WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Następny przystanek: Andromeda
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2821
Oryginalny PDF

Listopad 2012

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Tak jak wielu z Was czytających ten artykuł, jestem wieloletnim fanem oryginalnego serialu telewizyjnego Star Trek. Jeden z bardziej niezwykłych odcinków sezonu 2. nosił tytuł "By Any Other Name" (tytuł polski: "Podróż do domu", przyp. tłum.). W tej odsłonie Enterprise został przejęty przez Kelvanów, zaawansowaną rasę która niedawno przyjęła ludzką postać dla swoich niecnych celów. Po tym jak reszta załogi została zmniejszona do postaci kostek substancji chemicznych, Kirk, Spock, McCoy i Scotty zostali zmuszeni do pilotowania Enterprise'a ku domowi Kelvanów - Galaktyce Andromedy. Nawet po modyfikacjach, dotarcie tam zajęłoby Enterprise'owi 300 lat.

Odcinek ten przypuszczalnie odkrył większej liczbie ludzi Galaktykę Andromedy (znaną również jako M31) oraz jej ogromną odległość od Drogi Mlecznej, niż wszystkie książki i artykuły astronomiczne jakie poruszały ten temat. Pomysł, że czas dotarcia tam doładowanego Enterprise'a liczyłby się w trzech stuleciach, wskazuje na ogrom przestrzeni międzygalaktycznej. Jednak my, w idealnych warunkach, możemy dostrzec tę galaktykę dziś w nocy jedynie dwojgiem oczu, kiedy zbliża się na niebie do zenitu. Zaświetlone niebo podmiejskie i miejskie może skryć M31 dla gołego oka, ale wciąż może być ona dostrzeżona w dokładnie wycelowanej lornetce.



Aby samemu odkryć M31, znajdź najpierw gwiazdozbiór ją obejmujący - księżniczkę Andromedę. Andromeda często przedstawiana jest jako dzieląca z Pegazem gwiazdę Alpheratz, która wyznacza północno-wschodni narożnik Wielkiego Kwadratu. Od Alpheratza, przesuń się około jednego pola lornetki na północny-wschód, do słabej gwiazdy Delta Andromedae, a następnie kolejne pole dalej na północny-wschód do Mirach. Weź ostry zakręt w prawo na północny-zachód, najpierw zatrzymując się przy Mu Andromedae, a następnie idź dalej do Nu Andromedae. W końcu, poszukaj nieco na północny-wschód od Nu wydłużonej plamy słabego światła. Z początku może tego nie przypominać, ale jest to połączony blask kilkuset miliardów słońc. A światło to podróżowało do nas przez ponad 2,5 miliona lat aby dotrzeć dziś do naszych oczu!


Galaktyka Andromedy jest najbliższą naszej Drodze Mlecznej dużą galaktyką i najjaśniejszą widoczną z półkuli północnej. Lornetki pokażą ją jako szeroką, owalną smugę szarego światła podkreśloną przez wydatne jądro. Ile galaktyki pokaże Twoja lornetka, zależy od przejrzystości i ciemności nieba. Jedynie rdzeń centralny jest na tyle jasny, aby przebić się przez silne zaświetlenie nieba, ale pod ciemnym, wiejskim niebem widoczna jest również pełna rozpiętość rozległego dysku ramion spiralnych. M31 rozciąga się aż na 5^o -- to szerokość równa dziesięciu Księżycom w pełni ustawionym obok siebie!

A wraz z upływem czasu będzie ona coraz większa, bo jak pokazują badania, zbliża się do nas. W przeciwieństwie do większości galaktyk, które oddalają się od nas wraz z rozszerzaniem Wszechświata, Andromeda i Droga Mleczna zablokowane są w grawitacyjnym przeciąganiu liny które obydwie strony w końcu przegrają. za trzy do pięciu miliardów lat ich wzajemne przyciąganie grawitacyjne spowoduje zderzenie galaktyk. W ciągu kolejnych miliardów lat, te dwie majestatyczne spiralne będą wykonywać wokół siebie piruety, by w końcu złączyć się w jedną, masywną galaktykę eliptyczną.

