Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Mgławice M101	Mgławice emisyjne	14h03,2m	+54°20,9'	Wielka Niedźwiedzica	w zależności od obiektu	w zależności od obiektu

Już proste dostrzeżenie gigantycznej Galaktyki Wiatraczek, M101, może być czasem wystarczającym wyzwaniem. Jej niska jasność powierzchniowa może doprowadzić obserwatorów podmiejskich do szału, szczególnie gdy oglądamy zdjęcia które pokazują ją tak dużą i jasną, a jej jasność katalogowa to 8 magnitudo. Wszystko sprowadza się do jasności powierzchniowej, lub dokładniej, braku jasności powierzchniowej. Dostrzeżenie słabej poświaty małego jądra galaktyki, lub nawet jeszcze słabszego przebłysku otaczających go ramion spiralnych, może wymagać sporego wysiłku. Ale przy poświęceniu czasu i cierpliwości, M101 jest widoczna, z trudem, przez lornetkę 50 mm nawet w przypadku podmiejskiego nieba z NELM (jasnością graniczną dla gołego oka) w okolicach 4,5.

W przypadku apertur dwucyfrowych, test jaki stanowi M101 to nie tylko dostrzeżenie galaktyki, ale również odnalezienie ukrytych w niej szczegółów strukturalnych. Pierre Méchain mógł odkryć Wiatraczek w roku 1781, ale trzeba było wyszkolonego oka Williama Herschela obserwującego przez swój 18,5-calowy teleskop, by galaktyczne sklepienie M101 zaczęło pękać i ukazywać pierwsze ukryte skarby, trzy z wewnętrznych obłoków galaktyki.

To był dobry początek, ale pod żadnym pozorem nie koniec historii. Następny rozdział rozpoczął się w roku 1845, gdy William Parsons, trzeci Lord Rosse, po raz pierwszy zbadał galaktykę przez swój monstrualny 72-calowy reflektor w Birr Castle w irlandzkim Parsonstown. Lord Rosse jako pierwszy dostrzegł dziewięć węzłów rozrzuconych po niesamowitych ramionach spiralnych galaktyki.

Odkrycia Rosse'a zostały dodane do Katalogu Ogólnego Johna Herschela w roku 1864, a następnie do Nowego Katalogu Ogólnego Johna Dreyera z roku 1888. Dziś, rodzina regionów zjonizowanego wodoru (H II) M101 obejmuje jedenaście wpisów w NGC, więcej niż w przypadku jakiegokolwiek pojedynczego obiektu. Każdy z tych obłoków jest ogromną połacią zjonizowanego wodoru otaczającego osadzone w nim gwiazdy, jak między innymi Mgławica Oriona (M42) i Mgławica Laguna (M8).

Aby najpierw znaleźć M101 i prześledzić cały zakres dysku jej ramion spiralnych, użyj okularu szerokokątnego dającego powiększenie nie wyższe niż 75x. Czy potrafisz powtórzyć historyczną obserwację Lorda Rosse i dostrzec subtelne serpentynowe ramiona odginające się od galaktycznego jądra? Jedno ramię rozgałęzia się od południowej końcówki jądra, wijąc się wokół jądra i skręcając w kierunku zachodnim i południowym. Drugie główne ramię odgina się od północnej krawędzi jądra, zagina się na zachód, a następnie przechodzi na drugą stronę, gdzie się dzieli.

Od dawna trwa zamieszanie odnośnie dokładnych lokalizacji wielu z celów NGC w M101, sięgające do czasów rysunku, który wykonał Lord Rosse w roku 1861. John Herschel wykorzystał później ten rysunek do określenia pozycji tych obiektów w celu włączenia w swój Katalog Ogólny, co ostatecznie doprowadziło do błędów, które zostały przeniesione po dziś dzień. Po ponad stuleciu, te galaktyczne misiaczki zostały w końcu poprawione przez Harolda G. Corwina, Jr. z Kalifornijskiego Instytutu Technologicznego. Zarówno pozycje i oznaczenia podane w poniższej tabeli, jak również widoczne na powyższej mapie oparte są na badaniach Corwina.

Cel	RA	Dec	Jasność [mag]	Rozmiary ["]
NGC 5450	14°02,5'	+54h16,2m	13	20x6
NGC 5447	14°02,5'	+54h16,8m	14	8
NGC 5449	14°02,5'	+54h19,8m	14	~15
NGC 5451	14°02,6'	+54h21,8m	14	~10
NGC 5453	14°02,9'	+54h18,5m	14	<10
NGC 5455	14°03,0'	+54h14,5m	13	15
NGC 5458	14°03,2'	+54h17,9m	14	~20
NGC 5461	14°03,7'	+54h19,1m	14	25x15
NGC 5462	14°03,9'	+54h21,9m	14	60x18
NGC 5471	14°04,5'	+54h23,8m	15	25

