WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Z deszczu pod...
(ang. Out of the Frying Pan and into the...)
http://www.cloudynights.com/page/articles/cat/binocular-universe/binocular-universe-out-of-the-frying-pan-and-i-r3017
Oryginalny PDF (niedostępny)

Listopad 2015

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)





Słaba konstelacja Pieca (Fornax), utworzona w roku 1756 przez Nicolasa Louisa de Lacaille z gwiazd należących pierwotnie do Erydana, dla gołego oka zdaje się być niemal bezgwiezdną pustką na południowy wschód od jasnej gwiazdy Diphda (beta Ceti).

Piec jest usiany galaktykami, z których większość należy do Gromady Galaktyk Pieca. Gromada Pieca leży 62 miliony lat świetlnych (19 megaparseków) od nas. Zawiera ona ponad 50 galaktyk, co sprawia, że jest drugą najbogatszą gromadą galaktyk w odległości do 100 milionów lat świetlnych od Drogi Mlecznej, ustępując jedynie znacznie bogatszej Gromadzie Coma-Virgo (Warkocza-Panny).

Niestety, wszystkie one, z wyjątkiem dwóch, są zbyt słabe by być uznane za obiekty lornetkowe. Jest tu jednak ładny gwiezdny asteryzm oczekujący naszego przybycia, oraz zaskakująca mgławica planetarna. Ile z tego dostrzeżesz? Będziesz potrzebować dobrego oka i czystego widoku na południe. Zalecam również wsparcie lornetki na statywie lub innym montażu. Uczyni to zadanie nieco łatwiejszym.


"Najjaśniejsza" gwiazda konstelacji, alfa Fornacis, ma jasność nieznacznie przekraczającą 4 magnitudo. Odległa od nas jedynie o 46 lat świetlnych, alfa Fornacis jest systemem podwójnym, który łączy żółto-białego podolbrzyma typu F8 z karłem typu G7. Składnik główny, alfa For A, ma jasność 3,9mag, a alfa For B 6,5mag. Chociaż są one w zasięgu lornetek, są one zbyt blisko siebie by być rozdzielone. Jednak wyższe powiększenia, uzyskiwane przez teleskopy, pokażą je rozdzielone o około 4 sekundy łuku. Ta luka powoli się poszerza, aż do osiągnięcia maksymalnej separacji około 7 sekund łuku w roku 2082.

Samotna mgławica planetarna tego gwiazdozbioru, NGC 1360, jest zazwyczaj ignorowana przez obserwatorów z półkuli północnej, częściowo z powodu jej położenia na tak pustym obszarze nieba. Tych, którzy wytrwają, NGC 1360, nazwana mgławicą Jajko Rudzika (Robin's Egg Nebula), odpłaci dyskiem słabego, szarawego światła. Większość obserwatorów widzi ją jako wyraźnie eliptyczną, a zdjęcia wskazują, że jej widoma średnica to ponad 6 minut łuku. Zakładając ciemne niebo i lornetkę 60 mm lub większą, powinieneś również zauważyć gwiazdę centralną 11mag. W przypadku problemów z jej dostrzeżeniem, pomóc powinna metoda zerkania.

Piec posiada również ładny asteryzm dla każdej lornetki, dużej czy małej. W mojej książce Touring the Universe Through Binoculars oznaczyłem go jako Harrington 2. Grupa skupiona jest wokół gwiezdnego trójkąta chi-1, chi2 i ch-3 Fornacis i zawiera wiele innych, słabszych gwiazd w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Chi-1, najdalej na zachód wysunięty członek Trójkąta Chi, jest łatwą podwójną optyczną z towarzyszem 6mag leżącym na południe od składnika głównego. W rzeczywistości, asteryzm przypomina bardziej diament dzięki dodatkowej gwieździe 6mag na wschód od tripletu chi. W sumie, Harringtona 2 komponuje dziewięć gwiazd od 5 do 9 magnitudo, rozrzuconych na obszarze około 0,5 stopnia. Dodatkiem do tej sceny jest półokrąg siedmiu gwiazd 9mag zaraz na północ od chi-2.

