WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Zwrot przez rufę
(ang. All Pooped Out)
http://www.cloudynights.com/page/articles/cat/binocular-universe/binocular-universe-all-pooped-out-r2964
Oryginalny PDF (niedostępny)

Marzec 2015

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)





Wraz z marcem nadchodzi obietnica końca zimy i powrotu wyższych temperatur. Podczas gdy półkula północna zdąża ku wiośnie, skierujmy się jeszcze raz na południe, by nacieszyć się kilkoma mało znanymi celami lornetkowymi.

Gwiazdozbiór Rufy zajmuje duży obszar naszego późnozimowego południowego nieba. Ale dzięki swojemu niskiemu, dla większości z nas, położeniu nad horyzontem, w połączeniu z faktem, że tylko jedna z jej gwiazd osiąga jasność 3mag, Rufa przepływa zazwyczaj bez zwracania większej uwagi.



Rufa była pierwotnie jedną z części olbrzymiego gwiazdozbioru zwanego Argo Navis (Okręt Argonautów). Chociaż na średnich szerokościach geograficznych nigdy nie wznosił się on zbyt wysoko nad południowy horyzont, Argo Navis zawierał w swych obszernych granicach ponad 800 gwiazd widocznych gołym okiem. Ze względu na swoje ogromne rozmiary, gwiazdozbiór został podzielony w 1752 roku przez francuskiego astronoma Nicolasa Louisa de Lacaille'a na cztery gwiazdozbiory składowe. Dziś, znamy je jako Rufę (Puppis), Kompas (Pyxis), Żagle (Vela) oraz Kil (Carina).

Historia gwiazdozbioru jest interesująca sama w sobie. Być może znasz opowieść o mitologicznym okręcie Argo i jak został on zbudowany przez Argosa dla Jazona. Następnie, wraz z załogą 50 Argonautów, Jazon wyruszył na poszukiwanie Złotego Runa. W mitologii greckiej, Złote Runo było symbolem autorytetu i władzy królewskiej. Jazon podążał za runem w celu sięgnięcia po pierworodne prawo do pozycji króla Jolkos w Tesalii. Jazon, do pomocy w swoim zadaniu, zebrał barwną załogę, w której były bliźnięta - Kastor i Polluks, sławni z gwiazdozbioru Bliźniąt (Gemini).

Po drodze, Jazon i jego załoga przeżyli wiele przygód. Mimo długiej wyprawy, udało im się wrócić ze Złotym Runem. Kiedy ich podróż się zakończyła, Atena umieściła okręt na niebie. Ale cała ta historia nie zakończyła się dla Jazona szczęśliwie. Zdradzał on swoją żonę, czarodziejkę Medeę, którą spotkał podczas wyprawy. Bez wdawania się w szczegóły, wystarczy wspomnieć, że umarł samotny i nieszczęśliwy. Historia mówi, że spał pod rufą gnijącego Argo, gdy okręt spadł na niego zabijając go na miejscu.

Dla mieszkańców półkuli północnej Rufa jest najbardziej znaną częścią podzielonego Argo Navis. Leży ona na wschód od Wielkiego Psa, na obszarze wyraźnie pozbawionym jakichkolwiek jasnych gwiazd. Chociaż brakuje tu błyskotek widocznych gołym okiem, Rufa bogata jest w skarby głębokiego nieba. Wiele z nich już przeglądnęliśmy w poprzednich artykułach. Możesz do nich wrócić (marzec 2012 i luty 2014) przed lekturą tego artykułu. W tym miesiącu poprzechadzamy się i wyłapiemy resztki pominięte podczas tamtych wcześniejszych spotkań.

L2 Puppis, znana również jako HD 56096, jest efektownym czerwonym słońcem typu M leżącym około 12 stopni na północny wschód od wspaniałego Kanopusa. Sklasyfikowana jako "półregularna", L2 pulsuje pomiędzy 2,6 a 6,2 magnitudo. Jej niezwykły zakres zmienności sprawia, że jest ona idealną gwiazdą do badań lornetkowych, czy nawet czasami gołym okiem. Obserwatorzy powinni pamiętać, że podawany okres 140 dni to jedynie średnia. Rzeczywisty okres zmienności pomiędzy maksimum a minimum może się znacznie różnić. Te dzikie wahania jasności są uważane za wynik kombinacji pulsowania samej gwiazdy z wyrzucanymi rozległymi chmurami nieprzezroczystego pyłu wokółgwiezdnego, zakrywającego część jej dysku.

