KOSMICZNE WYZWANIE
Gromada galaktyk Abell 426
Wersja oryginalna

Grudzień 2017
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)

Zalecana apertura na ten miesiąc:

Duże teleskopy 10-14 cali (25-36 cm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
AGC 426	Gromada galaktyk	03h18,6m	+41°30,0'	Perseusz	--	190'

Niedługo po tym jak dostałem swój pierwszy "dobry" teleskop, mój 8-calowy reflektor Newtona Criterion RV-8 Dynascope jako prezent gwiazdkowy w roku 1971, zafascynowała mnie Gromada Galaktyk w Perseuszu.

Jednym z powodów, dla których lubię ten zbiór ponad 500 galaktyk, jest fakt, że gromada rośnie wraz ze zwiększaniem apertury teleskopu. Małe teleskopy podwórkowe pokażą dwa duże składniki grupy, NGC 1272 i NGC 1275, ale nawet największe sprzęty amatorskie nie pokażą wszystkich "malców".

Znana również jako Gromada Galaktyk Abell 426, Gromada Galaktyk w Perseuszu leży na tyle blisko płaszczyzny Drogi Mlecznej, że otaczające pole jest usiane okolicznym pyłem gwiezdnym, co tworzy bardzo ładny efekt ogólny. Na całym obszarze 190' kryje się mnóstwo rozrzuconych skarbów. Ile z nich potrafisz wyłowić swoim teleskopem?

Leżącą około 230 milionów lat świetlnych od nas, metropolię galaktyczną Perseusza łatwo znaleźć zaledwie 2° na wschód-północny wschód od Gwiazdy Demona, Algola (beta Persei). Najjaśniejsza z grona, NGC 1275, świeci blaskiem około 12 magnitudo i leży zaledwie 2' na wschód od gwiazdy 11 mag w sercu gromady. Przez Twój teleskop, tak jak przez mój 10-calowiec, NGC 1275 będzie wyglądać jak mała, nieco eliptyczna poświata zaakcentowana jasnym gwiazdowym jądrem.

Kiedy patrzymy na tę małą plamkę, widzimy kipiący zgiełkiem system, galaktykę emitującą ogromne ilości promieniowania X. Pełna historia NGC 1275 została po raz pierwszy odsłonięta w roku 1943, kiedy Carl Seyfert zamieścił ją na swojej liście galaktyk z aktywnym jądrem. NGC 1275 widnieje również jako 3C 87 w Trzecim Katalogu Cambridge kwazarów i radioźródeł, opublikowanym w roku 1959 (poprawionym w 1976). I pamiętaj, że nie chodzi tu o zwykłe radioźródło, ale drugie najsilniejsze na całym niebie -- silniejsze jest jedynie Centaurus A (NGC 5128).

Obecne badania ujawniają, że włókniste strumienie (dżety) materii wybuchają z jądra NGC 1275 i rozładowują się w przestrzeni z prędkością większą niż 5,3 miliona mil na godzinę (2.400 kilometrów na sekundę). Obrazy Hubble'a ujawniają o co w tym zamieszaniu chodzi. Spoglądając na NGC 1275 nie patrzymy na jedną galaktykę, a raczej na dwie oddzielne galaktyki w intymnym uścisku grawitacyjnym. Zdjęcia wyraźnie pokazują zmącony dysk gęstej od pyłu galaktyki spiralnej przecinającej dużą galaktykę eliptyczną przy prędkości zbliżonej do 7 milionów mil na godzinę (3.000 kilometrów na sekundę). W tym procesie grawitacyjne siły pływowe zniekształcają każdą z galaktyk, ściskając olbrzymie obłoki materii międzygwiazdowej i wyzwalając powstawanie nowych gwiazd.

Po NGC 1275, następnym najjaśniejszym elementem klanu Perseusza jest NGC 1272. Znajdziesz ją zaledwie 5' na zachód. Chociaż NGC 1272 skatalogowana jest z jasnością wizualną 11,7 mag, możesz odnieść wrażenie, tak jak ja, że jej jasność powierzchniowa jest co najmniej jedną wielkość gwiazdową niższa. Mój najprzyjemniejszy widok NGC 1272 przez 10-calowca uzyskałem przy 106x.

Chociaż jej jasność to jedynie 13,2 mag, NGC 1273 jest w rzeczywistości łatwiejsza do dostrzeżenia niż NGC 1272. Różnica tkwi w rozmiarach kątowych. NGC 1273 ma średnicę o połowę mniejszą niż jej większa, ale słabsza sąsiadka. Wynikająca z tego wyższa jasność powierzchniowa (12,5 mag vs. 13,5 mag) pomaga uczynić z tej małej spiralnej łatwiejszy połów niż większa eliptyczna. Wszystkie trzy galaktyki tworzą trójkąt w centrum gromady.

Czwarta bardzo słaba, rozdęta plamka światła faktycznie zmienia ten trójkąt w równoległobok. Ten najsłabszy składnik z czwórki to w rzeczywistości dwie galaktyki, NGC 1277 i 1278, odległe od siebie o mniej niż 50". Podbicie powiększenia do około 175x i poczekanie na stabilny seeing powinno pozwolić na rozróżnienie ich jako samodzielne obiekty, z większą i jaśniejszą NGC 1278 leżącą na południowy wschód od NGC 1277.

Pomiędzy NGC 1278 i NGC 1273, zaledwie 2,7' na północny zachód od NGC 1275, leży NGC 1274, doprawdy trudny test. Notatki wykonane przy moim 13,1-calowcu (33,2 cm) przy 125x przywołują po prostu bardzo słabą, bardzo małą plamkę.

NGC 1270 leży dalej na południowy zachód od NGC 1272. Tej samej nocy, przy moim 13,1-calowcu, zapisałem ją jako "niewyraźną, słabo skoncentrowaną poświatę". Na zachód od niej leżą NGC 1267 i NGC 1268, parka jeszcze słabszych wyzwań.

Widzisz tę gwiazdę 10 mag 7' na północ od NGC 1275? Jedynie 1' na wschód od niej poszukaj słabej NGC 1281. Czy potrafisz ją wyłowić? Dostrzeżenie jej malutkiego dysku, mierzącego jedynie 0,9'x0,4' o jasności 13,3 mag, jest wystarczająco trudne, ale rozproszone światło tamtej gwiazdy dodatkowo przeszkadza. Jeśli masz okular z listwą zakryciową, możesz go tu wypróbować.

Jak już pokonasz opisane wyżej galaktyki, rozwiń się by znaleźć jeszcze więcej. Poniższa tabela zawiera wszystkie galaktyki w AGC 426, które są jaśniejsze niż 14,5 mag, co jest rozsądną granicą dla 10- do 14-calowych teleskopów, podczas gdy mapa obejmuje centrum populacji gromady.

Jak widać, czeka tu na Ciebie mnóstwo innych, w większości mniejszych i słabszych systemów.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!

O Autorze:
Phil Harrington pisze comiesięczne artykuły z serii Binocular Universe w magazynie Astronomy oraz jest autorem 9 książek o tematyce astronomicznej. Aby dowiedzieć się więcej, odwiedź jego stronę internetową www.philharrington.net.

Kosmiczne Wyzwanie Phila Harringtona jest chronione prawem autorskim 2017 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.