Możemy wykorzystać ten asteryzm jako odskocznię do zbadania dwóch najjaśniejszych członków Gromady Galaktyk Pieca. Najpierw mamy NGC 1316, najjaśniejszy składnik gromady Pieca. Nad dokładnym sklasyfikowaniem tej galaktyki 10mag zawsze panowało zamieszanie. Pasma ciemnych mgławic wijące się przez tę dziwną olbrzymią galaktykę eliptyczną są prawdopodobnie wynikiem połączenia NGC 1316 z rozerwaną galaktyką spiralną. Fotografie długoczasowe ujawniają również pętle materii odwijające się od NGC 1316 i otaczające NGC 1317, pobliski słaby system, który leży poza zasięgiem naszych lornetek. Niektórzy uważają, że NGC 1317 zostanie ostatecznie wchłonięta przez swoją sąsiadkę. Zjawisko pożerania mniejszego obiektu przez większą galaktykę poprawnie nazywane jest galaktycznym kanibalizmem i prowadzi do silnej emisji szumu radiowego wykrytego w NGC 1316. Lornetki pokazują NGC 1316 jako dość duży dysk światła podkreślony jaśniejszym rdzeniem centralnym. Niestety, cechy, które sprawiają, że galaktyka ta jest tak wyjątkowa, nie są widoczne przez lornetki z powodu ich subtelnej natury.

Aby znaleźć NGC 1316, wycentruj na chi-1, najdalej na zachód wysuniętej gwieździe Trójkąta Chi, i przesuń swą uwagę jedynie 1,5° na południowy zachód od niej. Leży ona wewnątrz trójkąta równobocznego z gwiazd 8mag. Szukaj delikatnej poświaty, nieco owalnej i bez jakiejkolwiek realnej koncentracji centralnej.

Następnie dochodzimy do NGC 1365, jednego z najbardziej imponujących przykładów spiralnej z poprzeczką znajdującego się na południe od równika niebieskiego. Znajdziesz ją ukrytą około stopnia na wschód od Trójkąta Chi. W sumie, NGC 1365 mierzy 8'x3' i jaśnieje blaskiem 10mag. Szukaj rozlazłej, owalnej plamy jaśniejącej w kierunku swojego środka. Uważa się, że charakterystyczna poprzeczka centralna galaktyki, wyraźnie widoczna jedynie na zdjęciach, rozciąga się na jakieś 45.000 lat świetlnych.

W końcu skierujmy się nieco na południe od granicy Pieca, by przedrzeć się do rzeki Erydan. Przepływający przez ponad 50° naszego nieba Erydan płynie wąską strużką przez późnojesienne niebo południowe. Jako jeden z najstarszych gwiazdozbiorów, Erydan powiązany był z wieloma szlakami wodnymi, łącznie z Nilem w starożytnym Egipcie.

Tutaj znajdziesz galaktykę NGC 1291, około 4° na południowy wschód od theta Eridani i 4° niemal dokładnie na południe od naszej nowej przyjaciółki, NGC 1316. Smukły trójkąt z gwiazd 8 i 9 magnitudo, leżący bezpośrednio na zachód-południowy zachód od niej, pomoże wskazać drogę. Przez lornetki, ta spiralna z poprzeczką wygląda jak miękka, nieco owalna poświata podkreślona przez jaśniejsze jądro. Mniejsze apertury mogą mieć początkowo nieco problemów z pokazaniem tej galaktyki 9mag, ale duże lornetki 70 mm wzwyż powinny pokazać ją wyraźnie, zakładając czysty widok w jej kierunku.

Te i inne cele tegomiesięcznego Wszechświata przez Lornetkę znajdują się w poniższej tabeli.


Za miesiąc powędrujemy z powrotem na północ, by odkrywać późnojesienne/wczesnozimowe niebo. Do tego czasu, pamiętaj moją mantrę, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Szukasz więcej celów do obserwacji przez lornetkę? Przeczytaj artykuł Phila Tour 10 Fall Binocular Treats w magazynie Astronomy z sierpnia 2015.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2015 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.