KOSMICZNE WYZWANIE


Duże lornety i małe teleskopy 2 cale (5 cm) i większe

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
M109	Galaktyka	11h57,6m	+53°22,5'	Wielka Niedźwiedzica	11	7,6'x4,6'

Galaktyka, którą znamy obecnie jako M109, oznaczona również jako NGC 3992 w New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars Johna Dreyera z 1888 roku, została po raz pierwszy dostrzeżona przez współczesnego Messierowi Pierre'a Méchaina 12 marca 1781 roku. Zgłosił on następnie swoje odkrycie Messierowi jako "bliską Gammy W Wielkiej Niedźwiedzicy". Niestety, było to już po zgłoszeniu przez Messiera swojego oryginalnego, obejmującego 103 obiekty "Catalogue des Nébuleuses et des Amas d'Étoiles" ("Katalogu Mgławic i Gromad Gwiazd") do publikacji w dorocznym czasopiśmie francuskim z efemerydami astronomicznymi Connoissance des Temps (w tłumaczeniu: "Wiedza o Czasach"). Messier nie doczekał drugiej edycji swojego katalogu, ale obiekty od 104 do 110 zostały dodane po jego śmierci przez innych. M109 dołączyła do szeregów w roki 1953, kiedy historyk astronomii Owen Gingerich zwrócił uwagę na obserwacje Messiera sześciu dodatkowych "obiektów Méchaina", znanych teraz jako M104 do M109.



Nie tylko historia M109 jest nieco mętna, dostrzeżenie jej jest jednym z najtrudniejszych wyzwań w tej kategorii. Rzeczywiście, wielu doświadczonych obserwatorów ma problemy z dostrzeżeniem M109 przez dużo większe teleskopy. Niskie powiększenia lornetek jedynie gmatwają sytuację. M109, galaktyka spiralna z poprzeczką ustawiona niemal frontem do nas, leży zaledwie 38' na południowy wschód od Phekdy (gamma Ursae Maioris), gwiazdy wyznaczającej południowo-wschodni narożnik misy chochli (wozu). Blask Phekdy 2,4 mag z łatwością przyćmiewa słabą poświatę M109 w niskim powiększeniu, szczególnie w przypadku obserwacji przez optykę o czystości nie do końca idealnej.

Jednak to tylko część problemu. M109 jest jednym z tych obiektów, które ze swej natury mają bardzo niską jasność powierzchniową. Otwarta struktura spiralnego dysku M109 czyni ją tak słabą, że dostrzeżenie jej przez cokolwiek mniejszego niż teleskop 6-calowy jest praktycznie niemożliwe. W rezultacie, mniejsze instrumenty ograniczają M109 jedynie do jej jądra centralnego, które wygląda jak niewiele więcej niż słaby punkt.

Te dwa fakty skłoniły twórców Astronomical League's Binocular Messier Program do oznaczenia M109 jako obiektu wyzwanie dla lornetek 80 mm. Przez moją lornetkę 16x70 wygląda ona jak słaba "gwiazda" z być może słabym śladem rozmycia. Podbicie do 20x80 pomaga wyodrębnić galaktykę spośród kilku gwiazd z jej najbliższego otoczenia.

Najwyższe możliwe powiększenia dostępne dla mojego 4-calowego refraktora f/10 pomagają wyodrębnić słabą poświatę M109 z tła. Przy 102x jądro galaktyki wydaje się zdecydowanie przechylone, wydłużone z grubsza w osi wschód-północny wschód/południe-południowy zachód. Metodą zerkania mogę również doszukać się subtelnego, nieco cętkowanego śladu centralnej poprzeczki galaktyki wystającej w tym samym kierunku, ale żadnego śladu ramion spiralnych, które rozwijają się od końców tej poprzeczki, pozostających w sferze większych apertur i/lub bardziej wprawnych oczu.

Jeśli jesteś już w tej okolicy, spróbuj dostrzec NGC 3953, inną spiralną z poprzeczką położoną 1,4° na południe od Phekdy. Niektórzy sugerowali, że Messier mógł przegapić galaktykę zgłoszoną przez Méchaina i w rzeczywistości zamiast niej widział NGC 3953. Chociaż to przypuszczenie jest dziś generalnie odrzucone, NGC 3953 jest często dostrzegana jako pierwsza przez obserwatorów szukających M109 z powodu swojej nieco wyższej jasności powierzchniowej.


Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!