KOSMICZNE WYZWANIE
Gromady kuliste w M31
Wersja oryginalna

Grudzień 2018
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Ogromne teleskopy 15 cali (38 cm) i większe

Cel	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność	Rozmiary
Gromady kuliste w M31	patrz tabela poniżej	patrz tabela poniżej	Andromeda	patrz tabela poniżej	patrz tabela poniżej

Galaktyka Andromedy, M31, była prawdopodobnie jedną z pierwszych galaktyk, które samodzielnie dostrzegłeś. Tak było w moim przypadku. Było to w roku 1969. Od tego czasu dorosłem by docenić ją znacznie bardziej niż tylko jako słabo zarysowaną owalną plamę, którą narysowałem w swoim dzienniku. Ale w 1969, pomysł poszukiwania poszczególnych obiektów w M31 nigdy nie przyszedł mi na myśl.

Zmieniło się to w roku 1984, kiedy astronom z Arizony, Brian Skiff, napisał artykuł w magazynie Deep Sky z jesieni '84. Jego artykuł, zatytułowany po prostu "All About M31" ("Wszystko o M31"), zawierał szczegóły dotyczące obserwacji wielu z gromad otwartych i kulistych tej galaktyki. Skiff zauważył, że w nowatorskiej pracy Paula Hodge'a Atlas of the Andromeda Galaxy łącznie zostało zidentyfikowanych 355 gromad kulistych związanych grawitacyjnie z M31. Druk opublikowanego trzy lata wcześniej przez University of Washington Press atlasu jest już dawno wyczerpany. Jednak dzięki Internetowi i charytatywnym geście jego autora, pozostaje dziś dostępny poprzez NASA/IPAC Extragalactic Database (NED).

W kolejnych latach do rodziny kulek M31 zostało dodanych dalszych 150+ członków. W tym wyzwaniu przyjrzymy się kilku z tych najjaśniejszych. Poniższa tabela, zawierająca większość jaśniejszych od 15,5 magnitudo, stanowi dobrą odskocznię do tego zadania.

Uwaga: numery "G" pochodzą z atlasu Hodge'a. "Bol" odnoszą się do wpisów z Revised Bologna Catalogue of M31 Globular Clusters and Candidates.

Spośród kulistych z tabeli, najjaśniejsza i jak dotąd największa to G001. Znana również jako Mayall II, G001 leży ponad 2½° na południowy zachód od centralnego rdzenia M31. To prawdziwe błogosławieństwo, ponieważ pozbywamy się delikatnej poświaty jasnego dysku ramion spiralnych galaktyki.

Oto wspaniała mapa PDF dla każdego, kto będzie chciał wykonać starhopping do G001. Po pierwsze, zlokalizuj 32 Andromedae o jasności 5,3 magnitudo, która leży 4° na południe-południowy zachód od M31 i 1,6° na wschód od gromady. Wyśrodkuj na 32 Andromedae, a następnie podążaj zakrzywionym szlakiem sześciu gwiazd 7-9 magnitudo na zachód, do SAO 53990. G001 leży 13' dalej na zachód, nieco na południe od smukłego trójkąta z gwiazd 13 magnitudo. Dwie słabsze gwiazdy stoją na straży po obu stronach kulistej, jedna na północny zachód, a druga na południowy zachód od niej. Na pierwszy rzut oka łatwo pomylić wszystkie trzy z ciasną gwiazdą potrójną, ale kulista jest łatwa do zidentyfikowania jako niegwiazdowa przy powiększeniach powyżej 250x. Jeśli posiadasz teleskop 10-calowy (25 cm) lub większy, koniecznie spróbuj!

Pozostałe gromady z tabeli są dużo mniejsze od G001 i leżą w różnych miejscach na tle dysku M31, więc są trudne do dostrzeżenia ze względu na niski kontrast. Wszystkie wymagają co najmniej 15 cali (38 cm) i 300x zanim staną się niegwiazdowe. Cokolwiek mniejszego, a pozostaną one jedynie słabymi, bezimiennymi "gwiazdami".

Podążając na wschód od G001, następny przystanek to G076. Aby ją znaleźć, wyśrodkuj na SAO 36585 o jasności 7 magnitudo położonej 14' na południowy zachód od M32. Przesuwając się 13' w kierunku południowo-zachodnim, w pole widzenia trafi spłaszczony trójkąt rozwarty z gwiazd 11-12 magnitudo. G076 leży jedynie 40" na południowy wschód od najdalej na południe wysuniętej gwiazdy trójkąta, ale uważaj by nie pomylić jej ze słabą gwiazdą Drogi Mlecznej, która położona jest nieco dalej na południowy wschód.

G078 leży około pół stopnia na północ od G076 i pół stopnia na zachód od jasnego jądra M31. Szukaj nieco rozmytego punktu o jasności 14 magnitudo 2' wschód-północ od parki gwiazd 12 magnitudo ułożonej północ-południe. Jeśli odniesiesz sukces w przypadku G078, spróbuj z G072, która leży kolejne 5,4' na północ-północny zachód. Jednak jest o około pół magnitudo słabsza, więc spodziewaj się trudniejszych łowów.

Niektóre z najbardziej wymagających kulistych M31 niemal pokrywają się z centralnym rdzeniem galaktyki. Na przykład, G213 leży zaledwie 10' na południowy wschód od jądra i jest niemal nałożona na krawędź galaktycznego halo. Leży ona jedynie 1' na zachód od gwiazdy 11,5 magnitudo, ale aby ją odseparować od jasnego otoczenia, użyj najwyższego powiększenia, jakie możesz osiągnąć.

Jeśli G213 okaże się nieco zbyt trudna, spróbuj dwóch innych. Chociaż na nie również działa efekt halo jasnego ramienia spiralnego, obydwie są bardziej izolowane dla lepszego kontrastu. G272 leży jedynie 1,3' na południowy wschód od gwiazdy 11 magnitudo, która wyznacza spiczasty wierzchołek trójkąta równoramiennego z gwiazd 9 i 11 magnitudo 20' na wschód-północny wschód od jądra galaktycznego. G280 leży 4' na wschód-północny wschód od gwiazdy wierzchołka. Czy dostrzegasz również bardzo delikatną, wydłużoną poświatę nieco na południowy zachód od G280? To jeszcze jeden obiekt-premia, duża gromada otwarta oznaczona w atlasie Hodge'a jako C410. Całkowita jasność tego trudnego obiektu to 16,1 magnitudo, ale jej najjaśniejsze gwiazdy są zbyt słabe dla obserwacji amatorskich.

Jak już wyrwiesz te wyróżnione kuliste, dlaczego nie rozpocząć jeszcze większej zabawy? Wykorzystaj tabelę i mapę fotograficzną by znaleźć tyle, ile potrafisz. A następnie rozszerz działalność. Na forum CN powstało przez lata wiele pouczających wątków. Oto jedynie trzy z nich: jeden, drugi i trzeci.