Nasza kolejna osobowość niebieska - Cefeusz - jest synem Belusa, króla Egiptu. Cefeusz stał się królem Etiopii i wstąpił w poczet gwiazdozbiorów o tematyce mitologicznej jako mąż Kasjopei i ojciec Andromedy. Według legendy, Cefeusz i Kasjopeja zostali zabici na ślubie Andromedy i Perseusza. Wtedy Posejdon wzniósł ich na niebo czyniąc nieśmiertelnymi.

Fotometrycznie, Cefeusz nie należy do jasnych gwiazdozbiorów. Jego najjaśniejsza gwiazda, alfa Cep (Alderamin) ma 2,4 mag. Mimo iż się nie wyróżnia, jego charakterystyczny kształt jest rozpoznawalny pomiędzy córką (Andromedą) a żoną (Kasjopeją). Przypomina nieco dziecięcy rysunek domu. Jeśli wolisz tu ujrzeć króla, wyobraź sobie, że to jego popiersie - 4 gwiazdy tworzące korpus domu to jego twarz, a dach domu to korona.

Nie tak bogaty w ciekawe obiekty jak na przykład konstelacja Łabędzia, region ten wciąż oferuje wszechstronnemu obserwatorowi sporo obiektów. Galaktyki, barwne gwiazdy, układy wielokrotne, mgławice planetarne, gwiazdy zmienne, gromady otwarte i mgławice refleksyjne - wszystkie te obiekty mamy dziś na liście naszych celów.

Delta Cephei (której zmienność została odkryta przez Johna Goodricke w roku 1784) jest prototypem Cefeid - krótkookresowych zmiennych pulsujących - których wahania jasności związane są z pulsowaniem gwiazdy, w odróżnieniu od zmian jasności spowodowanych okresowym zasłanianiem jednego składnika przez drugi jak to ma miejsce w przypadku gwiazd zmiennych zaćmieniowych. Ich najciekawsza właściwość została udokumentowana i potwierdzona drukiem przez Henriettę Leavitt w roku 1912, kiedy pracowała na Harvardzie. Leavitt zauważyła, że istnieje powiązanie między okresem zmienności Cefeidy a jej jasnością absolutną. Jej zapiski dokumentują okres zmienności 25-ciu Cefeid i ich jasności. Skoro jasność obserwowana zmienia się wraz z odległością, zrozumiała, że można te dwie własności powiązać i zmierzyć odległość Cefeidy przy znanym okresie zmienności. Odkrycie to pomogło wymierzyć wielkość Wszechświata na 10 milionów lat świetlnych i było ważnym etapem w ugruntowaniu nowoczesnej kosmologii.

Cefeusz, jako konstelacja, może rościć prawo do sławy z jeszcze jednego powodu - za kilka tysięcy lat będzie gospodarzem nie jednej ale kilku gwiazd biegunowych. Z powodu precesji zarówno Gamma (Errai) jak i Beta (Alfirk) dostąpią zaszczytu, aż oddadzą ten tytuł gwieździe alfa Cep (Alderamin) za jakieś 4100 lat od teraz. Punkty na zielonym okręgu (rysunek z lewej) odznaczają odcinki o okresie ok. 5200 lat każdy.














Ostatnią gwiazdą, którą odwiedzimy w Cefeuszu jest Mu Cephei - znana inaczej jako Granat Herschela (ang. Herschel's Garnet). Mu zmienia jasność od ok. 5 mag w minimum do 3,4 mag w maksimum, ale my się dziś nie zajmiemy jej zmiennością. Jest to najprawdopodobniej najbardziej czerwona gwiazda nieba północnego i jeden z kilku zaledwie obiektów którego kolor można zobaczyć. Według artykułu Mu Cephei - A Most Beautiful Object Kate Davis, zamieszczonego na stronie AAVSO (patrz odnośniki na końcu tego artykułu), Mu obserwował Herschel (najprawdopodobniej we wczesnych latach 80-tych XVIII wieku) i ochrzcił ją jako Gwiazdę Granat (ang. Garnet Star) w opublikowanej pracy Philosophical transactions of the Royal Astronomical Society of London (1783):


