KOSMICZNE WYZWANIE
Dostrzec Urana
Wersja oryginalna

Październik 2020
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Gołe oczy

Cel	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]
Uran	02h24,8m	+13°52'	Baran	5,7

12 marca 1781 roku Układ Słoneczny był prostym, bardzo grzecznym miejscem, które najlepiej opisywał zwrot "dostajesz to, co widzisz". Było Słońce, Księżyc i pięć planet: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn. Oprócz garstki księżyców krążących wokół niektórych planet i sporadycznych słabych komet wymagających teleskopu do ich dostrzeżenia, cała zawartość Układu Słonecznego była widoczna gołym okiem.

Wszystko zmieniło się już kolejnej nocy. Patrząc przez swój własnoręcznie wykonany 6,2-calowy (15,7 cm) teleskop zwierciadlany, William Herschel natknął się na coś nieoczekiwanego. Herschel, urodzony w Niemczech miłośnik astronomii mieszkający w Anglii, znalazł zielonkawą gwiazdę, której nie pokazywała żadna z jego map nieba. "Cóż za dziwnie wyglądająca gwiazda" - pomyślał zapewne. W gruncie rzeczy, przy uważniejszym przyjrzeniu się zobaczył, że to wcale nie jest gwiazda, ale raczej rozmyta tarczka.

Powyżej: Replika teleskopu Herschela, przez który odkrył on Urana 13 marca 1781 roku.

Wracając w to samo miejsce na niebie przez kolejnych kilka nocy, Herschel stwierdził, że jego zielonkawe odkrycie przesunęło się nieco na tle nieruchomych gwiazd. Fakt, że Układ Słoneczny miał pięć planet był mocno zakorzeniony, co doprowadziło go początkowo do przekonania, że odkrył kometę. Dopiero po zebraniu i opracowaniu wielu dodatkowych obserwacji, obliczono ostateczną orbitę. Cokolwiek odkrył Herschel, znajdowało się daleko poza Saturnem, najodleglejszą planetą wówczas znaną. Co więcej, poruszało się to po mniej więcej kołowej orbicie, co kontrastowało z bardzo eliptycznymi orbitami komet.

W końcu stało się jasne, że Herschel odkrył nowego członka rodziny planetarnej Słońca. Herschel nazwał swoje znalezisko Georgium Sidus, na cześć króla Jerzego III, ówczesnego monarchy angielskiego. Na szczęście, jego pomysł się nie przyjął. Gdyby jednak tak się stało, dzisiejsi uczniowie uczyliby się o planetach: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, George, oraz Neptun. Ostatecznie zwyciężyły rozsądniejsze głowy. Nazwa Uran, zaproponowana przez Johanna Elerta Bodego, została przyjęta przez resztę świata astronomicznego.

Fakt, że blask Urana waha się w pobliżu limitu magnitudo gołego oka, natychmiast wzbudził w umyśle Bodego pytanie, czy ta odległa planeta była kiedykolwiek widziana przez innych, z lub bez pomocy optycznych, przed odkryciem Herschela. Patrząc jedynie na zachodnie zapisy, wydaje się, że Uran był widziany ponad 20 razy przed tą brzemienną w skutki nocą roku 1781, ale żaden obserwator nigdy nie rozpoznał w nim nic więcej poza słabą gwiazdą. Było to prawdopodobnie spowodowane powolnym obiegiem orbity. Uran potrzebuje nieco ponad 84 lata ziemskie by zamknąć jedno okrążenie wokół Słońca.

Pierwsza zapisana obserwacja Urana przed jego odkryciem miała miejsce w roku 1690 i należy do Johna Flamsteeda, pierwszego Astronoma Królewskiego w Królewskim Obserwatorium Greenwich. Flamsteeda pamiętamy przede wszystkim ze skompilowania swojego słynnego katalogu gwiazd w którym przypisał numery gwiazdom w każdym gwiazdozbiorze w kolejności wzrastającej rektascensji. Chociaż jego katalog został początkowo stworzony by pomóc brytyjskim nawigatorom określać długość geograficzną podczas żeglowania na pełnym morzu, astronomowie wciąż używają katalogu Flamsteeda po dziś dzień. Podczas przeglądu Byka, 23 grudnia 1690 roku, Flamsteed zauważył kilka słabych gwiazd pomiędzy Plejadami a Hiadami. Jednej z tych gwiazd przypisał oznaczenie 34 Tauri i ruszył dalej. Podobnie jak "34 Tauri"! W rzeczywistości, 22 lata później, Flamsteed ponownie spotkał "34 Tauri" po tym, jak obydwoje przeszli do Lwa. Flamsteed zarejestrował Urana w roku 1712 w pobliżu gwiazdy rho Leonis. Zarejestrował go również kolejne cztery razy w roku 1715, gdy Uran znajdował się na południe od sigmy Leonis.

Nie mniej niż trzech innych astronomów również widziało Urana przed Herschelem, ale nie rozpoznali w nim niczego więcej, jak tylko słabą gwiazdę. Trzeci Astronom Królewski, James Bradley, dostrzegł go trzy razy, najpierw jako słaby punkt w Koziorożcu w roku 1748, a następnie w Wodniku w roku 1750 i 1753. Tobias Mayer, profesor ekonomii i matematyki na Uniwersytecie Georga-Augusta w niemieckiej Getyndze, wykonał pojedynczą obserwację w roku 1756, gdy Uran był wciąż w Wodniku. W końcu, niefortunna opowieść o Pierre Charlesie Le Monnier, francuskim astronomie i fizyku. Kojarzony lepiej ze swojego temperamentu i skłonności do sprzeczek, Le Monnier najwyraźniej widział Urana aż dziesięć razy, w latach 1764-1771. Sześć z tych obserwacji miało miejsce w ciągu czterotygodniowego okienka w styczniu 1769 roku, kiedy Urana przywiało do Barana.

Od czasu Le Monniera Uran zamknął zaledwie trzy obiegi wokół Słońca, wracając do Barana. Surowe tło tego obszaru oznacza, że istnieje duże prawdopodobieństwo iż uda Ci się wyłuskać Urana bez żadnej pomocy optycznej pod warunkiem, że niebo będzie ciemne i wolne od zanieczyszczenia światłem. By zwiększyć szanse, szukaj Urana gdy jest w pobliżu opozycji, a jego odległość minimalna. W tym roku przypada to w Halloween, 31 października, co czyni ten miesiąc idealnym czasem na próbę zmierzenia się z tym wyzwaniem. Pamiętaj jednak, że będzie to czas pełni Księżyca, więc odpowiednio zaplanuj swoją próbę.

Aby pomóc Ci w tym zadaniu, powyższa mapa pokazuje aktualne położenie Urana i otaczające gwiazdy tła do jasności 6,5mag. Użyj lornetki by najpierw znaleźć planetę, a następnie odłóż ją bez zmiany kierunku patrzenia. W jego bezpośrednim sąsiedztwie nie ma gwiazd, więc jeśli widzisz słaby punkt tam, gdzie widnieje symbol Urana (♅), masz go.

Uran minął aphelium (swój najdalszy Słońcu punkt - 1,9 miliarda mil lub 3 miliardy kilometrów) w lutym 2009 roku. Od tego momentu sytuacja powoli się poprawia, a Uran zmierza do peryhelium (swojego najbliższego Słońcu punktu - 1,7 miliarda mil lub 2,7 miliarda kilometrów), by osiągnąć je w roku 2050. Do tego czasu nieznacznie pojaśnieje do 5,3 magnitudo.