Zaczniemy od najjaśniejszej gwiazdy Lutni. Jednej z niewielu takich. Przy jasności 0,03 mag jest słabsza tylko od Syriusza, Kanupusa, Alfa Centauri i Arktura. Na skutek precesji osi Ziemi była ona Gwiazdą Północną jakieś 14.000 lat temu i będzie nią znowu w odległej przyszłości. Dziś, przypatrzmy się czystej bieli jej światła.

Jeśli używasz refraktora, Wega jest świetnym testem na stopień korekcji chromatycznej. Obiektyw achromatyczny pokaże Wegę w żółto-zielonej i/lub fioletowej poświacie, natomiast w prawdziwym apochromacie będzie czysto biała. Te "kolorki" to efekt konstrukcji obiektywu achromatycznego, który znany jest pod nazwą aberracji chromatycznej. Nie ma co popadać w rozpacz kiedy okaże się, że Twój teleskop nie ma idealnej optyki. Większość nie ma. W dodatku są też inne czynniki które oprócz optyki teleskopu są odpowiedzialne za "barwienie" obrazu. W pewnych okolicznościach możesz też zauważyć odrobinę "zabarwienia" w teleskopie zwierciadlanym!


Teraz udajmy się 5 stopni w kierunku zachód-zachód-południe (W-S-W) do gwiazdy jasności 4,33 mag o zabarwieniu bladożółtym. To Kappa Lyr. W lornetce lub krótkoogniskowym teleskopie można zmieścić Wegę i Kappę w jednym polu. Zwróć uwagę na różnicę barw tych dwóch gwiazd. Kappa jest typu spektralnego K co oznacza, że świeci w głęboko żółto-pomarańczowym odcieniu i ma temperaturę 3950-5250 stopni w skali Kelwina (niektórzy z Was mogą pamiętać zdanie pomocne w zapamiętaniu typów spektralnych - O Be A Fine Girl Kiss Me. Od tego czasu dodano dwa typy na koniec ciągu - L i T). Wega to gwiazda typu A który charakteryzuje się białą barwą i temperaturą powierzchni 7100-9500K. Jest o wiele gorętsza od Kappy.

Skoczmy teraz w dół do Epsilon Lyr – gwiazdy poczwórnej (E1 – m5,6/m6,02, E2 – m5,14/m5,37). To klasyczny cel na letnim niebie dla małych teleskopów. Jak sama nazwa sugeruje, to szeroki układ podwójny, w którym każdy ze składników jest także gwiazdą podwójną! Wielu miłośników astronomii wykorzystuje go do testowania swoich teleskopów i oczu aby sprawdzić jakie najmniejsze powiększenie pozwoli rozdzielić składniki. Szersza para to łatwe zadanie, dwie ciasne już trudniejsze. Mój rekord to 66x, ale słyszałem wiarygodne relacje osób rozdzielających je przy 57x. Jednakże standardem są powiększenia 80x i większe. Do jakiego najniższego zejdziesz?



Kontynuujemy wędrówkę dookoła gwiazdozbioru. Spójrzmy na barwną gwiazdę wielokrotną Delta Lyr. To piękna kontrastowa para dla małych teleskopów i lornetek. Delta 1 (m5/klasa spektralna B) jest pomarańczowa, natomiast Delta 2 (m4,5/klasa spektralna M) niebiesko-biała. Spójrz uważniej na Delta 2 – zauważysz, że ona również ma słabe (11+ mag) towarzystwo – w rzeczywistości dwie gwiazdy!

Jak już tu jesteś, zerknij na rzadką gromadę otwartą (około 15 gwiazd o jasnościach 4-10 mag) Stephenson 1. Widzisz ją?



Kontynuując nasz spacer, następnym przystankiem jest prawdziwa ozdoba nocnego nieba – NGC6720, lepiej znana jako M57 (9,7 mag) – Mgławica Pierścień.

Została odkryta w styczniu, 1779 roku przez Antoine Darquier de Pellepoix. Pierścień był drugą z kolei odkrytą – pierwszą była M27. Według informacji na stronie internetowej SEDS, Charles Messier opisał ją jako „słabą, ale idealnie ostro „rysowaną” mgławicę; dużą jak Jowisz, wyglądającą jak wyblakła planeta”. Tym stwierdzeniem Messier zapoczątkował określenie „mgławica planetarna”.

Mimo iż złapałem Pierścień w lornetce 15x70, tak naprawdę wymaga ona małego teleskopu i średnich powiększeń aby w pełni docenić jej wygląd i strukturę. Nawet bardzo małe teleskopy ukazują jej wyraźnie pierścieniowaty kształt. Jak większość mgławic planetarnych, M57 ma bardzo dużą jasność powierzchniową i dobrze znosi duże powiększenia. Zatem próbujcie i obserwujcie – czy i jak – zmienia się jej wygląd.

