WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Królewskie spotkanie
http://www.cloudynights.com/page/articles/cat/binocular-universe/binocular-universe-the-kings-meet-r2972
Oryginalny PDF (niedostępny)

Kwiecień 2015

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)






Od 6.000 lat imponująca postać Lwa, króla zwierząt, nęka wiosenne niebo. Lew jest jednym z najstarszych gwiazdozbiorów, a jego pochodzenie sięga czasów starożytnej Mezopotamii. Wtedy, tak jak dziś, obserwatorzy gwiazd wyobrażali sobie haczykowaty "sierp" z gwiazd konstelacji jako profil lwiego łba, a trójkąt gwiezdny na wschód od niego jako jego zad. Lew wydaje się być przyczajony, jakby gotowy do rzucenia się na nic nie podejrzewającą zdobycz (czyżby na Raka?).



W tym roku król zwierząt gości króla planet, Jowisza. Ze średnicą 88.000 mil, Jowisz przewyższa wszystkich pozostałych członków Układu Słonecznego poza samym Słońcem. Nawet z odległości 391 milionów mil, ogromne rozmiary i wysoki współczynnik odbicia światła sprawiają, że Jowisz jest jaśniejszy niż jakakolwiek gwiazda naszego nocnego nieba.

Lornetki o najwyższych powiększeniach, takie jak 20x80 i 30x80, zdradzają, że chmury Jowisza podzielone są na odrębne jasne strefy i ciemne pasy. Jasne strefy to obszary gazowe wznoszące się nad wierzchołki chmur po ściśnięciu i ogrzaniu przez miażdżące ciśnienie w atmosferze Jowisza. Ciemniejsze pasy są chłodniejszymi gazami spadającymi kaskadowo z powrotem do wnętrza. Wielka Czerwona Plama, olbrzymi owalny cyklon na południowej półkuli Jowisza, jest zbyt mała do dostrzeżenia nawet przez lornetki o najwyższych powiększeniach.

Nawet najmniejsza lornetka kieszonkowa pokaże cztery największe księżyce Jowisza: Io, Ganimedesa, Kallisto i Europę. Odkryte przez Galileusza, księżyce galileuszowe powoli acz nieustannie zmieniają swoje pozycje w odniesieniu do planety i siebie samych. Na przykład, dwa mogą być widoczne po jednej stronie Jowisza, a dwa po drugiej, lub trzy stłoczą się razem po jednej stronie, a jeden zostanie po drugiej. Często widoczne będą tylko dwa lub trzy księżyce, z "brakującym" satelitą przez lub za tarczą Jowisza.

Niemożliwym jest powiedzieć, który księżyc jest który jedynie na nie patrząc. Na szczęście, jest kilka narzędzi on-line, które pokazują konfigurację księżyców w danym momencie. Jednym z moich ulubionych jest Javascript Jupiter na stronie Shallowsky.com. Jest ono zdecydowanie warte stworzenia osobnej zakładki w przeglądarce.

Prawdziwą gwiazdą Lwa jest Regulus, który wyznacza lwie serce. Spójrz na Regulusa przez swoja lornetkę najbliższej pogodnej nocy. Trudno uwierzyć, że ta migocząca gwiazda w rzeczywistości wiruje tak szybko, że jej dysk jest rozciągnięty na kształt jajka. Wykorzystując instrumenty na szczycie Mount Wilson w Kalifornii w roku 2004, Harold McAlister z Uniwersytetu Stanowego Georgia wraz ze swoimi kolegami odkrył, że średnica równikowa Regulusa jest o około jedną trzecią większa niż jego średnica biegunowa. To spory brzuszek!

Uważne spojrzenie przez lornetkę 12x lub większą może pokazać towarzysza Regulusa o jasności 8mag, oddalonego o 177 sekund łuku na zachód-północny zachód. Chociaż gwiazdy są szeroko rozdzielone, towarzysz często jest pożerany przez blask Regulusa. Będziesz potrzebować stabilnej ręki (lub jeszcze lepiej, statywu) aby utrzymać lornetkę na tyle nieruchomo, by go dostrzec. Jeśli okaże się to zbyt trudne, czysta biel Regulusa tworzy również łatwą parkę lornetkową ze złotą 31 Leonis na południe od niego. Jednak nie są one prawdziwą parą, lecz jedynie przypadkowym połączeniem w linii wzroku obserwatora.

Jedna z najlepszych wiosennych gwiazd zmiennych dla lornetek leży około pola (5 stopni) na zachód od Regulusa. Znany jako R Leonis, ten czerwony olbrzym rozszerza się i kurczy fizycznie w okresie 310 dni. Gwiazda pulsuje, a jej jasność zmienia się w zakresie od 5,8 do 10,0 magnitudo. Obecnie R Leo dołuje po osiągnięciu jasności maksymalnej minionej jesieni. Oznacza to, że teraz powinna mieć jasność około 9-10 magnitudo, co sprawa, że jest prawdziwym wyzwaniem dla mniejszych lornetek. Być może dostrzeżesz jej słaby rumiany blask nieco na południe od gwiazdy 19 Leonis 6,5mag. R Leo dość łatwo zlokalizować, ponieważ 19, wraz z gwiazdami 18 i 21 Leonis tworzy charakterystyczny trójkąt, który wskazuje dokładnie na zmienną.

