WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Kilka włochatych obiektów
http://www.cloudynights.com/page/articles/cat/binocular-universe/binocular-universe-a-few-hairy-objects-r2882
Oryginalny PDF

Kwiecień 2014

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)






Pogodne niebo to rzadkość o tej porze roku, przynajmniej w mojej okolicy, więc chcę skorzystać z każdej nadarzającej się po drodze okazji. Stare przysłowie mówiące, że kwietniowe ulewy przynoszą majowe kwiaty, żyje i ma się dobrze tu, w północno-wschodnich stanach i jest to tradycyjnie jeden z najbardziej zachmurzonych i wilgotnych miesięcy roku.



Jednym z powodów dla których tak chętnie obserwuję kwietniowe niebo jest Gromada Gwiazd Warkocza Bereniki (ang. Coma Berenices Star Cluster) - jeden z moich ulubionych celów lornetkowych. To ten rodzaj obiektu, który nic nie znaczy dla teleskopów, ale za to odżywa w lornetkach. A to dlatego, że gromada rozciąga się na więcej niż 7,5 stopnia na niebie.

Aby ją znaleźć, wyceluj w kierunku środka dużego, "pustego" obszaru otoczonego gwiazdozbiorami Wolarza od wschodu, Lwa od zachodu i łukiem dyszla Wielkiego Wozu od północy. Przeskanuj go powoli tam i z powrotem aż natkniesz się na grupę gwiazd w kształcie klina, która prawdopodobnie wypełni pole Twojej lornetki. To Gromada Gwiazd Coma. W rzeczywistości, jeśli obserwujesz z ciemnej miejscówki, zobaczysz Gromadę Coma jako rozmytą plamkę światła bez jakiejkolwiek pomocy optycznej.

Ten mglisty wygląd, w nawet najmniejszej mini-lornetce, szybko rozpada się w niezliczoną liczbę punktów światła odległych gwiazd. Najjaśniejsze gwiazdy tworzą wzór przypominający grecką literę lambda.

Jak już znajdziesz gromadę, usiądź i dokładnie ją przeegzaminuj. Na przykład, być może zauważysz, że gwiazda na północnym czubku Lambdy, gamma Comae o jasności 4mag, świeci ciepłym, pomarańczowym blaskiem. Gamma jest pomarańczowym podolbrzymem typu widmowego K, która właśnie zaczęła opuszczać ciąg główny. Astronomowie wykorzystują takie wskazówki obserwacyjne do szacowania wieku gromad gwiazd. W tym przypadku, wiek Gromady Coma szacuje się na jedynie około 400 milionów lat.

Prześledź wschodnią część Lambdy na południe do 16 Comae. Lornetka pokazuje ją otoczoną przez trzy słabe towarzyszki, stojące na baczność jako strażniczki cennego klejnotu.

Jeszcze dalej na południe, 17 Comae jest łatwą do rozdzielenia przez lornetki gwiazdą podwójną. Ta parka białych gorących gwiazd ma separację ponad 2 minut łuku, dostatecznie dużą, by mogła być ona rozdzielona przez nawet skromną lornetkę polową 6x.

Skanując resztę gwiazdozbioru, nasz następny przystanek to gromada kulista M53. M53 to trudny test dla każdej lornetki o aperturze mniejszej od 70 mm. Jednakże jej znalezienie jest dość proste. Od wspaniałego Arktura (alfa Bootis), skieruj się na zachód do gwiazdy eta Bootis. Eta często jest przedstawiana jako tworząca "ogon latawca" Wolarza. Kontynuuj na zachód do alfy Comae o jasności 4mag. M53 leży mniej niż 1 stopień na północny wschód od alfy. Szukaj okrągłego, mglistego dysku, jakby małego międzygwiezdnego kłębka bawełny leżącego w atrakcyjnym polu gwiazdowym.

Warkocz Bereniki jest przypuszczalnie najbardziej znany z bogactwa odległych galaktyk. Niestety, większość z nich jest poza zasięgiem lornetek. Jednakże jest jedna, która wyróżnia się wśród pozostałych. To M64, słynna galaktyka Czarnooka. Aby znaleźć M64, przesuń się około połowy pola na zachód od alfy Comae do czerwonawej gwiazdy 36 Comae, a następnie na północny zachód do 35 Comae. M64 leży nieco na północny wschód od 35 Comae.

Lśniąc jasnością 8mag, M64 może być dostrzeżona przez lornetkę 50 mm jako owalna plamka światła. Jeśli obserwujesz przez lornetkę 20x80 lub większą, być może będziesz w stanie złapać również "czarne oko", ciemne pasmo obłoków pyłowych widoczne na tle jednego z ramion spiralnych galaktyki. Co ciekawe, "czarne oko" zdaje się znaczyć granicę oddzielającą dwie przeciwbieżne części galaktyki. Badania sugerują, że ta dziwna sytuacja jest następstwem zderzenia pomiędzy małą i dużą galaktyką, które wciąż jest w fazie końcowej.

Na południowy zachód od M64 znajduje się ciekawy asteryzm ze słabych gwiazd. W żaden sposób nie oddziałują one na siebie fizycznie; leżą one po prostu w jednej linii wzroku z naszej ziemskiej perspektywy. Nie widzę wśród gwiazd tego asteryzmu żadnego rozpoznawalnego wzoru, więc nie nadałem mu nazwy. Mimo to, wciąż jest to na tyle zabawna grupka, by cieszyć się jej widokiem.

M85 jest jedną z niewielu galaktyk należących do Królestwa Galaktyk Coma-Virgo, które są na tyle jasne by być widocznymi przez lornetki. Słabo widoczna przez 10x50 z mojej wiejskiej miejscówki obserwacyjnej, jest całkiem łatwym łupem przez lornetkę 16x70 nawet z mojego podmiejskiego, zaświetlonego ogrodu. Szukaj jaśniejszego, gwiazdopodobnego jądra otoczonego słabszym halo.

Na koniec, wystartuj od Deneboli i przesuń się lornetką na północny wschód w kierunku alfy Comae. W około jednej trzeciej długości tego odcinka dojdziesz do diamentu z gwiazd, który, wraz z paroma słabymi punkcikami na południe od niego, przypomina mi latawiec. Galaktyka spiralna M99 leży nieco na południe od ogona latawca. Świeci ona słabo, jasnością 10 magnitudo, i jest trudnym testem dla lornetek. Potrafisz ją dostrzec?

Jeśli potrafisz, spróbuj szczęścia z jeszcze bardziej wymagającym celem. M100, inna okazała spiralna, ma jasność pół magnitudo większą niż M99, ale jest to mylące. Z powodu większej średnicy kątowej M100, jej jasność powierzchniowa jest bardzo niska. Szukaj jej nieco na wschód od latawca. Ale uprzedzam, że obydwie do dostrzeżenia mogą wymagać lornetki 70 mm lub większej.

W tym miesiącu, we Wszechświecie przez Lornetkę jest wiele więcej celów, włącznie z kilkoma innymi galaktykami z Królestwa Coma-Virgo, które leżą za granicą z Panną. Ile z nich możesz dostrzec przez swoją lornetkę? Poniższa lista to wspaniały punkt startowy. Chciałbym również zwrócić uwagę na mój przegląd tego Królestwa, znajdujący się w marcowym wydaniu magazynu Astronomy z roku 2014.


Do następnego miesiąca, kiedy znów spotkamy się pod gwiazdami, pamiętaj, że jeśli chodzi o obserwacje nieba, dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz, ostatnią, Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2014 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.