KOSMICZNE WYZWANIE
Teleskopy 10-14 cali (25-36 cm) Jeśli zaczynałeś tak jak ja, to jedną z pierwszych rzeczy jakie zobaczyłeś przez teleskop był Jowisz i jego księżyce galileuszowe. Byłem całkowicie zaskoczony pomysłem, że mógłbym wrócić do nich po jedynie kilku godzinach i zobaczyć, że księżyce przesunęły się względem planety i siebie nawzajem. Wyobraź sobie zdumienie Galileusza, gdy po raz pierwszy zobaczył ten cudowny widok.

Księżyce galileuszowe można dostrzec w stabilnie trzymanej lornetce. Przenosząc się dalej, do Saturna, jego największy księżyc, Tytan, można bez trudu zobaczyć przez najmniejsze teleskopy amatorskie. A co powiesz na księżyce krążące wokół planety Uran? Czy kiedykolwiek widziałeś któryś z nich? Niemożliwe, powiadasz?

Spośród 27 znanych satelitów rodziny Urana, wyróżniają się cztery, podobnie jak cztery satelity galileuszowe z klanu Jowisza. William Herschel odkrył pierwsze dwa księżyce Urana 11 stycznia 1787 roku, sześć lat po tym, jak odkrył samą planetę. Następne dwa pozostały niewykryte, aż dostrzegł je brytyjski astronom William Lassel (1799-1880) 24 października 1851 roku. To właśnie te cztery mamy nadzieję złapać przez nasze własne teleskopy.

Cztery główne księżyce Urana -- Titania, Oberon, Ariel i Umbriel -- wzięły swoje imiona z dzieł Williama Shakespeare'a i Alexandra Pope'a. Oberon był królem wróżek w Śnie nocy letniej (A Midsummer Night's Dream), a Titania była jego królową. Ariel był wiodącym sylfem w poemacie Alexandra Pope'a Pukiel porwany (The Rape of the Lock) i, przypadkowo, także duchem który służy Prospero w sztuce Burza (The Tempest) autorstwa Shakespeare'a. Wreszcie Umbriel został nazwany po "mrocznym melancholijnym chochliku" ze wspomnianego już Pukla...

Wszystkie cztery zbudowane są ze skał zmieszanych z zamrożonym koktailem z amoniaku, metanu oraz lodu wodnego. Podobnie jak główne księżyce Jowisza, Saturna i Neptuna, Titania, Oberon, Ariel i Umbriel krążą wokół Urana niemal dokładnie w płaszczyźnie równika planety. Jednak z powodu dziwacznego, bocznego pochylenia osi obrotu Urana, księżyce mogą być widoczne pod dziwnymi kątami w stosunku do samej planety. Gdy planeta krąży wokół Słońca, drogi które pokonują księżyce zdają się z czasem zmieniać kształt i orientację. Obecnie zdają się być zorientowane północny zachód-południowy wschód, kreśląc wąskie ścieżki wokół planety.

Dwa największe księżyce Urana, Titania i Oberon, mają średnicę około 900 mil (1500 km). Zdjęcia wykonane podczas przelotu Voyagera 2 w roku 1986 pokazują, że zniszczona powierzchnia Titanii jest poprzecinana dolinami i uskokami rozciągającymi się na setki mil. Chociaż widać wiele kraterów uderzeniowych, jest ich mniej niż na Oberonie. W sumie, mniej kraterów i więcej linii uskoków mówi nam, że powierzchnia Titanii jest młodsza niż powierzchnia Oberona. Ponieważ oba księżyce są w tym samym wieku fizycznym, oznacza to, że Titania musiała kiedyś doświadczyć wyższego poziomu aktywności geologicznej niż jej sąsiad.

Ani Titania ani Oberon nie przekraczają 14 magnitudo. Z tych dwojga, Oberon jest łatwiejszy do dostrzeżenia ponieważ krąży on dalej od Urana, a zatem bardziej oddala się od poświaty planety. Jednak nawet w największej elongacji jego odległość od planety nigdy nie przekracza minuty łuku.

