WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Galopada
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2917
Oryginalny PDF

Październik 2013

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Jedno spojrzenie na jakąkolwiek mapę jesiennego nieba na półkuli północnej i staje się jasne, że Pegaz, Latający Koń, panuje na scenie. Mimo iż żadna z gwiazd tej konstelacji nie jest jaśniejsza niż 2mag, cztery z nich, tworzące ciało konia, znane lepiej jako Wielki Kwadrat, stanową ramę reszty nieba.

Próba wyobrażenia sobie konia (abstrahując, że jest latający) wśród gwiazd Pegaza jest zadaniem trudnym. Możesz go zobaczyć lecącego do góry nogami, z Kwadratem przedstawiającym ciało. Szyja i głowa konia zakrzywiają się od Markaba do Enifa, jego przednie nogi wystają ponad Kwadrat, ale końskiego ogona nigdzie nie można znaleźć!



Ponieważ jesień jest tradycyjnie związana z baseballem i World Series, może byłoby łatwiej zobaczyć wśród gwiazd Pegaza boisko do baseballa. Scheat jest bazą domową. Alpheratz jest pierwszą bazą, Algenib drugą, a Markab trzecią. Matar (Eta Pegasi) jest naszym drużynowym łapaczem. Dwie słabe gwiazdy w Kwadracie, Ypsilon i Tau Pegasi, mogą być miotaczem i jednym z menedżerów, rozmawiającymi o następnym rzucie, natomiast Mu i Lambda Pegasi wzdłuż linii trzeciej bazy, mogą być nawet menedżerem drugiej drużyny kłócącym się z arbitrem. A spójrz tylko na tych wszystkich widzów rozrzuconych po niebie!

Boisko baseballowe, latający koń, czy po prostu kwadrat z gwiazd, Pegaz mieści kilka ładnych celów lornetkowych, zarówno z naszej Drogi Mlecznej jak i spoza niej. W zeszłomiesięcznym Wszechświecie przez Lornetkę wpadliśmy na ulubieńca, gromadę kulistą M15. Kliknij na link by przeczytać i obejrzeć szkic tej jesiennej perełki.

M15 leży na zachód od końskiego nosa wyznaczonego przez gwiazdę Enif (Epsilon Pegasi). Mimo iż nosi on oznaczenie "epsilon", piątej litery alfabetu greckiego, Enif jest w rzeczywistości najjaśniejszą gwiazdą w Pegazie. Trzy gwiazdy w Wielkim Kwadracie, oznaczone jako Alfa, Beta i Gamma mają jasności, odpowiednio: 2,5, 2,5 i 2,8 magnitudo. Enif jaśnieje blaskiem 2,4mag (Zauważ, że nie wymieniłem Delty Pegasi. A to dlatego, że nie ma takiej gwiazdy. Przynajmniej już nie ma. Gwiazda ta, nazywana poprawnie Sirrah, jest teraz oficjalnie skatalogowana jako Alfa Andromedae i znana jako Alpheratz, wspomniany wcześniej).

W lornetce zauważysz być może żółtawy blask Enifa. To dlatego, że Enif jest nadolbrzymem typu widmowego K. Biorąc pod uwagę jego odległość 670 lat świetlnych, całkowite promieniowanie Enifa jest 6.700 razy większe od Słońca.

Lornetka odkryje również, że Enif ma towarzysza, gwiazdę 8mag, nieco dalej niż 2 minuty łuku na północny zachód. Ta szeroka separacja oznacza, że nawet lornetka o najniższym powiększeniu nie powinna mieć najmniejszych problemów z ich rozdzieleniem. Wielu obserwatorów zauważa, że towarzysz wydaje się być bladoniebieski, oferując ładny kontrast kolorystyczny.

Bardziej wymagająca para gwiazd oczekuje nas 4° na południowy wschód od Enifa. Najbardziej na północ wysunięty punkt w małym trójkącie słońc o jasności 6mag, 3 Pegasi, jest białą gwiazdą ciągu głównego leżącą jakieś 285 lat świetlnych od nas. Lornetki odkrywają, że ma ona towarzysza o jasności 8mag i separacji 39". To do rozdzielenia w lornetce 10x50. Towarzysz, SAO 126939, sklasyfikowana jest jako żółto-biała gwiazda typu F. Rzuć okiem i sam zobacz.

