KOSMICZNE WYZWANIE

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Leo III	Galaktyka	09h59,4m	+30°44,6'	Lew	12,7	4,7'x2,9'

Wiosenny rytuał przejścia rozpoczął się tu dwa lata temu. Zaczęło się od e-artykułu z kwietnia 2017, gdy rzuciłem czytelnikom wyzwanie znalezienia galaktyki karłowatej Leo I. Leo I jest jedną z wielu słabych galaktyk karłowatych związanych grawitacyjnie z Drogą Mleczną. Jej jasność powierzchniowa wynosząca jedynie 15 magnitudo, w połączeniu ze jej położeniem jedynie 20' na północ od Regulusa sprawiają, że Leo I to trudne do zrealizowania wyzwanie.

Jednak wiele osób mu sprostało, o czym świadczą opublikowane komentarze. Najbardziej zdumiewającym z nich był wpis autorstwa użytkownika CN o nicku Sasa, który napisał: "Byłem w stanie dostrzec tę galaktykę w 4-calowym (10 cm) refraktorze [Sky-Watcher ED100]". A ja myślałem, że byłem dobry wyławiając ją przez mojego 18-calowego (46 cm) Dobsona!

Następnie, w kwietniu 2018, rzuciłem rękawicę w postaci wyzwania dostrzeżenia Leo II. Leo II to kolejna karłowata galaktyka sferoidalna w Lwie. Większość uważa, że jest ona jeszcze trudniejsza niż Leo I. Po kilku nieudanych próbach, w końcu upolowałem Leo II kilka lat temu w moim 18-calowcu (46 cm). W zeszłorocznym artykule napisałem: "W 171x wyglądała jak bardzo słaby, owalny dysk rozciągający się na jakieś 6'x4', lub na około połowę swojego pełnego rozmiaru na fotografiach".

Po raz kolejny, wielu czytelników przyjęło wyzwanie, ale tylko jeden opublikował historię zakończoną sukcesem. Użytkownik CN, SNH, napisał: "Próbowałem ją dostrzec i udało mi się przez 10-calowy (25 cm) SCT. Teraz widziałem już Leo I, Leo II i Leo III!. Pięknie!".

Jak już wprawiliśmy te koła w ruch, w tegorocznym kwietniu wracamy by spróbować się z Leo III. Podczas gdy dwie pierwsze skategoryzowałem jako wyzwania dla teleskopów 15 cali (38 cm) i większych, Leo III publikuję jako kategorię dla teleskopów 10-14 cali. Większość raportów widoczności Leo III odnosi się do niej jako łatwiejszej do dostrzeżenia niż Leo II, a ponieważ SNH dostrzegł ją w 10 calach (25 cm), sensowne jest właśnie takie jej skategoryzowanie.

Zarówno Leo I, jak  i Leo II, odkryte zostały przez astronomów Roberta Harringtona (brak pokrewieństwa) oraz A. G. Wilsona, podczas skanowania płyty Palomarskiego Przeglądu Nieba (Palomar Sky Survey) w roku 1950. Bazując na ich oznaczeniach, należałoby się spodziewać, że Leo III była odkryta po tamtych dwóch. Ja tak myślałem, ale byłem w błędzie. W rzeczywistości Leo III została odkryta w roku 1942 przez Fritza Zwicky. Odkrycie zostało ogłoszone w jego artykule On the Large Scale Distribution of Matter in the Universe, który ukazał się w Physical Review, tom 61, wydanie 7-8, str. 489-503.

Prawdopodobnie ta kolejność odkryć doprowadziła również do alter ego Leo III, Leo A. Inni mogą preferować jej oznaczenia katalogowe, UGC 5364 lub PGC 28868. Jednak na potrzeby tego artykułu będę się odnosił do niej jako Leo III, by kontynuować naszą tradycję, która narodziła się dwa lata temu.

Leo III sklasyfikowana jest jako karłowata galaktyka nieregularna. Tak jak Leo I i II, jest ona członkiem Grupy Lokalnej. Leży w odległości 2,6 miliona lat świetlnych, 100.000 lat świetlnych dalej niż M31.