R Leonis jest doskonałym celem wiosennym dla lornetek. Ciekawie jest śledzić jasność gwiazdy w czasie od maksimum do minimum i z powrotem. Prognozy mówią, że R Leonis będzie jaśnieć wiosną i latem, a maksimum osiągnie we wrześniu, kiedy może złamać barierę 6 magnitudo. Wówczas będzie ona celem porannym, wschodząc przed Słońcem. Ale jeśli nigdy nie śledziłeś systematycznie gwiazdy zmiennej, jest to świetna okazja by to zrobić i obserwować Wszechświat w akcji.

Wizualne szacowanie jasności gwiazdy zmiennej nie jest tak trudne jak mogłoby się wydawać. W rzeczywistości, amatorzy mogą z powodzeniem szacować wahania jasności zmiennej z dokładnością do jednej dziesiątej magnitudo poprzez porównywanie jej do sąsiednich gwiazd o znanych jasnościach.

Zaczynając najbliższej pogodnej nocy, znajdź R Leo i oszacuj jej jasność poprzez porównanie z okolicznymi gwiazdami o stałej jasności. Poniższa mapa R Leonis oparta jest na narzędziu on-line star chart generator American Association of Variable Star Observers (AAVSO) -- świetnym źródle, które również jest warte stworzenia zakładki. Zwróć uwagę, jak wiele okolicznych gwiazd ma przy sobie liczby. Każda przedstawia jasność widomą oznaczonej gwiazdy z dokładnością do dziesiątej części magnitudo. Na przykład, gwiazda oznaczona "57" ma jasność 5,7mag i tak dalej.


Dokładna ocena może być przeprowadzona poprzez porównanie zmiennej do dwóch gwiazd o znanej, stałej jasności, jednej jaśniejszej i jednej słabszej. Powiedzmy, że gdy znajdziesz R Leo, wyda Ci się ona jaśniejsza od pobliskiej gwiazdy 7,6mag (oznaczonej 76), ale słabsza od gwiazdy 7,2mag (72). Następnie porównaj ją z gwiazdą 7,4mag (74) i tak dalej. Może Cię zaskoczę, ale przy wykorzystaniu tej metody możesz określić jasność zmiennej z dokładnością do jednej dziesiątej magnitudo.

A teraz przenieś swoją uwagę do wschodniego Lwa. Będąc daleko od płaszczyzny Drogi Mlecznej, Lew nie może pochwalić się pięknymi gromadami gwiazd, bogatymi polami gwiezdnymi, czy świecącymi obłokami mgławicowymi. Ale może popisać się pięcioma galaktykami z katalogu Messiera. Dwie najjaśniejsze, M65 i M66, leżą na południowy wschód od gwiazdy Chertan (theta Leonis), która wyznacza kąt prosty w trójkącie gwiezdnym tworzącym grzbiet i ogon Lwa. Aby je znaleźć, przesuń się około połowy pola lornetki (2,5 stopnia) na południe od Chertana, do linii z trzech gwiazd 7mag. Teraz, bardzo dokładnie przejrzyj obszar około połowy pola po lewej od nich (na wschód) w poszukiwaniu bardzo słabej smużki światła leżącej pod słabą gwiazdką. To M66. M65 leży nieco na zachód od M66, ale przy jasności pół magnitudo niższej, jest o wiele bardziej wymagająca. Przypuszczalnie, aby ją wyłowić, będziesz musiał podeprzeć lornetkę. Regularnie widuję M66 przez moją 10x50 z mojego podmiejskiego podwórka, ale M65 wymaga nocy lepszej niż przeciętna.

Prześledź zygzakowatą linię na południe od Chertana, omiń gwiazdy iota i sigma Leonis, do małego łuku czterech gwiazd, który zagina się na południowy wschód. Najjaśniejsza gwiazda w łuku, tau Leonis o jasności 4mag, sparowana jest ze słabszym punkcikiem na południowy wschód od niej, tworząc ładną gwiazdę podwójną dla lornetek. Ale czekaj, jest tam coś więcej. Umieść tau w górnej prawej (północno-zachodniej) części pola widzenia i rozglądnij się uważnie. Powinieneś dostrzec nie jedną, nie dwie, ale trzy inne słabe podwójne. Połącz je wszystkie, a otrzymasz asteryzm, który lubię nazywać Podwójnym Krzyżem, ponieważ wszystkie cztery pary razem tworzą wzór X. Jednak żadna z tych czterech par nie jest prawdziwą, fizyczną podwójną, a każda z ośmiu gwiazd leży w innej, bardzo się różniącej, odległości od nas. Ale nie umniejsza to ich niepowtarzalnego wyglądu przez nasze lornetki.


Miesiąc zamknijmy wyzwaniem. NGC 3521 to galaktyka 9mag leżąca 6 stopni na południowy zachód od Podwójnego Krzyża. Stabilnie podparte lornetki odkryją słabe owalne halo, z zaledwie śladem gwiazdowego jądra, widoczne zerkaniem. Badania klasyfikują NGC 3521 jako "kłaczkowatą" galaktykę spiralną. Spiralne kłaczkowate są godne uwagi ze względu na ich pofragmentowane, nieregularne ramiona. Ramiona NGC 3521 są również otoczone przez ogromne pęcherze gazu, pyłu i bezpańskich gwiazd. Te pęcherze pływowe są prawdopodobnie pozostałościami po zderzeniach pomiędzy NGC 3521 a mniejszymi galaktykami dawno temu.

Szukasz więcej, by cieszyć się obserwacjami lornetkowymi w tym miesiącu? W Lwie i jego okolicy jest mnóstwo innych celów. Poniższa lista obejmuje wiele obiektów wartych uwagi.


Do następnego miesiąca pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington napisał 9 książek o astronomii, w tym Star Ware, Star Watch oraz Touring the Universe through Binoculars. Po więcej informacji odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2015 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.