                                      --William Herschel


Mu Cephei jest jedną z największych znanych gwiazd, a już za kilka milionów lat spodziewamy się jej wybuchu jako potężna supernowa, pozostawiając po sobie szczątki oraz pulsara lub czarną dziurę. Różni obserwatorzy zdają się widzieć ją w różnym zabarwieniu. Słyszałem jak ludzie zarzekali się, że jest głęboko czerwona, pomarańczowa a nawet żółto-czerwona. Ponieważ postrzeganie barw jest w pewnej mierze zależne od indywidualnych cech biologicznych każdego człowieka, te różnice w opisie barwy Mu Cephei nie powinny dziwić. Poświęć nieco czasu na jej obserwacje i skorzystaj z rady Williama Herschela - porównaj barwę Mu do czysto-białej alfa Cephei. W jakim kolorze Ty widzisz Mu Cephei?

Jak już jesteśmy w tym rejonie, przejdź nieco na południowy-zachód od Mu i poszukaj mgławicę refleksyjną IC1396. Pamiętaj, że jest bardzo duża, zajmuje na niebie ponad 3 stopnie, więc potrzebujesz sprzętu takiego jak krótkoogniskowy refraktor lub dużą lornetkę. Głęboko w sercu IC1396 leży gromada otwarta Trumpler 37 więc szukaj jej również. Nie zrażaj się jeśli jej nie znalazłeś, a spróbuj ponownie. IC1396 wymaga ciemnego i przejrzystego nieba. Pomocny może okazać się filtr mgławicowy aby zwiększyć kontrast i dojrzeć ten niemal nieuchwytny cel.


Nasz ostatni przystanek w tym rejonie to mała, jasna mgławica planetarna NGC7354. Średnie teleskopy (8"-10") powinny pozwolić na dostrzeżenie jej małego, bladego dysku. Jeśli już ją znalazłeś, poeksperymentuj z różnymi powiększeniami i spróbuj wyłowić jej gwiazdę centralną. Osobiście mam to w planach, ale słyszałem o obserwacjach tej gwiazdy 16,5 mag teleskopami 16" lub większymi przy dużych powiększeniach.



Przejdźmy teraz na drugą stronę Cefeusza i zatrzymajmy się przy NGC6939. To jeden z moich ulubionych celów niezależnie od apertury. To średnio jasna gromada otwarta którą zazwyczaj widzę jako niegwiazdową mgiełkę na skraju rozdzielenia w moim APO 4". Według mnie, W małych teleskopach, jak ten, obrazy nie są porażające. Ale to co powoduje, że są to bliskie sąsiedztwo galaktyki NGC6946 która leży na granicy gwiazdozbiorów Cefeusza i Łabędzia (dlatego nie jest na "oficjalnej" liście obiektów w tym artykule).

Jeden obiekt z naszej Galaktyki i jeden pozagalaktyczny - ta tak różna para tworzy interesujący widok w każdym teleskopie zdolnym do uchwycenia jej w jednym polu. Aby osiągnąć najlepszy wynik, potrzebujesz czegoś co pozwoli osiągnąć pole ok. 1 stopnia. Według moich obserwacji, w moim APO 4" galaktyka jest nieco jaśniejsza i gładsza, a gromada wykaże namiastkę rozdzielenia - niewielką, ale wyraźną ziarnistość. Większe teleskopy rozdzielą NGC6939 na tuziny szpileczek.


Jeśli masz większy teleskop, poświęć kilka chwil i poszukaj pozagalaktycznego puchu jakim jest na niebie NGC6951. Oglądałem ją w moim 18", ale nie mogę stanowczo stwierdzić czy złapałem ją też w 4". To dość osobliwe, bo mimo iż jest mała, jej jasność katalogowa zdecydowanie stawia ją na liście celów dla małego teleskopu - przynajmniej pod ciemnym niebem. W 18" przedstawia się pięknie, z jasnym halo i niemal gwiazdo-podobnym jądrem.

