KOSMICZNE WYZWANIE
IC 5146 i B168
Wersja oryginalna

Listopad 2016
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Duże lornety (>=70 mm)
Teleskopy 3-5 cali (7,5-12,7 cm)


Jako grupa, mgławice emisyjne, czy obszary HII, są najtrudniejszymi obiektami głębokiego nieba do obserwacji wizualnych. Problem w tym, że emitują one światło w bardzo wąskich wycinkach widma widzialnego, o najjaśniejszej emisji w czerwieni. Pech chciał, że oko ludzkie jest ślepe na światło czerwone w słabych warunkach oświetleniowych.

Możliwe, że jedynymi obiektami trudniejszymi do dostrzeżenia od mgławic emisyjnych są nieprzezroczyste sylwetki ciemnych mgławic. Te obłoki kosmicznego pyłu same w sobie są niewidzialne; widzimy jedynie ich kształty na tle rozgwieżdżonego tła. Nie ma rozgwieżdżonego tła, nie ma ciemnej mgławicy; proste.

I to prowadzi nas do tegomiesięcznego podwójnego wyzwania w Łabędziu. IC 5146, znana wielu ze swej nazwy, mgławica Kokon, jest płatkiem rozżarzonego gazu, natomiast Barnard 168 to cienkie, sinusoidalne pasmo ciemności, które zdaje się zaczynać przy mgławicy i ciągnąć daleko, na północny zachód od niej.



Aby dostrzec tę dziwną niebieską parkę, zacznij od jasnej gromady otwartej M39 na północny wschód od Deneba (alfa Cygni). Znana jako jasne, luźne zgrupowanie gwiazd i obejmująca obszar nieba o rozmiarach Księżyca w pełni, M39 najłatwiej docenić w bardzo niskich powiększeniach. Nie zapomnij poświęcić nieco czasu, by nacieszyć się jej widokiem.

Od M39 skieruj swój teleskop 2,5° na wschód-północny wschód do pi2 Cygni o jasności 4mag, a następnie powoli przesuwaj się na południe, wypatrując nagłego zaniku gwieździstego tła. To będzie Barnard 168. Z powodu swojej długości -- większej niż stopień od początku do końca -- Barnarda 168 najłatwiej docenić przez lornetkę. Moja 15x70 ujawnia wijącą się strugę czarnego atramentu płynącą przez gwieździstą dolinę, i to starałem się odtworzyć na poniższym szkicu.


Podążając ciemną chmurą do jej wschodniego krańca, dotrzesz do pary gwiazd 9,5mag. Obydwie pogrążone są w subtelnych obłokach Kokonu. Uzbrojony w okular TeleVue Panoptic 22 mm (46x), mój 4-calowy refraktor potrafi pokazać jedynie najdelikatniejszy ślad samej mgławicy, wyglądający jak owalna poświata otaczająca te gwiazdy.

Tak zwane filtry mgławicowe okazują się jedynie umiarkowanie pomocne przy Kokonie. Największą poprawę, wciąż skromną, w moim 4-calowym refraktorze daje filtr wąskopasmowy. Filtr liniowy H-beta daje również pozytywny efekt na Kokonie, ale jedynie w większych aperturach. Filtr H-beta w moim 4-calowym teleskopie sprawia, że mgławica staje się niewidoczna. Co ciekawe, filtr OIII, uważany przez doświadczonych obserwatorów za najbardziej przydatny filtr do wszystkich mgławic emisyjnych, okazuje się bezwartościowy na IC 5146 niezależnie od apertury teleskopu.

Kwestia odkrywcy IC 5146 jest przedmiotem dyskusji. Większość źródeł podaje, że to Thomas E. Espin jako pierwszy dostrzegł ją 13 sierpnia 1899 roku. Espin był brytyjskim duchownym i astronomem, który specjalizował się w badaniach gwiazd podwójnych wykorzystując swoje obserwatorium w Tow Law, małym miasteczku w okręgu Wear Valley w hrabstwie Durham (Anglia). Niektórzy kwestionują jednak rolę Espina jako odkrywcy. Choć prawdopodobnie jako pierwszy wizualnie zaobserwował Kokon, mgławica była faktycznie odkryta fotograficznie przez Edwarda Emersona Barnarda 11 października 1893 roku, używającego 6-calowej optyki Willarda Obserwatorium Licka.

Niektóre źródła twierdzą, że IC 5146 jest gromadą gwiazd, a nie mgławicą. Rzeczywiście, w mgławicy Kokon zanurzona jest grupa ponad 100 młodych gwiazd. Jednak oryginalne notatki Espina opisują jego odkrycie jako "słabą poświatę [o średnicy] około 8 minut łuku, dobrze widoczną każdej nocy". Wpis w Index Catalogue Dreyera nawiązuje do słów Espina, opisując IC 5146 jako "całkiem jasną, bardzo dużą, nieregularnie słabnącą, z gwiazdą 9,5 magnitudo w środku".

Zaszczyt pierwszej osobnej wzmianki o gromadzie Kokon należy się właściwie szwedzkiemu astronomowi Perowi Collinderowi. Lista gromad otwartych Collindera z roku 1931 obejmuje ją jako Collinder 470. Według Brenta Archinala i Stevena Hynesa, jak opisali w swojej książce Star Clusters (Willmann-Bell, 2003), Collinder najwyraźniej sam wywołał zamieszanie, gdy nieprawidłowo oznaczył gromadę jako IC 5146. Ten błąd był od tego czasu przenoszony do wielu innych źródeł, w tym także do pierwszego wydania popularnego atlasu nieba Uranometria 2000.0. Współczesne badania pokazują, że do Collindera 470 należy 110 gwiazd, włącznie z dwiema gwiazdami 9,5mag zanurzonymi w obłokach Kokonu. Niestety, większość gwiazd gromady jest zbyt słaba do dostrzeżenia przez teleskopy amatorskie.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

---

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2016 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.