Nasz pierwszy przystanek to NGC 5471 na drugim końcu wschodniego ramienia, 11,5' na północny wschód od jądra. Heinrich Louis d'Arrest jako pierwszy dostrzegł ją w roku 1863. Jej odosobnienie tak daleko od serca M101 doprowadziło wielu XX-wiecznych obserwatorów do wniosku, że NGC 5471 była faktycznie oddzielną galaktyką, i rzeczywiście, jej wygląd w moim 10-calowcu przy 254x idealnie naśladuje małą galaktykę eliptyczną, z bezkształtną poświatą otaczającą jaśniejszy rdzeń centralny. Dziś nie ma już żadnych wątpliwości co do jej prawdziwej natury. Zdjęcia wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a odsłaniają świecący obszar jakieś 200 razy większy od Mgławicy Oriona, z kilkoma osadzonymi w nim jaśniejszymi regionami. Wykrycie emanujących z niego wyjątkowo silnych emisji promieniowania rentgenowskiego doprowadziło naukowców do wniosku, że NGC 5471 jest domem dla nie mniej niż trzech pozostałości supernowych.

Podróżując ku wewnątrz wzdłuż tego samego ramienia spiralnego, dochodzimy następnie do NGC 5462, jednego z trzech odkryć Herschela. W przeciwieństwie do NGC 5471, która wydaje się niemal okrągła, NGC 5462 wygląda na dość rozciągniętą, zorientowaną w kierunku północny wschód-południowy zachód. Jest nieco słabsza niż NGC 5471, ale powinna wciąż być widoczna w 10-calowym teleskopie. NGC 5462 pokazuje niewielką poprawę z mgławicowym filtrem wąskopasmowym lub OIII.

Jeszcze bliżej wzdłuż tego samego ramienia spiralnego dojdziemy do NGC 5461, kolejnego ze znalezisk Herschela. NGC 5461 leży około 5' na południe-południowy wschód od jądra galaktyki i w moim 10-calowcu wygląda jak słaba, nieco rozmyta gwiazda. Mój 18-calowiec przy 411x zaczyna sugerować obecność niektórych subtelnych struktur obłoku, włącznie z czymś, co zdaje się być gwiazdowym pojaśnieniem przy jego północno-wschodniej krawędzi. I również w tym przypadku, filtr wąskopasmowy oferuje jedynie niewielką pomoc.

Wreszcie, NGC 5458 usytuowana jest wzdłuż tego samego ramienia spiralnego, tuż przed miejscem, w którym zawija się ono ku jądru M101. Szukaj bardzo małej, bardzo słabej poświaty mierzącej mniej niż 30" średnicy, położonej 5' bezpośrednio na południe od jądra.

Zachodnie ramię M101 również oferuje różnorodność regionów H II. Rozpoczynając od jądra galaktycznego, najpierw dojdziemy do NGC 5451, znajdującej się około 5' na zachód od niego. To trudny cel. O ile Twoje niebo i optyka nie są zbliżone do ideału, niska jasność powierzchniowa tej mgławicowej kępki umknie prawdopodobnie niezauważona. Parka słabych gwiazd pola leży jedynie 1' na zachód od obłoku, więc wykorzystaj je jako wskazówkę. Ale jeśli nie możesz dostrzec tych gwiazd i mgławicy, są duże szanse, że widzisz tylko gwiazdy. NGC 5449, około 2' dalej na południe wzdłuż ramienia, również jest trudnym celem. W przypadku obu użyj wysokiego powiększenia.

Ciasna parka mgławicowych węzłów, NGC 5447 i NGC 5450, leży w kierunku południowego końca ramienia zachodniego. Mniej niż idealne warunki obserwacyjne złączą je w pojedynczą, wydłużoną plamkę, ale pod dobrym niebem każda z nich może być rozdzielona na osobną poświatę nieco na południe od gwiazdy Drogi Mlecznej o jasności 14 magnitudo. NGC 5447 jest ogromną asocjacją gorących gwiazd typu O i B, natomiast NGC 5450 jest regionem H II, który może ostatecznie ewoluować i upodobnić się do swojej sąsiadki.

Podążając za rozwidleniem w ramieniu zachodnim, które zagina się z powrotem w kierunku centrum galaktycznego, dotrzemy do NGC 5453. Szukaj jej malutkiej obecności około 2' na zachód-północny zachód od NGC 5458.

NGC 5455 znajduje się niemal pół stopnia na południe od jądra M101, w pobliżu obrzeży ogromnego halo ramiona spiralnego. Co ciekawe, niektóre programy komputerowe rysują NGC 5455 jako po prostu kolejną gwiazdę pola, nie rozpoznając jej prawdziwej pozagalaktycznej natury. Wyznacza ona południowy punkt w trójkącie równobocznym z dwiema gwiazdami tła o jasności 14 magnitudo, jedną na północny wschód, a drugą na północny zachód od niej.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten e-artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!