Będąc w tej części Cefeusza, dotarliśmy w końcu do NGC7023. Jest to dość jasna mgławica refleksyjna skupiona wokół gwiazdy o jasności 7 mag, i na pierwszy rzut oka, szczególnie w małych teleskopach nie widać lub widać bardzo słabo jakąkolwiek strukturę. Najbardziej mi się ona kojarzy z... rosą na okularze! Im dłużej ją obserwujemy, tym staje się bardziej interesująca.

Zauważysz, że ta "rosa" jest szczególnie skoncentrowana wokół jednej jasnej gwiazdy, a używając okularu dającego mniejsze powiększenie, widać kilka innych gwiazd których to zupełnie nie dotyczy. Po dłuższej obserwacji, w głowie zaświtała mi myśl, że jasna gwiazda otoczona mgławicą, faktycznie ją oświetla. Jest to prototypowa mgławica refleksyjna i nie jestem pewien czy widziałem kiedykolwiek lepszy przykład na mechanikę świecenia tych bestii. Jest oczywiste, że gdy ta gwiazda zgaśnie, mgławica stanie się czarna. Wróć do mniejszego powiększenia i zbadaj obszar dookoła niej. Wygląda ona jak plama światła w ciemniejszej przestrzeni.


Sądzi się, że ten obłok gazu jest o wiele większy niż to co widzimy oświetlone przez gwiazdę, a część nieoświetlona blokuj światło biegnące zza niej. Przyglądając się uważniej, być może ujrzycie 3-4 ciemne płaty otaczające NGC7023. Czy są prawdziwe czy to tylko złudzenie optyczne, efekt nadinterpretacji obrazu przez nasz mózg? Jak myślicie? Jeśli zdołacie je zaobserwować, spróbujcie użyć różnych powiększeń z różnymi filtrami. Czy wpływają one na wielkość oświetlonej części mgławicy? Czy widzicie jakieś pasma lub smugi w mgławicy? Jest to obiekt wart poświęconego mu czasu. Warto też zauważyć, że większość katalogów błędnie klasyfikuje go jako gromadę otwartą. Jeden z niewielu które zdają się opisywać go poprawnie to często krytykowany katalog Caldwella, w którym jest ona zapisana jako Caldwell 4.


A teraz wskoczmy na szczyt domu, blisko Bieguna Północnego aby przyjrzeć się jednej z najstarszych znanych gromad gwiazd. Jedynie 4 stopnie od Gwiazdy Północnej leży NGC188 - naprawdę niezwykła gromada otwarta. Chociaż leży w płaszczyźnie Galaktyki, jest wybitnie długowieczna (galaktyczne siły pływowe zwykle rozrywają gromady otwarte na strzępy). Astronomowie oceniają jej wiek na ponad 7 miliardów lat.

Jest dostrzegalna w 4" teleskopie jako delikatne rozjaśnienie tła, ale szczerze mówiąc, nie jest warta naszego wysiłku. Jednakże w teleskopie 8" lub większym, naprawdę zaczyna być sobą. W 18" gromada przedstawia naprawdę imponujący widok - ukazując tuziny gwiazd. Tom Polakis, w swojej doskonałej serii Celestial Portraits dla Astronomy Magazine informuje nas, że leży ona 30.000 lat świetlnych od centrum Galaktyki - miejscu, które, rozważając jej długowieczność, jest sporym wyróżnieniem.


