KOSMICZNE WYZWANIE
Czułki
Wersja oryginalna

Maj 2017
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 6-9.25 cala (15-24 cm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Czułki	Para galaktyk	12h01,9m	-18°52,8'	Kruk	~10,3	5'x2'

Chociaż cztery najjaśniejsze gwiazdy w Kruku mają jasność nie przekraczającą 2,6 magnitudo, charakterystyczny trapezoidalny wzór gwiazdozbioru w tym, poza nimi skromnym w gwiazdy, regionie nieba wiosennego pozwala mu zaskakująco dobrze wyróżniać się nawet przy umiarkowanym zanieczyszczeniu sztucznym światłem.

Skrzętnie to wykorzystamy próbując się z jedną z najbardziej znanych par wzajemnie oddziałujących galaktyk na niebie: NGC 4038 i NGC 4039, znanych jako "Czułki".



Znajdziemy tu dwie galaktyki toczące śmiertelny pojedynek przeciągania liny. Każda z nich jest rozrywana przez grawitację drugiej. W miarę upływu czasu pęd pozwala każdej z galaktyk uciec z uścisku sąsiadki, ale jedynie po to, by galaktyki nieubłaganie przyciągnęły się z powrotem w odległej przyszłości, kontynuując swoje zmagania. Mimo iż istnieje niewielka szansa na kolizje pojedynczych gwiazd z powodu ich szerokiego rozmieszczenia, obie galaktyki będą ostatecznie zdeformowane nie do poznania.

Na poniższym zdjęciu z archiwów Teleskopu Kosmicznego Hubble'a widzimy jasnoróżowe i czerwone obłoki zjonizowanego wodoru otaczające niebieskie regiony gwiazdotwórcze przeplatające się z ciemnymi plamami pyłu. Szybkość tworzenia się gwiazd jest tu tak wysoka, że galaktyki Czułki uważane są za "galaktyki gwiazdotwórcze". Jednak nie będzie to trwało wiecznie. Galaktyki będą się zmagać owijając się wzajemnie, aż wreszcie utworzą pojedynczą, dużą galaktykę eliptyczną.


Pamiętaj, że gdy gapimy się w kierunku Czułków, w pewnym sensie patrzymy na przyszłość naszej Drogi Mlecznej. W ciągu kolejnych 4 miliardów lat, kiedy nasze Słońce wyczerpie topliwy wodór w swoim jądrze, Droga Mleczna zderzy się z M31, Galaktyką Andromedy. Tak jak Czułki, będą one walczyć, łącząc się ostatecznie w jeden system, który wielu ochrzciło już mianem Milkomedy.

Próby opisania niezwykłego wyglądu tej splecionej parki pchają wyobraźnię obserwatorów do granic możliwości. Najczęstsza nazwa stosowana w przypadku tej ciasnej dwójki to Czułki, dzięki dwóm długim włóknom smugowym rozciągającym się od obydwu galaktyk, widocznym na fotografiach o szerszym polu. Te "czułki" są wynikiem sił pływowych, którymi galaktyki nawzajem się muskają. Inni wolą ksywki Galaktyki Pręgoogonowe czy Szczurzoogonowe. Wizualnie, podczas obserwacji przez średnio- i dużoaperturowe teleskopy amatorskie, parka przypomina wielu obserwatorom przecinek, krewetkę, czy nawet kijankę.

Poniższa tabela zawiera szczegółową specyfikację.

Cel	Typ	RA	Dec	Jasność [mag]	Rozmiary
NGC 4038	Galaktyka	12h01,9m	-18°52,0'	10,3	3,7'x1,7'
NGC 4039	Galaktyka	12h01,9m	-18°53,5'	11,2	4,0'x2,2'

Aby wycelować w Czułki, możemy wykorzystać dwie z gwiazd ciała Kruka. Przeprowadź linię od gwiazdy północno-wschodniej, Algoraba (delta Corvi) do gwiazdy północno-zachodniej, Gienaha (gamma Corvi) i kontynuuj taki sam dystans na południowy zachód. Jako odniesienie, w połowie drogi miniesz trójkąt prostokątny z gwiazd 7mag. Kontynuuj w tym samym kierunku, a powinieneś znaleźć NGC 4038 i NGC 4039 leżące pomiędzy dwiema gwiazdami 9mag. To nieco mniej niż stopień na północny wschód od 31 Crateris (= TY Corvi, przyp. tłum.) o jasności 5mag.

Na pierwszy rzut oka, wszystko co zobaczysz to pojedyncza poświata 10mag. To NGC 4038. Co jest takiego specjalnego w tym opisie, który mógłby pasować do tysięcy galaktyk? Nic, dopóki nie spojrzysz dokładniej. Przy powiększeniu 100x lub wyższym, powinno się wyjaśnić, że chodzi o coś innego. Spójrz uważnie, a bezkształtna poświata zmieni się w haczykowaty kształt ze słabym wydłużeniem wychodzącym w kierunku południowym. To przedłużenie to NGC 4039, świecąca słabym blaskiem około 11mag. Ciemny klin wdzierający się z zachodu oddziela galaktyki, co pokazałem na swoim szkicu.


Zakładając, że obserwujemy pod wiejskim niebem wolnym od zamgleń ścielących się przy horyzoncie, żadna z tych galaktyk nie wygląda jednolicie, ale kępkowato. To nie złudzenie. Widzisz z daleka niektóre skutki procesu łączenia, potężne obszary gwiazdotwórcze, w których powstają nowe słońca. Węzły wzdłuż krawędzi NGC 4038, północnej z tej pary galaktyk, są najbardziej oczywiste, chociaż widoczne jest również pewne bardzo subtelne cętkowanie w NGC 4039.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

---

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2017 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.