WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Połącz punkty
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2932
Oryginalny PDF

Grudzień 2013

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Jedną z rzeczy, które najbardziej podobają mi się w obserwacjach lornetkowych, jest możliwość wykonania kroku wstecz i prostego przeczesywania nieba w poszukiwaniu zakopanych skarbów. Jednymi z moich ulubionych rzeczy na które poluję są niewielkie wzory gwiezdne, takie jak małe łuki czy inne figury geometryczne. W tym miesiącu dołącz do mnie w poszukiwaniu kilku z tych małych asteryzmów ukrytych dla oczu wśród gwiazd późnej jesieni i wczesnej zimy.



Zacznijmy od tego, którego wszyscy z pewnością widzieliśmy wiele razy, choć nigdy go nie zauważaliśmy. Wyceluj w Plejady, bez wątpienia najbardziej uderzającą gromadę otwartą widoczną w lornetkach. Samym Plejadom mógłbym poświęcić cały artykuł -- i rzeczywiście tak zrobiłem w grudniu 2009 roku. Ale podczas gdy większość obserwatorów patrzy w zachwycie na najjaśniejsze gwiazdy w Plejadach, my zapoznamy się nieco dokładniej z ich okolicami. Tak jak zrobił to miłośnik astronomii Stephen Saber, gdy ochrzcił znakomity łańcuch gwiazd biegnący na południe i wschód od jednej z Plejad - Alkione. Saber, posiadający wspaniale twórczą znajomość angielskiego, nazwał ten łańcuch Warkoczem Ally (Ally's Braid), "spływającymi lokami Pani Alkione". Warkocz Alkione tworzy siedem gwiazd o jasnościach od 6 do 8 magnitudo. Trzy słabsze gwiazdy jeszcze przedłużają warkocz. Od początku do końca, szereg rozciąga się na nieco mniej niż jeden stopień.

Grupa gwiazd w kształcie litery "V", Hiady, kształtuje głowę Byka (Taurus). Podczas gdy Hiady są prawdziwą gromadą gwiazd, z wyjątkiem niezwiązanej gwiazdy tła, Aldebarana, leży w nich ciekawy asteryzm który często pozostaje niezauważony. Według mojej wiedzy, pierwszą osobą która go odkryła był Bill Zmek, czytelnik CN. Opisał on asteryzm nazwany Potrójna Podwójna (Triple Double). Obejmuje on trzy gwiazdy podwójne rozmieszczone mniej więcej w trójkącie równobocznym. Każda podwójna ułożona jest pod kątem prostym do linii biegnącej od tej podwójnej do środka trójkąta. Aby znaleźć Potrójną Podwójną, wyceluj w Thetę-1 i Thetę-2 Tauri nieco na południowy wschód od Aldebarana. Tworzą one zachodni narożnik asteryzmu. Dwie słabsze gwiazdy, SAO 93975 i SAO 93981, leżą w północno-wschodnim narożniku trójkąta, natomiast 80 i 81 Tauri wyznaczają narożnik południowo-wschodni. Przyznaj się, ile razy patrzyłeś na Hiady, ale nigdy nie zwróciłeś uwagi na ten charakterystyczny wzór? Wiem, że w moim przypadku było to prawdopodobnie więcej razy niż mógłbym zliczyć.

Obserwacja Zmeka pobudziła mnie do małego przekopania Hiad w poszukiwaniu własnych asteryzmów. Spójrz na Deltę Tauri przy zachodniej odnodze Hiad. Łącząc Deltę z pobliskimi słabszymi gwiazdami 63, 64 i 68 Tauri, wyobrażam sobie tu odrzutowiec Delta Wing bez ogona. Widzisz go? Jego, i inne asteryzmy, znajdziesz naniesione na powyższej mapie przeglądowej.

Drugi asteryzm wart wzmianki znajduje się na północ od Hiad. Spośród niebieskiej psiarni wydobyło go twórcze oko obserwatora z Massachusetts, Johna Davisa, ponad dekadę temu, a znany jest obecnie jako Pies Davisa (Davis' Dog). Z zachodu na wschód, grupa składa się z Omegi, 51, 53, 56, 65, 67, 69 i 70 Tauri. Omega wyznacza czubek psiego nosa, 53 reprezentuje jedno z jego oczu, natomiast 51 i 56 tworzą czubki spiczastych psich uszu. Zakrzywiony ogon jest zarysowany przez łuk Kappa-1, Kappa-2, Upsilon i 72 Tauri, natomiast jego tułów i nogi utworzone są z pary słabszych trójkątnych wzorów na południu.