Skierujmy głowę na drugą stronę domu w kierunku mgławicy planetarnej NGC40 o jasności 12,3 mag - czasem wspominanej jako Mgławica Muszka (ang. Bow-Tie Nebula). To przepiękny cel dla niemal każdej wielkości teleskopu. Pośród zygzakowatej linii z gwiazd możesz - przy pierwszej próbie - zupełnie ją przeoczyć. Ta mgławica należy do tych nielicznych, których gwiazda centralna jest jaśniejsza niż mgławica jako taka. Zauważyłem, że w małych teleskopach z niewielkim powiększeniem, kiedy po prostu przeszukujemy niebo, jej mgławicowy charakter zanika. Tak więc "przeczesujmy" pole powoli, wykorzystując metodę zerkania. Szukaj małej gwiazdy która rozwija skrzydła kiedy mijamy ją wzrokiem. sama gwiazda wydaje się niemal dwukrotnie jaśniejsza niż mgławica. Jeśli już ją znalazłeś, zerkaniem przypatrz się samej mgławicy. W 4" widzę dwa jaśniejsze nacięcia po przeciwnych stronach blisko zewnętrznego skraju mgławicy i słabą mgiełkę w poprzek środka. Gdybym musiał drążyć, powiedziałbym, że strona południowo-wschodnia (S-E) mgławicy jest jaśniejsza i "gęstsza". Skorzystaj z filtrów UHC i OIII aby stwierdzić jakie detale potrafisz dostrzec. Jeśli masz dostęp do różnych teleskopów, spróbuj z różnymi aperturami. Odkryłem, że różne teleskopy potrafią różnie pokazać ten sam obiekt, dlatego lubię wracać do moich "ulubieńców" kiedy tylko mogę.


Nasz ostatni "zwykły" obiekt to gromada otwarta NGC7510. Ta gromada w kształcie diamentu zachwyca w niemal każdej wielkości teleskopie. Jej jasność i regularny kształt pomagają w doskonałym wyróżnieniu się z tła nawet w 4". W jakim najmniejszym sprzęcie Ty potrafisz rozpoznać tę gromadę?


Naszym obiektem-wyzwaniem jest Sh2-155.

W niniejszym artykule mamy w sumie cztery obiekty z katalogu Caldwella. Tak duża ich liczba budzi kontrowersje amatorów którzy przeglądają ten katalog, a dla mnie najbardziej wymownym tego przykładem jest Sh2-155. Podczas gdy postrzegam listę Caldwella jako zbiór ciekawych obiektów amatorskich stojący obok lub nieznacznie za katalogiem Messiera, jestem zdziwiony niektórymi pozycjami zaproponowanymi przez Patricka Moore'a. Na przykład, NGC40, NGC188 i NGC7023 są ładnymi, zasługującymi na obserwacje, obiektami dostępnymi dla większości amatorów w szerokim zakresie apertur "podwórkowych" teleskopów.

Ale -

Jest kilka zadziwiających obiektów w tym katalogu, a być może na samym ich szczycie plasuje się Sh2-155.

Jest ona dość dobrze znanym obiektem fotograficznym, za to niemal niedostępnym wizualnie. Znana jako Grota lub Jaskinia (ang. Cave Nebula) – jest jednym z wielu takich obiektów posiadających swoje nazwy i przepięknie prezentuje się na płytach DSS. Aby podjąć się próby jej odnalezienia, potrzebny Ci największy teleskop jaki możesz zdobyć (co najmniej 10-12 cali, a najlepiej większy), dobry filtr UHC, doskonałe warunki pogodowe i bardzo ciemne niebo. Nawet wtedy niemal lub w ogóle nie będzie przypominała obrazu ze zdjęć. Szukaj oznak mgławicy naokoło pobliskich gwiazd.

Jeśli to nieco za wiele jak dla Ciebie, ale nie chcesz jeszcze kończyć, możesz spróbować się z jeszcze jedną mgławicą planetarną w Cefeuszu – NGC7139. Nie opowiem Ci o niej zbyt wiele. Musisz sam sprawdzić – jest ona warta zerknięcia.

Literatura uzupełniająca i źródła:

Mu Cephei – a Most Beautiful Object (Mu Cephei - Najpiękniejszy obiekt)
http://www.aavso.org/vstar/vsots/1002.shtml

Finder Guides to the Caldwell Objects (Przewodnik po obiektach Caldwella)
http://www.solarius.com/msas/findercharts/caldwell_objects.html