KOSMICZNE WYZWANIE
61 Cygni: Latająca Gwiazda Piazziego
Wersja oryginalna

Wrzesień 2017
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)

 

Zalecana apertura na ten miesiąc:

Duże lornety i teleskopy 3-5 cali (75-125 mm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]
61 Cygni	Gwiazda podwójna	21h06,9m	+38°44,8'	Łabędź	5,2/6,0

Gwiazda 61 Cygni nie jest ani jasna ani nie wyróżnia się wizualnie. Oglądana gołym okiem wygląda jak każdy inny punkcik światła o jasności 5 mag, głęboko w Drodze Mlecznej płynącej przez Łabędzia.

Ale wygląd może być zwodniczy! Ta niepozornie wyglądająca gwiazda jest w rzeczywistości dość niezwykła dzięki nadzwyczaj dużemu ruchowi własnemu. Obserwując i zaznaczając ją na tle gwiazd w ciągu stosunkowo niewielu lat, odkryjesz, że jej pozycja przesuwa się w niezwykle szybkim tempie. Obecnie, 61 Cyg osiąga ruch własny w wartości ponad 5 sekund łuku na rok.

 

 

Dlaczego jest taka szybka? Po pierwsze, jest blisko. Przy odległości jedynie 11,4 roku świetlnego, 61 Cyg jest 4. najbliższą naszemu Układowi Słonecznemu gwiazdą widoczną gołym okiem (choć jedynie na ciemnym niebie). Trzy bliższe gwiazdy - Alfa Centauri, Syriusz i Epsilon Eridani - nie wykazują jednak tak dużego ruchu własnego. Dlaczego więc 61 Cyg? Podczas gdy pozostałe może i są bliżej, jednak 61 ma wyższą prędkość. System ten ma prędkość przestrzenną netto 108 km/s względem Słońca. Sprawia to, że 61 naprawdę ciśnie na gaz i zasuwa!

Włoski astronom Giuseppe Piazzi (1746-1826), któremu przypisuje się również odkrycie pierwszej asteroidy (przepraszam, "planety karłowatej"), Ceres, także jako pierwszy zauważył szybki ruch 61 Cyg po ukończeniu 10-letnich badań w roku 1804. Piazzi nazwał ją "Latającą Gwiazdą", i to miano utrzymało się do dziś.

Co ciekawe, Piazzi nie wspomniał jednak o fakcie, że 61 Cyg jest gwiazdą podwójną, chociaż obydwa składniki gwiezdne musiały być widoczne przez jego teleskop. Dopiero w roku 1830 astronom niemiecki Friedrich von Struve (1793-1864) ogłosił, że 61 Cyg jest systemem podwójnym.

Osiem lat po Struve, inny niemiecki astronom, Friedrich Bessel (1784-1846), zmierzył przesunięcie paralaksy 61 Cyg, a wraz z tym jako pierwszy wykorzystał tę metodę trygonometryczną do obliczenia odległości gwiazdy. Oszacowana przez niego odległość 10,4 roku świetlnego jest imponująco bliska współcześnie znanej wartości 11,4 roku świetlnego.

Dziś wiemy, że 61 Cygni jest parą pomarańczowych (typu K) gwiazd ciągu głównego, obydwu mniejszych, chłodniejszych i starszych od naszego Słońca. Składnik główny, 61 Cygni A, ma jasność 5,2 mag, a 61 Cygni B 6,0 mag. Oddalone są od siebie o około 30 sekund łuku. Przez moją 8x40 mogę stwierdzić, że 61 jest "owalna", ale rozdzielam je przez 10x50. Inni, najwyraźniej o ostrzejszym wzroku i/lub optyce niż w moim przypadku, raportowali pełne rozdzielenie przy 8x. Spróbuj i opisz swoje doświadczenia w naszym wątku na forum.

Jeśli jednak nie możesz obecnie rozdzielić tej parki, pociesz się, że czas działa na Twoją korzyść. Podczas swojego ruchu orbitalnego o okresie 650 lat, luka pomiędzy 61 Cyg A i B będzie się z naszej perspektywy poszerzała. Jak pokazuje poniższy rysunek, parka osiągnie największą separację około roku 2100, kiedy osiągnie ona 34".

 

Jednak prawdziwym wyzwaniem prezentowanym przez 61 Cygni nie jest jej rozdzielenie, a raczej monitorowanie i wykrycie wspólnego ruchu własnego jej składników na przestrzeni kilku lat. Nasza mapa pokazuje drogę parki od roku 1900 do 2100. Zauważ jak 61 Cygni A i B minęły gwiazdę tła o jasności 11 mag między rokiem 2010 a 2015. Gwiazda ta, GSC 3168:590, zdawała się rzeczywiście leżeć pomiędzy składnikami 61 w roku 2011. Przez chwilę 61 Cyg była fałszywym systemem potrójnym. Jeśli obserwowałeś tę gwiazdę w tym okresie, podziel się swoimi doświadczeniami na forum.

 

Parka 61 kontynuuje swoją podróż pozostawiając GSC 3168:590 w tyle. Skorzystaj z naszej mapy przeglądowej by śledzić ruch gwiazdy zaznaczając co roku jej dokładną pozycję, co pozwoli Ci zobaczyć to, co widział Piazzi ponad 200 lat temu - że 61 Cygni jest naprawdę latającą gwiazdą.

 

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

 

 

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2017 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.