WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Zając i Gołębica
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2938
Oryginalny PDF

Styczeń 2014

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Wspaniałe gwiazdy tworzące Oriona, Byka, Bliźnięta, Wielkiego Psa i Woźnicę dominują na niebie zimowym, ale istnieje przecież wiele mniej widowiskowych gwiazdozbiorów które posiadają piękne cele lornetkowe które często przechodzą niezauważone. W tym miesiącu złożymy wizytę dwóm z tych gwiazdozbiorów, znajdującym się na południe od potężnego Myśliwego.



Zacznijmy od Zająca (Lepus). Podczas gdy Zając nie odgrywa szczególnej roli w żadnym konkretnym micie, jego położenie tak blisko dużego psa Oriona (Wielkiego Psa) sugeruje, że drwi on sobie z jego psich poczynań. Grecki poeta Aratos pisał, że Wielki Pies "wschodzi tuż za i zachodząc wpatruje się w zachodzącego zająca".

Cztery najjaśniejsze gwiazdy w Zającu tworzą trapez zaraz na południe od Oriona. Ale ponieważ najjaśniejsza z nich, Arneb (Alfa Leporis), ma jasność jedynie 2,6mag, Zając nie ma zbyt wiele by zwrócić uwagę gołego oka. Jednak dla tych, którzy chcą sięgnąć nieco głębiej lornetką, Zając posiada kilka pięknych "marchewek" głębokiego nieba która warte są rozpracowania.

Na początek odwiedzimy Gammę Leporis, najbardziej na południe wysuniętą gwiazdę w trapezie Zająca. Gamma jest znakomitą gwiazdą podwójną skąpaną w żywych kolorach. Z szeroką separacją 97" stanowi ona jedną z najpiękniejszych gwiazd podwójnych całego nieba lornetkowego. Główny składnik systemu, gwiazda 3mag, jest uderzająco żółtym klejnotem, natomiast drugi składnik, o jasności 6mag, jawi się jako pomarańczowy punkt świetlny. Co ciekawe, niektórzy obserwatorzy wizualni opisują kolor słabszego składnika jako jasnozielony, ale jest to po prostu produkt uboczny receptorów barw ludzkiego oka, a nie właściwość samej gwiazdy. W rzeczywistości, żółtawy składnik główny jest typu widmowego F, co sprawia, że jest on nieco gorętszy niż nasze Słońce typu G, natomiast jego towarzysz jest typu widmowego K, co oznacza, że jest trochę chłodniejszy. Szacuje się, że składniki są od siebie oddalone o co najmniej 870 jednostek astronomicznych, co skutkuje straszliwie długim okresem obiegu szacowanym na jakieś 18.000 lat. Wspólnie, przebywają one w odległości nieco większej niż 29 lat świetlnych od Ziemi.

Następnie, mamy kolejną barwną postać, klasyczną gwiazdę zmienną długookresową R Leporis. Na przestrzeni 432-dniowego cyklu, R pulsuje pomiędzy 5,5 a 11,7 magnitudo. Podczas okolic maksimum, R daje prawdziwy spektakl w lornetkach, jaśniejąc wspaniałym czerwonym odcieniem. Taki wygląd, po raz pierwszy zauważony w roku 1845 przez angielskiego astronoma J.R. Hinda, dał gwieździe lepiej znany przydomek Karmazynowa Gwiazda Hinda (Hind's Crimson Star). Hind opisał ją jako "kroplę krwi na czarnym tle nieba".

Analiza widmowa pokazuje, że R Leporis jest rzadką gwiazdą węglową. Gwiazdy węglowe to czerwone olbrzymy o niskiej temperaturze z atmosferami niezwykle bogatymi w związki węgla. Inne znane gwiazdy węglowe widoczne w lornetkach to, między innymi, V Hydrae i S Cephei.

W końcu, dotarliśmy do M79, jedynej zimowej gromady kulistej Messiera. Pierre Méchain był pierwszym który dostrzegł ten obiekt 8mag w październiku 1780 roku. Zapisał go po prostu jako obiekt mgławicowy, co zdecydowanie opisuje jego wygląd w lornetkach. M79 może być najprościej znaleziona poprzez pociągnięcie linii od Alfy Leporis do Bety Leporis i dalej o taki sam dystans na południe od tej ostatniej. Szukaj delikatnej, okrągłej poświaty. Rozdzielenie jakiejkolwiek z mnóstwa jej gwiazd w lornetce jest wykluczone. Leży to w sferze średniej wielkości teleskopów.

Idąc dalej na południe, znajdziemy Gołębia (Columba), słaby gwiazdozbiór nieba południowego, wciśnięty w daleko bardziej efektowne regiony Wielkiego Psa i Rufy. Jego początki datuje się na XVII wiek, kiedy był on po raz pierwszy przedstawiony na mapach nieba Bayera z roku 1603 jako gołąb w pobliżu potężnego okrętu Argo Navis. Podczas gdy potężny gwiazdozbiór Argo został już pokrojony na osobne konstelacje, mały Gołąb pozostaje nietknięty.

NGC 1851 jest jedynym obiektem niegwiazdowym w gwiazdozbiorze Gołębia, który jest na tyle jasny by przełamać barierę lornetkową. Odnalezienie jej może być trudne z średnich północnych szerokości, ponieważ leży ona bardzo daleko na południe od równika niebieskiego. Przy deklinacji -40 stopni, góruje nie wyżej niż 10 stopni nad moim horyzontem Long Island. Dodaj do tego fakt, że nie ma w jej najbliższym otoczeniu żadnych jasnych gwiazd, a NGC 1851 może okazać się obiektem bardzo wymagającym. Przygotuj się na chwilę poszukiwań. Jednak raz dostrzeżona, ta gromada kulista 7mag będzie wyglądała jak mała, okrągła plamka mdłego światła. W rzeczywistości, w przypadku korzystnego miejsca obserwacji, bez trudu deklasuje ona M79. Bez wątpienia znalazłaby się ona w katalogu Messiera, gdyby nie leżała tak bardzo na południu. Ponieważ jednak tak jest, NGC 1851 była nieodkryta do czasu, aż James Dunlop wpadł na nią 29 maja 1826 roku. Ostatnie badania sugerują, że jest to uciekinier z galaktyki karłowatej Wielkiego Psa (Canis Major Dwarf) odkrytej dopiero w roku 2003.

Jak widać na poniższej liście, czeka na Ciebie mnóstwo celów lornetkowych w tegomiesięcznym Wszechświecie przez Lornetkę. Pamiętaj aby poświęcić im czas i stawić czoła zimnu ciesząc się wszystkim, co ta pora roku ma do zaoferowania.


I zanim spotkamy się ponownie za miesiąc, pamiętaj, że w roku 2014, tak jak minionym, jeśli chodzi o obserwacje gwiazd, dwoje oczu jest lepsze od jednego!

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz, ostatnią, Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2014 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.