartej o odpowiednim przydomku Gromada Delta Lyrae i skatalogowanej jako Stephenson 1. Do gromady Stephenson 1 należy piętnaście gwiazd, chociaż większość jest zbyt słaba dla lornetki. Mimo iż obydwie Delty są członkami gromady, nie są prawdziwym systemem podwójnym. Badania wskazują, że Delta-1 leży około 1200 lat świetlnych od nas, natomiast Delta-2 jest nam bliższa o około 200 lat świetlnych.


Następnym przystankiem w naszej wycieczce jest Epsilon Lyrae. Szukaj jej nieco na północny-wschód od Wegi. Jeśli masz bystry wzrok, być może będziesz w stanie rozdzielić Epsilon na dwie gwiazdy gołym okiem. Są one odległe od siebie o 3,5 minuty kątowej, co jest bliskie granicy rozdzielczości gołego oka. Oczywiście, w lornetce Epsilon jest łatwa do rozdzielenia na dwa punkty świetlne. Północny z nich jest oznaczony Epsilon-1, a południowy to Epsilon-2.

System ten znany jest również jako Podwójna-Podwójna, ponieważ Epsilon-1 i Epsilon-2 są również ciasnymi parkami gwiazd. Niestety, do zobaczenia wszystkich czterech Epsilonów, wymagane jest powiększenie co najmniej 80x. Nawet jeśli w lornetce widzimy jedynie dwie gwiazdy, dodając do nich piękno lśniącej Wegi na południowym-zachodzie oraz Zeta Lyrae na południowym-wschodzie, całość tworzy bardzo ładny widok w lornetce.

Ale czekaj, to nie wszystko! Zeta Lyrae to w rzeczywistości wymagająca gwiazda podwójna dla lornetek. Zetę tworzą słońca o jasnościach 4 i 6 magnitudo oddalone od siebie o około 44 sekundy łuku. Słabszy składnik leży na południe od gwiazdy jaśniejszej. Mogę rozróżnić obie w mojej lornetce 10x50, natomiast dodatkowa moc mojej 16x70 czysto je rozdziela. Obydwie robią na mnie wrażenie swoim czystym białym blaskiem. A na Tobie?

Wcześniej omówiliśmy, jaką przyjemną gwiazdą zmienną do obserwacji lornetkowych jest Sheliak (Beta Lyrae). Jeśli jesteś gorliwym fanem gwiazd zmiennych, być może znasz już R Lyrae. R jest gwiazdą półregularną typu M która zmienia jasność pomiędzy 4,0 a 5,0 magnitudo w okresie 50 dni. Szukaj jej w północnej części gwiazdozbioru, około 6^o na północny-zachód od Wegi.

Tuż przy północnej granicy Lutni mamy również schowaną RR Lyrae. Podając precyzyjnie, jasność gwiazdy rośnie do 7,1mag, spada do 8,1mag i znów jaśnieje w okresie jedynie 13 godzin 36 minut. RR Lyrae przewodzi klasie gwiazd zmiennych znanych również jako "zmiennych gromad", ponieważ wiele z nich znajduje się w gromadach kulistych. Gwiazdy RR Lyrae są dobrze znane ze względu na swoją relację okres-jasność. Badając zmiany jasności (magnitudo) gwiazd RR Lyrae i porównując je do okresu zmienności, astronomowie mogą obliczyć prawdziwe jasności gwiazd. Znając zarówno jasność rzeczywistą i jasność obserwowaną, można obliczyć odległość gwiazdy.

Wszystkie trzy zmienne pokazane są na powyższej mapie przeglądowej, wraz z kilkoma odpowiednimi gwiazdami porównania które mogą być wykorzystane przy ocenie wartości magnitudo każdej zmiennej. Jasność wizualna każdej gwiazdy porównania napisana jest zieloną kursywą, z pominiętym znakiem dziesiętnym by nie był on mylony ze słaba gwiazdą. Na przykład, liczba 43 przy Zeta Lyrae w północno-zachodnim rogu równoległoboku oznacza, że Zeta ma stałą jasność obserwowaną 4,3mag.


W następnym miesiącu dołączymy do załogi statku kosmicznego Enterprise by przeżyć więcej przygód głębokiego nieba. Do tego czasu, pamiętaj moją mantrę: dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz, ostatnią, Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2012 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.