Dodatkowym wyzwaniem dla amatorów jest próba wychwycenia gwiazdy centralnej w M57. Chociaż ma jasność około 14 mag, w rzeczywistości jest dużo trudniejsza do znalezienia niż można by sądzić. Podczas gdy trwają spekulacje co do zmienności gwiazdy centralnej, wielu astronomów uważa, że zamglenie wewnątrz struktury pierścienia przyczynia się do spadku kontrastu, a w rezultacie do obniżenia zasięgu gwiazdowego. Najmniejszy teleskop przez który ją dojrzałem to 10” f7,5 używając zazwyczaj absurdalnego powiększenia 700x. Dotychczas słyszałeś, że większość astronomów stosuje małe powiększenia? To reguła dla większości obserwacji. Aczkolwiek są sytuacje w których warto złamać tę zasadę w zależności od seeingu i obiektu. Mgławice planetarne są takimi obiektami. Spróbuj różnych powiększeń – możesz być zaskoczony wynikami!



M56 (skatalogowana również jako NGC6770) to kolejny cel naszej podróży położony mniej więcej pomiędzy gwiazdami Sulafat (Gamma Lyr) i Albireo (Beta Cyg).

Odkryta przez Messiera w dniu 23 stycznia 1779 roku, została przez niego opisana jako „mgławica bez gwiazd”. Wiele lat po tym wydarzeniu, większość amatorów astronomii powiedziało by Ci, że wcale nią nie jest. Mimo iż ta gromada kulista nie jest tak okazała jak M5 czy M13, z pewnością jest ładnym dodatkiem do Lutni i jednym z dwóch obiektów z katalogu Messiera w tym gwiazdozbiorze.

Przy jasności 8 mag jest raczej łatwym celem lornetkowym jeśli wiesz gdzie szukać. Lecz o wiele ładniej wygląda w teleskopie. Jej stosunkowo duża jasność powierzchniowa oznacza, że dość dobrze znosi średnie i duże powiększenia (150-200x) których należy użyć przy próbie jej rozdzielenia. Jeśli masz dostęp do teleskopów o różnych aperturach, może być ona dobrym obiektem do eksperymentów jak wpływa średnica teleskopu na obraz. Jaki najmniejszy teleskop zacznie ją rozdzielać? Przy jakim powiększeniu zaczniesz rozróżniać pojedyncze gwiazdy?

W miarę zwiększania powiększenia spróbuj wypatrzyć granulacji przy krawędzi, a następnie czy otoczka i jądro zaczynają rozbijać się na pojedyncze gwiazdy. W teleskopach 8” i większych gromada ta wygląda przepięknie.



I wreszcie dotarliśmy do obiektu dla wszystkich którzy chcą zmierzyć się z czymś trudniejszym i wypróbować możliwości swojego sprzętu, miejsca obserwacji i umiejętności – NGC6765.

Zakwalifikowany przez Rudolfa Minkowskiego w roku 1946 jako mgławica planetarna, ten mały obiekt leży w 1/4 odległości M56 (NGC6779) – Sulafat (Gamma Lyr) i może być trudnym celem dla 8” teleskopu pod ciemnym niebem. Jej katalogowa jasność to ok. 12,9 mag (przy określaniu widoczności traktuj wszelkie jasności katalogowe ze szczyptą nieufności), a gwiazda centralna ma jasność 16 mag. Raporty określają tę mgławicę jako nieco wydłużoną w osi NE-SW (pn/wsch.-pd/zach.), a jej gwiazda centralna ma jasność 14 mag i leży w kierunku NE (pn-wsch.) od jej środka.

Jest mała i słaba, należy więc użyć dużych powiększeń i w miarę możliwości filtra OIII lub UHC aby polepszyć kontrast i zwiększyć szanse na jej odszukanie. Jeśli nie wiecie co to za filtry: ogólnie rzecz biorąc to specjalistyczne filtry zaprojektowane by przepuszczać do okularu określone długości fal świetlnych i w ten sposób wycinać inne, niechciane światło. Mgławice planetarne są szczególnie wrażliwe na filtr OIII, ale używając małego teleskopu rozważ raczej użycie filtra UHC.

Inna sztuczka, której można użyć w czasie wyszukiwania słabych celów: jeśli namierzyłeś miejsce w którym powinien znajdować się szukany obiekt, ale nie możesz go wypatrzyć, pukaj lekko w teleskop aby wywołać bardzo słabe ruchy – drgania. Często pomaga to w wychwyceniu ciemnych obiektów.

Wykorzystaj poniższą mapkę aby poprawnie zidentyfikować pole. Najsłabsze gwiazdy na niej zaznaczone mają jasność ok. 15-16 mag, z kolei najjaśniejsza na mapie ma około 10 mag.


Jeśli ją upolowałeś – pogratuluj sobie bo zasłużyłeś na to!


Więcej informacji o typach spektralnych gwiazd:
SPECTRA
http://stars.astro.illinois.edu/sow/spectra.html

Jak „głęboko” widzi teleskop?
Fotometria pola gwiazdowego M57 – Brian Skiff
http://c3po.cochise.cc.az.us/astro/deepsky02.htm

Więcej szczegółów na temat obiektów z katalogu Messiera:
SEDS: Studenci dla Odkrywania i Rozwoju Przestrzeni Kosmicznej
(Students for the Exploration and Development of Space)
http://www.seds.org/