Jeśli Kirk i spółka kontynuowaliby swoją międzygalaktyczną wędrówkę, zauważyliby, że Andromeda ma kilka galaktycznych "groupies". Dwie największe galaktyki satelickie M31 mogą być dostrzeżone w lornetkach, chociaż każda z nich będzie bardzo wymagająca. Mniejsza i jaśniejsza z tej pary, M32, wygląda jak mała, niemal gwiazdowa plamka światła na południe od rdzenia centralnego M31. Druga towarzyszka, M110, jest większa i słabsza, a zatem dużo trudniejsza do zaobserwowania. Szukaj jej na północ od jądra M31, około dwukrotnie dalej niż M32. Obydwie są klasycznymi przykładami eliptycznych galaktyk karłowatych. M32 wygląda na niemal idealnie okrągłą, natomiast M110 jest bardziej spłaszczona.

M31 to dla lornetek prawdziwa uczta, ale ciesząc się jej widokiem rozważ coś. Kiedy kontemplujemy patrząc w stronę tej odległej wyspy we Wszechświecie, pomyślmy, że taka cywilizacja jak Kelvanie być może również gapi się w naszą stronę przez swoje obce lornetki, zastanawiając się czy Ty ja istniejemy. Rzecz do zastanowienia przy obserwacjach nieba w tym miesiącu.

Galaktyka Andromedy jest może najjaśniejszą, ale z pewnością nie jedyną galaktyką widoczną na dzisiejszym niebie. W rzeczywistości, całkiem niedaleko leży kolejna "bliska" galaktyka. Przeskocz granicę pomiędzy Andromedą a malutkim gwiazdozbiorem Trójkąta. Wyceluj w gwiazdę w wierzchołku Trójkąta Mothallah, lub Alfa Trianguli. Alfa jest wspaniałym punktem startowym do odnalezienia galaktyki spiralnej M33. Wyśrodkuj Alfę w lornetce, a następnie szukaj słabej gwiazdy około pół pola na zachód. Wyśrodkuj na tej gwieździe i poszukaj bardzo słabej poświaty nieopodal zachodniej krawędzi pola. To M33.

Ale cóż to? Nie widzisz jej? Nie dziwi mnie to. Mimo iż jest to, przy dystansie 3 milionów lat świetlnych, druga najbliższa nam duża galaktyka, M33 jest daleko trudniejsza do odnalezienia od innych o wiele dalszych. Problemem jest jej bardzo niska jasność powierzchniowa. Kiedy obserwatorzy mówią o jasności powierzchniowej, odnoszą się do poziomu kontrastu obiektu w stosunku do tła nieba. Kontrast M33 jest tak niski, że możesz nawet jej nie zauważyć mając ją pierwszy raz przed oczami. Ale przy zachowaniu cierpliwości dostrzeżesz ją.

Aby znaleźć nasze ostatnie dwa cele w tym miesiącu, skieruj się na północny-zachód od Delty do Bety Trianguli i kontynuuj przez granicę z powrotem do Andromedy. Około pola lornetki za Betą, wpadniesz na wąski trójkąt z gwiazd. Najjaśniejsza gwiazda z tych trzech, znana jako 56 Andromedae, jest również żółtą gwiazdą jak nasze Słońce, ale znacznie większą: żółtym olbrzymem. Drugi najjaśniejszy punkt w trójkącie to chłodniejszy, pomarańczowy olbrzym. Rozogniskuj nieco lornetkę aby wzmocnić ich barwy.

John Davis, weteran lornetkowy z Amherst, MA, patrząc tam widzi kij golfowy (tzw. putter). Sugeruje on, że sam trójkąt wyznacza głowę puttera, natomiast linia czterech innych słońc odchylająca się na północ tworzy trzonek pałki. Z powodu pustej okolicy, asteryzm kija ładnie się wyróżnia.

Nieco na wschód od kija Davisa znajdziesz nawet piłkę golfową. To faktycznie gromada otwarta NGC752. Szukaj okrągłej, szarawej plamki o wymiarach tarczy Księżyca w pełni. Podczas gdy większość lornetek rozdziela jedynie najjaśniejsze słońce grupy, kulę o jasności 9mag nieco na południe od centrum gromady, lornetki 70mm i większe dodają kilka słabszych punktów porozrzucanych wskroś jądra.

Wracając do Kelvanów. Odcinek kończy się obezwładnieniem porywaczy przez naszych nieustraszoną czwórkę dzięki użyciu przeciwko Kelvanom ich nowo odkrytych ludzkich zmysłów i emocji. Trudno jest być człowiekiem, ale ponownie, Zjednoczona Federacja Planet została ocalona!

Jak widać z poniższej listy, w tym miesiącu we Wszechświecie przez Lornetkę czeka na nas jeszcze więcej.


Żyj długo i szczęśliwie. I pamiętaj, że czy dla Kelvan czy ludzi, dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz, ostatnią, Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2012 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.