Badania opublikowane w roku 2007, wykazały że Leo III ma szacowaną masę 8,0 (± 2,7) × 107 mas Słońca. Te badania, Stellar Velocity Dispersion of the Leo A Dwarf Galaxy (The Astrophysical Journal. 666 (1): 231–235), mówią również, że co najmniej 80% tej masy składa się z tajemniczej ciemnej materii.

Drugi artykuł z roku 2007 również pokazał, jak wyjątkowa jest Leo III wśród galaktyk nieregularnych. Uważa się, że większość galaktyk nieregularnych to potomkowie galaktycznych kolizji, w których przeplatająca się grawitacja zakłóca oryginalną strukturę galaktyki.  Ale Leo III jest samotna. Nie wykazuje oznak jakiejkolwiek interakcji czy fuzji w galaktycznej skali w ostatnich kilku miliardach lat. W Leo A: A Late-blooming Survivor of the Epoch of Reionization in the Local Group (The Astrophysical Journal, Tom 659, Wydanie 1, str. L17-L20), autorzy twierdzą, że ponad 90% gwiazd w Leo III powstało mniej niż 8 miliardów lat temu.

Zapolujmy zatem na Leo III. Jest ona nie tylko odizolowana od innych członków Grupy Lokalnej, jest ona również odizolowana na niebie od jakichkolwiek przydatnych okolicznych gwiazd. Najbliższa gwiazda widoczna gołym okiem, Rasalas (mu Leonis), gwiazda na szczycie "sierpa" Lwa, jest najlepszym punktem startowym dla starhopperów. Wyceluj w nią szukacz, a następnie przesuń ją do południowej krawędzi pola widzenia. Teraz, w zależności od wielkości pola widzenia szukacza, zauważysz, że gwiazda o jasności 5 magnitudo wkradła się w pole widzenia przy jego północno-wschodniej krawędzi. To 20 Leo Minoris (LMi), 6,2° na północ-północny wschód od gwiazdy Rasalas. Leo III leży nieco więcej niż trzy czwarte drogi wzdłuż wyobrażonej linii biegnącej od Rasalas do 20 LMi. Będziesz wiedział, że jesteś blisko, gdy dostrzeżesz parkę pomarańczowych gwiazd 8 magnitudo, SAO 61782 i SAO 61791. Dzieli je 12' i tworzą one podstawę wzoru o kształcie grotu strzały, w którym Leo III wyznacza jego czubek. Jako drogowskazu, szukaj łuku gwiazd 11-14 magnitudo tuż za delikatną poświatą galaktyki, które razem biegną równolegle do łagodnej krzywizny Leo III.

Aby pomóc Ci w poszukiwaniach, oto trzy zdjęcia Leo I, II i III, opublikowane przez brytyjskiego użytkownika CN, Nytecam (Maurice'a Gavina), który zmarł w zeszłym roku. Zdjęcia Maurice'a, te po lewej, zostały wykonane przez 12-calowego (30 cm) Schmidta-Cassegraina, według jego słów: "pod typowym niebem LP [NELM ~3,5]", natomiast zdjęcia po prawej pochodzą ze Sloan Digital Sky Survey. Ładnie ilustrują one ich wzajemną jasność.

Kiedy kilka lat temu dostrzegłem Leo III przez swój 18-calowy (46 cm) reflektor, uderzyła mnie ona swoim bardzo słabym, bezkształtnym owalnym rozmyciem, które miękko niknie w otaczającym tle nieba. Użytkownik CN, WeltevredenKaroo z Afryki Południowej odniósł inne wrażenie. W roku 2016 napisał, że w jego 8-calowym (20 cm) Maksutowie-Newtonie wyglądała jak "rozmyte coś... [co] stabilnie widać zerkaniem, o oczywistym trójkątnym kształcie, i jest ładnie skadrowane przez L-kształtną linię gwiazd 8,5-10 magnitudo".

Chciałbym usłyszeć wrażenia czytelników odnośnie kształtu Leo III. Widzisz ją trójkątną? Opisz swoje przemyślenia i zamieść swój komentarz poniżej.

A co z Leo IV? Jest ona DALEKO trudniejsza od Leo I, II czy III. Nigdy nie udało mi się jej wyniuchać. A Tobie? Jeśli tak, przyślij mi swoje obserwacje bym mógł je przedstawić w wyzwaniu na kwiecień 2020.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!