KOSMICZNE WYZWANIE
Leo I
Wersja oryginalna

Kwiecień 2017
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 15 cali (38 cm) i większe

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Leo I	Galaktyka	10h8,5m	+12°18,5'	Lew	9,8	9,8'x7,4'

Siedem dekad temu, podczas skanowania płyt Palomarskiego Przeglądu Nieba (Palomar Sky Survey) w regionie wokół jasnego Regulusa w Lwie, astronomowie Robert Harrington (brak pokrewieństwa) i A.G. Wilson zauważyli słabą rozmytą plamę światła zaledwie 0,5° na północ od gwiazdy. Początkowo mogło im się wydawać, że ta poświata jest po prostu wewnętrznym odblaskiem w obiektywie spowodowanym przez jasną gwiazdę, ale wkrótce okazało się, że odkryli oni coś całkiem realnego.



Dziś znamy ich znalezisko jako Leo I, jedną z wielu słabych sferoidalnych galaktyk karłowatych orbitujących wokół Drogi Mlecznej. Całkowita masa Leo I odpowiada jedynie około 20 milionom mas Słońca. To galaktyczna kropla w porównaniu do Drogi Mlecznej, której masa porównywalna jest do około 600 milionów mas Słońca.

Karłowate galaktyki sferoidalne są czymś zagadkowym. Podobnie jak w przypadku galaktyk eliptycznych wykazują bardzo niewiele oznak regionów mgławicowych czy gwiazdotwórczych. Tak jak w wielu galaktykach karłowatych, gwiazdy w Leo I zawierają bardzo małe proporcje pierwiastków ciężkich; to znaczy pierwiastków cięższych od wodoru i helu. Mówi nam to, że gwiazdy te są bardzo stare, ponieważ w cięższe pierwiastki obfitują gwiazdy młode. Jednakże, galaktyki karłowate zawierają niezwykle duże ilości ciemnej materii. Faktycznie, w wyniku porównania widać, że karłowate galaktyki sferoidalne mają więcej ciemnej materii niż jakikolwiek inny typ galaktyk we Wszechświecie.

Studium przeprowadzone przez Jarosława Klimentowskiego i jego współpracowników z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Warszawie zatytułowane "Tidal Evolution Of Disky Dwarf Galaxies In The Milky Way Potential: The Formation Of Dwarf Spheroidals", Jaroslaw Klimentowski, Ewa L. Lokas, Stelios Kazantzidis, Lucio Mayer, and Gary A. Mamon [Mon.Not.Roy.Astron.Soc. 397 (2009)] sugeruje, że karłowate galaktyki sferoidalne rozpoczynają życie osadzone w halo ciemnej materii. Z biegiem czasu galaktyki karłowate orbitują wokół i przechodzą w pobliżu lub przez większe galaktyki, z którymi są związane grawitacyjnie. W trakcie każdego bliskiego przejścia karły są pozbawiane części swojej oryginalnej masy, łącznie z mgławicowymi regionami gwiazdotwórczymi. Podczas gdy te manewry kamikadze wyrywają obłoki materii międzygwiazdowej, halo ciemnej materii zdaje się pozostawać w dużej mierze nienaruszone.

W gwiazdozbiorze Lwa znajdują się dwie karłowate galaktyki sferoidalne, nazywane odpowiednio Leo I i Leo II. Odnalezienie Leo I nie jest w ogóle problemem. Po prostu wyceluj w kierunku Regulusa i spójrz 20' na północ.

Co tam, nie widzisz jej? Nie dziwi mnie to. Chociaż Leo I ma jasność całkowitą 10 magnitudo, jej jasność powierzchniowa jest bliska 15mag. Ta przygnębiająca liczba, w połączeniu z oślepiającym blaskiem Regulusa, wystarcza do ukrycia Leo I przed naszym wzrokiem. I rzeczywiście, dotyczyło to wszystkich klasycznych obserwatorów, takich jak Messier, Méchain, czy Herschelów.

Powodzenie w dostrzeżeniu Leo I wymaga nieco planowania. Po pierwsze, zastosuj wystarczająco wysokie powiększenie by Regulus był poza polem widzenia. Unikaj jednak pokusy wykorzystania zbyt wysokiego powiększenia, ponieważ delikatny blask galaktyki łatwo rozprasza się w tle. Leo I rozciąga się na około 10', co daje około 1/4 drogi w kierunku Regulusa.

Pamiętaj, że po wycelowaniu w Regulusa Twoje "oko obserwacyjne" traci część adaptacji do ciemności. Dlatego wyceluj w Regulusa swoim drugim okiem i przesuń gwiazdę poza pole widzenia przed przerzuceniem się na drugie oko. Teraz porównaj widok z moim poniższym szkicem. Czy widzisz parkę gwiazd 12mag tuż przy północno-wschodniej krawędzi galaktyki, oraz trójkąt 12mag na północny zachód od niej? Umieść je przy krawędzi pola widzenia, a następnie powoli przesuwaj się tam i z powrotem wypatrując mglistej, owalnej poświaty galaktyki. Pamiętaj, będzie ona całkiem duża w polu widzenia.


Zauważyłem, że najlepszym okularem na Leo I w moim 18-calowym reflektorze (46 cm) jest TeleVue Radian 10 mm. To połączenie daje 206x z rzeczywistym polem widzenia mniej więcej 17'. Chociaż Leo I wypełnia większą część obrazu, wciąż jest wystarczająco przestrzeni wokół krawędzi pola by zidentyfikować galaktykę.

Mimo iż tropisz Leo I, wypatruj też IC 591, małej galaktyki spiralnej zaledwie 15' na zachód. Szukaj malutkiej, słabej smużki nieco na zachód od bardzo słabej gwiazdki pola.

Wykorzystanie właściwego okularu i znajomość tego regionu pomogą Ci ze względną łatwością dodać tego sferoidalnego karła do swojej listy zwycięskich wyzwań. Jednak nie popadaj w zbytnią zarozumiałość. Dostrzeżenie jego rodzeństwa, Leo II, jest jeszcze większym wyzwaniem. Ale zostawimy to na przyszły artykuł.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

---

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2017 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.