KOSMICZNE WYZWANIE
Jonckheere 900
Wersja oryginalna

Marzec 2017
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)


Zalecana apertura na ten miesiąc:
Duże lornety
Teleskopy 3-5 cali (7,5-12,7 cm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Jonckheere 900	Mgławica planetarna	06h26,0m	+17°47,4'	Bliźnięta	12,4p	9,0"

Niewielu miłośników astronomii zna nazwisko Roberta Jonckheere. Jonckheere był francuskim obserwatorem gwiazd podwójnych, który przez ponad sześć dekad swojej kariery prowadził badania w wielu obserwatoriach, łącznie z Obserwatorium Strasburskim we Francji, Królewskim Obserwatorium Greenwich w Anglii, czy Obserwatorium McDonalda w Teksasie. Praca jego życia zaowocowała w roku 1962 publikacją Katalogu Generalnego 3350 Gwiazd Podwójnych (General Catalogue of 3350 Double Stars), rozszerzeniem jego wcześniejszego Katalogu i pomiarów gwiazd podwójnych odkrytych wizualnie od roku 1905 do 1916 w promieniu 105° od Bieguna Północnego o separacji poniżej 5".



Spośród tych 3350 gwiazd podwójnych, jedna tam wymieniona jest wyjątkowa. W roku 1912, przy pomocy 13-calowego refraktora Obserwatorium  Uniwerystetu Lille we Francji, Jonckheere odkrył niewyraźną, rozmytą parkę osadzoną w mgławicy planetarnej. Jonckheere ogłosił swoje odkrycie następnego roku w Astronomische Nachrichten (tom 194, strona 47) i umieścił ją jako wpis numer 900 w swoim katalogu.

Co dziwne, późniejsze obserwacje Edwarda Emersona Barnarda przez 40-calowy refraktor Obserwatorium Yerkesa w roku 1913 i 1915 ujawniły planetarkę, ale bez śladu zatopionej w niej gwiazdy podwójnej. Barnard opisał planetarkę jako "jaskrawy, słabo zarysowany, niebieskawy dysk, być może nieco jaśniejszy w części zachodniej... brak zagęszczenia centralnego i brak śladu centralnej gwiazdy podwójnej" (Astronomical Journal, vol. 30, issue 719, p. 208-208; 1917). To osobliwe, ponieważ Jonckheere, doświadczony obserwator, wyraźnie opisał widoczność dwóch gwiazd w mgławicy. Jak mógłby popełnić taki błąd?

Mgławica planetarna Jonckheere, w większości źródeł wymieniana w skrócie jako J 900, leży w gwiazdozbiorze Bliźniąt i jest dostatecznie jasna by być widoczną przez skierowane w jej stronę teleskopy 4-calowe. Wycelowanie w J 900 to proste zadanie dzięki jej znakomitej lokalizacji w pobliżu stóp Bliźniąt. Startując od Alheny (gamma Geminorum), przeskocz na północny zachód do 23 Gem, a następnie do 20 Gem, obydwóch o jasności 7mag. Kontynuuj na zachód do asteryzmu z gwiazd 8mag w kształcie odwróconego latawca, lecącego pół stopnia na zachód od 20 Gem, a następnie kolejne 45' na zachód do rombu ze słońc 9mag. J 900 znajduje się 10' na zachód od tych czterech gwiazd. Niepowiązana z nią gwiazda 12,5mag leży zaledwie 11" na południowy zachód od J 900, która na pierwszy rzut oka wygląda jak szeroka gwiazda podwójna. To złudzenie nie było jednak tym, co opisał w swoim ogłoszeniu o odkryciu Jonckheere.

Największym wyzwaniem postawionym przez J 900 nie jest jej niska jasność, ale raczej jej niewielkie rozmiary. Przez mój 4-calowy refraktor przy 40x, J 900 bardzo skutecznie się kamufluje jako jeszcze jedna słaba gwiazdka, ujawniając się jedynie po zastosowaniu filtra wąskopasmowego lub OIII. Powiększenie 200x pokazuje, że J 900 ma malutki dysk, chociaż rozróżnienie dokładnego kształtu jest niemożliwe. Gwiazda centralna o jasności 16mag jest również znacznie poniżej naszego progu detekcji.


Co więc dokładnie widział Jonckheere? Raport Barnarda stanowi ważną wskazówkę. W swoim opisie Barnard zauważył, że mgławica wydaje się być nieregularnie oświetlona. Obserwowana przez duże teleskopy J 900 pokazuje osobliwy prostokątny kształt, podkreślony dwoma przeciwległymi jasnymi płatkami, jednym na zachodzie i drugim na wschodzie. Najprawdopodobniej właśnie to widział Jonckheere. Po prostu mylnie zinterpretował dwa jaśniejsze obszary jako gwiazdę podwójną.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

---

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2017 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.