Przeskoczmy granicę z gwiazdozbiorem Woźnicy, gdzie znajdziemy dobrze udokumentowany asteryzm znany jako Koźlęta (The Kids). Często przedstawiane jako smukły trójkąt równoramienny utworzony przez Etę, Zetę i Epsilon Aurigae, Koźlęta po raz pierwszy zostały wspomniane przez greckiego astronoma Kleostratosa. Zazwyczaj, Woźnica jest rysowany jako trzymający na lewym ramieniu kozę (wyznaczoną przez Epsilon) oraz dwoje koźląt (Etę i Zetę) pod lewym ramieniem -- całkiem sporo!

Mniejsza wersja trzódki Woźnicy, znana jako Fałszywe Koźlęta lub Małe Koźlęta, znajdują się nieco na zachód od Thety Aurigae. Szukaj Nu, Tau i Upsilon Aurigae, o jasnościach między 4 a 5 magnitudo i ustawionych pod kątem 180° do "prawdziwych" koźląt. Czerwony olbrzym Upsilon, na czubku trójkąta, świeci charakterystycznym rudawym odcieniem.

Wielu czytelników przypuszczalnie zna również następny asteryzm, w południowo-centralnej części Woźnicy. Jego sześć gwiazd ma jasności pomiędzy 5 a 6 magnitudo i dlatego są dostrzegalne gołym okiem pod ciemnym niebem. W lornetkach są one wyraźne. Wielu zna ten wzór jako Latającą Rybkę (Flying Minnow), jednak w moich oczach, zawsze wyglądały one bardziej na zakrzywioną rakietę do lacrosse'a. Cztery gwiazdy -- 17, 18, 19 i IQ Aurigae -- tworzą siatkę rakiety, podczas gdy 14 i 16 Aurigae formują to, co zostało z uszkodzonej rączki. Użyj wyobraźni; może dostrzeżesz coś zupełnie innego.

M38 to jedna z trzech gromad otwartych Messiera w granicach Woźnicy. Każda z nich jest warta ponownych odwiedzin podczas wypadów zimowych. Kiedy podziwiasz M38, spójrz nieco na jej południe, na asteryzm z 8 gwiazd które wspólnie przypominają uśmiechniętą twarz Kota z Cheshire z Alicji w Krainie Czarów. Członek CN, Ben Cacace z Nowego Jorku, NY, opisał go w ten sposób, kiedy rozpoznał ten wzór w roku 2002. Jego szczegółowa notatka: "8 gwiazd w zakresie od 5 do 7 magnitudo, z 2 gwiazdami jako oczami i kolejnymi 6 w łuku jako ustami".

W końcu, mamy trójkątną grupę nie mniej niż 8 gwiazd usytuowaną w północno-wschodnim narożniku Woźnicy, przypominającą niektórym olbrzymi, wiszący na rusztowaniu teleskop zwierciadlany Williama Herschela. Wszystkie tworzące go gwiazdy noszą greckie oznaczenie Psi, z podrzędnymi oznaczeniami Psi-2 do Psi-9. Razem, tworzą one duży trójkąt (rusztowanie teleskopu) z tubusem teleskopu utrzymywanym na blokach i wciągnikach wielokrążkowych. Wprawdzie jest to trochę naciągane, ale sprawdź co widzisz. A jeśli masz na tyle szczęścia, że obserwujesz z bardzo ciemnego miejsca, być może wyłapiesz również ślad gromady otwartej NGC 2281, która leży wewnątrz i jest oznaczona na powyższej mapie przeglądowej.

Asteryzmy te to jedynie początek tego, co czyha w tegomiesięcznym Wszechświecie przez Lornetkę. Poniższa lista zawiera więcej celów by cieszyć się nimi w grudniu i przez całą zimę.


Do naszego kolejnego spotkania za miesiąc, ciesz się tymi zimowymi widokami. I pamiętaj, że dla obu, dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington jest autorem dziewięciu książek o astronomii, w tym Touring the Universe through Binoculars. Po zajawkę każdej z nich odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2013 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.