AG Pegasi leży nieco ponad 3° na północny wschód od Enifa i przez długi czas była moją ulubioną jesienną gwiazdą zmienną. W nieregularnym okresie, AG Pegasi zmienia jasność od 6,0 do 9,4 magnitudo, i pozostaje na tyle jasna dla większości obserwatorów lornetkowych by mogli ją śledzić przez cały cykl.

Badania pokazują, że AG Pegasi jest członkiem rodziny gwiazd zmiennych symbiotycznych Z Andromedae. Gwiazdy symbiotyczne to ciasne systemy podwójne złożone ze stosunkowo chłodnych olbrzymów związanych z bardzo gorącymi towarzyszami. Zmienność wynika z pulsacji chłodnej gwiazdy wraz z wymianą materii między dwoma składnikami.

Wewnątrz Wielkiego Kwadratu znajdziemy W Pegasi, zmienną długookresową przy naszej wyobrażonej linii pierwszej bazy. W pulsuje pomiędzy 8 a 13 magnitudo w swoim, niemal rocznym, cyklu. Według American Association of Variable Star Observers (AAVSO), W przeszła maksimum jasności w zeszłym miesiącu i obecnie zaczyna słabnąć. Złap ją póki możesz, zanim zniknie. Tak, jak w przypadku innych zmiennych długookresowych, W jest czerwonym olbrzymem i może być rozpoznana spośród gwiazd tła dzięki swojemu rumianemu odcieniowi.

Od Sheata, skieruj się na północny zachód, przez Matara (Eta Pegasi, łapacz na moim wyobrażonym boisku baseballowym), do Pi Pegasi. Powinienem powiedzieć "dwóch Pi", ponieważ dwie gwiazdy posiadają to oznaczenie. Pi-1, zachodnia gwiazda w tej parze, ma jasność 5,6mag, podczas gdy Pi-2, na wschód od niej, ma jasność 4,6mag. Są one oddalone od siebie o ponad 9 minut łuku, tworząc przyjemną i łatwą do rozdzielenia gwiazdę podwójną. To jedynie 2 minuty łuku mniej niż separacja Mizara i Alkora z Wielkiej Niedźwiedzicy, co sprawia iż jest to wspaniały test dla gołego oka pod ekstremalnie ciemnym niebem. Dla mnie, w lornetce, obydwie zdają się być czysto-białe, choć Pi-1 jest gwiazdą typu G i u innych obserwatorów może sprawiać wrażenie subtelnie żółtej. Jednakże, są one tylko przypadkową parą dwóch gwiazd położonych w jednej linii wzroku obserwatora; nie są ze sobą powiązane grawitacyjnie. Odległość Pi-1 szacowana jest na 283 lata świetlne, natomiast Pi-2 leży 252 lata świetlne od nas.

W końcu, przesuńmy się z łatwego celu na prawdziwe wyzwanie. Galaktyka spiralna NGC 7331 kryje się nieco więcej niż 4° na północ-północny zachód od Matara i nieco mniej niż 6° na wschód-północny wschód od Pi-2. Najjaśniejsza galaktyka w Pegazie, NGC 7331, na zdjęciach i w teleskopach wygląda jak miniaturowa wersja Galaktyki Andromedy. Właściwie, jest ona tak samo duża jak M31, ale leży około 66 milionów lat świetlnych od nas. M31 jest stosunkowo bliska przy odległości 2,5 miliona lat świetlnych. Lornetki pokazują NGC 7331 jako owalną smużkę szarawego światła o jasności 9mag, która, począwszy od jaśniejszego jądra, szybko się rozprasza. Ale uważaj na oszustów czyhających wokół. W Internet Amateur Astronomers Catalog, kanadyjski obserwator Stéphane Meloche zauważa, że w jego lornetce 9x63 "ciasny układ 4 bardzo słabych gwiazd (jasności pomiędzy 10 a 11 magnitudo)" na wschód od galaktyki sprawia wrażenie podobnie rozproszonego.

Szukasz czegoś więcej? Oto lista tego, co czai się jeszcze w tegomiesięcznym Wszechświecie przez Lornetkę.


Zanim spotkamy się ponownie za miesiąc, pamiętaj, że jeśli chodzi o obserwacje gwiazd, dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Najnowsza książka Phila Harringtona nosi tytuł Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2013 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.