Ariel, mierzący 720 mil (1158 km), na zdjęciach Voyagera przypomina Titanię, z przeplatającą się siecią dolin i uskoków przewleczonych na jego mroźnej powierzchni. Uskoki te, podobnie jak te na Titanii, mogą być rezultatem szybkiego chłodzenia gorącego jądra księżyca krótko po jego utworzeniu.

Wreszcie Umbriel (o średnicy 727 mil lub 1170 km), który bardzo przypomina Oberona. Jego ciemna powierzchnia pokryta jest wieloma kraterami uderzeniowymi, ale brakuje tu uskoków i dolin, charakterytycznych dla Titanii i Ariela. Umbriel i Ariel mają podobną jasność co Titania i Oberon, ale ponieważ krążą one jeszcze bliżej planety, stanowią dla obserwatorów jeszcze większe wyzwanie. Ariel, najbliższy, nigdy nie oddala się od Urana na więcej niż 15".

Jeśli dostrzeżenie tych czterech jest "łatwe", spróbuj szczęścia z piątym księżycem, Mirandą. Powierzchnia Mirandy to prawdziwy miszmasz. Niektóre regiony są prawdopodobnie bardzo stare, opierając się na liczbie kraterów, natomiast inne obszary są stosunkowo nowe, ponownie w oparciu o liczbę kraterów. Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić jej rozchwiany wygląd. Niektóre sugerują, że została ona roztrzaskana na kawałki na skutek jednej lub więcej kolizji w swojej wczesnej historii, ale była w stanie złożyć się w przypadkowy sposób "na lewą stronę". Inne wyjaśniają, że wygląd powierzchni Mirandy przypominający układankę spowodowany jest podnoszeniem się częściowo stopionych lodów głębinowych. Miranda to w końcu około 50% lodu. Jak do tej pory, jedynie Voyager 2 przeleciał przez system Urana, więc zdecydowanie potrzebujemy bardziej szczegółowego dochodzenia.

Czy faktycznie możesz dostrzec Mirandę? Trzymaj się mocno, jej średnia jasność to 16 magnitudo! Choć to poniżej zasięgu apertur z zakresu na ten miesiąc, może być ona widoczna przez jakiś nadgabarytowy teleskop amatorski.

Aby zapewnić sobie największe szanse na dostrzeżenie któregokolwiek z tych wymagających celów, Uran powinien być blisko opozycji, gdy jego odległość od Ziemi jest najmniejsza. Stało się to 28 października, co czyni ten miesiąc idealnym czasem na łowy. Ale musisz cierpliwie czekać aż każdy księżyc będzie w swojej największej elongacji od planety. Aby pomóc Ci zorientować się kiedy to nastąpi, kilka popularnych programów komputerowych, w tym stary szkolny program Guide (Project Pluto), kreślą położenie każdego księżyca Urana na dowolną datę i godzinę. Strona internetowa magazynu Sky & Telescope również oferuje doskonałe narzędzie JavaScript, które pokazuje pozycję każdego księżyca na dowolny moment. Narzędzie domyślnie korzysta z czasu i daty Twojego systemu, ale można je ustawić ręcznie na każdą okazję pomiędzy rokiem 2008 a obecnym. Oto ułożenie na 1 listopada 2019 na godzinę 00:00 czasu uniwersalnego (UT). [W razie potrzeby, skorzystaj z tej witryny by przeliczyć czas UT, znany również jako Greenwich Mean Time (GMT), na swój czas lokalny].

Aby poznać tajniki narzędzia S&T, przeczytaj ten artykuł Rogera Sinnotta i Adriana Ashforda.

Powodzenia! I nie zapomnij opublikować swoich rezultatów w odpowiednim wątku na forum.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!