Haffner 13 jawi się jako mała grupka gwiazd w zachodniej Rufie. uważa się, że do tej grupy należy piętnaście słońc, ale zaledwie siedem jest na tyle jasnych, by były wyraźnie widoczne przez lornetkę. Niestety, pola gwiazdowe które otaczają Haffnera 13 są niemal tak bogate jak sama gromada, sprawiając, że pozytywna identyfikacja jest trudna. Jako pomoc, poszukaj około 1° na południowy zachód od 3 Puppis ciasnej pary gwiazd 8mag, z samotnym punkcikiem światła 7mag nieco na południowy zachód od nich. Wszystkie trzy gwiazdy leżą w gromadzie.

Jeśli Haffner 13 okaże się zbyt trudny do zidentyfikowania, może będziesz miał więcej szczęścia z NGC 2439, położoną około 1,5 stopnia na południe. Aby ją znaleźć, pociągnij linię od Wezena (delta Canis Maioris) przez Aludrę (eta Canis Maioris). Dalej przesuń się w tym samym kierunku o mniej więcej tę samą odległość, a znajdziesz się w polu rażenia NGC 2439.

Badania pokazują, że tę gromadę otwartą o średnicy 10 minut łuku tworzy 80 gwiazd, chociaż większość jest zbyt słaba by dostrzec je przez lornetkę. Przez większość lornetek NGC 2439 jawi się jako poświata 7mag z pojedynczą jasną gwiazdą oraz kilkoma słabszymi punkcikami. Najjaśniejsza gwiazda w gromadzie to złota R Puppis. Znana jako zmienna półregularna, oscyluje ona z wielką subtelnością pomiędzy 6,6 a 6,9 magnitudo.

Ruprecht 56 tuli się do południowej granicy Rufy, wewnątrz gwiezdnego trójkąta który zawiera zetę Puppis o jasności 2mag. Obserwatorzy ziemscy widzą tę gromadę otwartą jako stosunkowo luźne zbiorowisko 40 gwiazd 8mag i słabszych rozrzuconych na obszarze niemal 3/4°. Chociaż najsłabsze gwiazdy gromady są niewykrywalne przez lornetki, blask 15 słońc przebija się w lornetce 7x jeśli gromada jest dostatecznie wysoko nad horyzontem. Pomocą w dokładnym ustaleniu położenia Ruprechta 56 jest h2 Puppis o jasności 3mag, nałożona na wschodni kraniec gromady. Ta bliskość nie jest ponoć fizyczna, a gwiazda zdaje się być jedynie przypadkowo nałożonym obiektem na pierwszym planie.

Zanim opuścisz tę okolicę, zatrzymaj się przy zecie Puppis i rozważ, co widzisz. Zeta, sklasyfikowana jako gwiazda typu widmowego O4, jest jedną z najgorętszych i najjaśniejszych gwiazd widocznych gołym okiem. Jest też jednym z najbliższych nam takich obiektów, chociaż wciąż leży ponad 1.000 lat świetlnych od nas. Jej całkowita jasność, lub wydajność energetyczna, przewyższa jasność naszego Słońca ponad 10.000 razy, a temperatura powierzchni szacowana jest na 40.000+ K.

Wreszcie, odpowiednie wyzwanie dla lornetek 70 mm i większych, które pochodzi z bazy asteryzmów Saguaro Astronomy Club. Osobą, której przypisuje się miano pierwszej, która zwróciła uwagę na mały asteryzm z 5 gwiazd, który przypomina miniaturową Kasjopeję, jest południowoafrykańska miłośniczka astronomii i autorka Magda Streicher. Rzeczywiście, jeśli skupisz uwagę na RA 08h 08,0m, Dec -15° 11', znajdziesz tam zminiaturyzowaną Kasjopeję. Jednak pamiętaj, że ta królowa ma jedynie 7' długości i 2' szerokości. Dostrzegłem ją przez moją 16x70, ale podejrzewam, że mogłoby być to trudne zadanie dla niższych powiększeń.

Spójrz co jeszcze czeka Cię w tegomiesięcznym Wszechświecie przez Lornetkę! To powinno Cię zająć na resztę zimy.


W przyszłym miesiącu skierujemy się z powrotem na północ, w bardziej znane okolice. Do tego czasu, ciesz się wyzwaniami głęboko południowego nieba. I pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz, ostatnią, Cosmic Challenge. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2015 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.