KOSMICZNE WYZWANIE

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Łańcuch Markariana	Grupa galaktyk	12h28m	+13°	Warkocz Bereniki / Panna	patrz tekst	1,5°

Skieruj swój teleskop w dowolne miejsce pozornie pustej luki pomiędzy gwiazdami Denebola (beta Leonis) i Vindemiatrix (epsilon Virginis), a zakładając bystre oczy i ciemne niebo, na pewno natkniesz się w polu widzenia okularu na co najmniej jedną słabą plamkę światła. Wkroczyłeś do Królestwa Galaktyk Coma-Virgo, zbioru ponad 2000 oddzielnych systemów galaktycznych. Porozmawiajmy o eksplozji populacyjnej!

Choć jest wiele możliwości wyboru, skoncentrujmy się na wyśrodkowanej linii galaktyk znanej jako Łańcuch Markariana. Nazwa pochodzi od rosyjskiego astrofizyka Beniamina Markariana (1913-1985), który w roku 1961 opublikował artykuł zatytułowany "Physical Chain of Galaxies in Virgo and its Dynamic Instability" w grudniowym numerze The Astronomical Journal. W artykule omówił, dlaczego ten łuk galaktyk o długości 1,5° nie mógł się po prostu uformować przypadkowo. W zamian, "doszedł do wniosku, że łańcuch galaktyk w gromadzie Panny nie jest przypadkowym zgrupowaniem, a prawdziwym systemem fizycznym".

Pierwotny łańcuch Markariana obejmował osiem galaktycznych ogniw, ale przy niewielkim zejściu z kursu i uwzględnieniu kilku bezpośrednich sąsiadek, lista szybko rośnie do ponad tuzina. Ile z wymienionych w poniższej tabeli potrafisz dostrzec?

Dwie galaktyki, M84 i M86, dominują zachodni koniec łańcucha i stanowią dobrą odskocznię. M84, galaktyka eliptyczna E1, pokazuje nieco owalny dysk, który rozciąga się północny zachód / południowy wschód i jest podkreślony jaśniejszym rdzeniem centralnym. Jej sąsiadka, M86, również zdaje się być galaktyką eliptyczną, chociaż jej większy, nieco słabszy dysk wygląda na bardziej wydłużony. To właśnie ten  wygląd skłonił astronomów do początkowego sklasyfikowanie jej jako eliptycznej E3. Jednak najnowsze badania identyfikują ją jako galaktykę S0 lub soczewkowatą, "brakujące ogniwo" pomiędzy galaktykami eliptycznymi a spiralnymi w morfologicznym systemie klasyfikacji galaktyk Hubble'a.

Czy kiedykolwiek odniosłeś wrażenie, że jesteś obserwowany? Możesz tak się poczuć patrząc na M84 i M86, jeśli niebo jest wystarczająco ciemne. Do dwóch obiektów Messiera dołącza od południa para słabych galaktyk, tworząc coś na kształt międzygalaktycznej twarzy. Malutka galaktyka eliptyczna NGC 4387 wyznacza nos, a spiralna widoczna od strony krawędzi NGC 4388 tworzy wąskie usta. Jednak żadna z tych galaktyk nie jest jaśniejsza niż 11 magnitudo, więc dostrzeżenie twarzy może być trudne. Wreszcie, spiralna widoczna od strony krawędzi NGC 4402 o jasności 12 magnitudo wygląda jak uniesiona brew na północ od M86, jakby nasza twarz dziwiła się: "hej, na co patrzysz?".

Chociaż M84 i M86 są oczami nasze międzygalaktycznej twarzy, to w rzeczywistości następne dwa ogniwa Łańcucha Markariana, NGC 4435 i 4438, zwane są Oczami. Historia tego przydomka sięga ponad pół wieku wstecz, do artykułu zatytułowanego "Adventuring in the Virgo Cloud", który ukazał się w lutowym numerze magazynu Sky & Telescope z roku 1955. Artykułowi towarzyszyła mapa wykonana przez autora, Lelanda Copelanda, który niektórym grupom galaktyk nadawał dziwaczne etykiety. Dla Copelanda, NGC 4435 i 4438 były parą oczu patrzących na niego.

NGC 4435 i 4438 są również znane jako Arp 120, według wpisu w Atlasie Osobliwych Galaktyk amerykańskiego astronoma Haltona Arpa. 338 pozycji w tym katalogu to fascynujący zbiór wzajemnie oddziałujących i zderzających się galaktyk. W przypadku pozycji 120, Arp uważał, że obie galaktyki są wystarczająco blisko siebie, by zniekształcać się nawzajem z powodu ich złożonej interakcji grawitacyjnej. Strumienie gorącej materii rozciągające się od NGC 4438 stanowią dowód w najnowszych badaniach przeprowadzonych przez Obserwatorium Rentgenowskie Chandra, które wykazały, że obie galaktyki zderzyły się ze sobą około 100 milionów lat temu.

NGC 4435, "oko" północne, robi na mnie wrażenie nieco jaśniejszej niż NGC 4438, nawet jeśli skatalogowana jest jako słabsza o pół magnitudo. Ta różnica spowodowana jest prawdopodobnie  jej mniejszym rozmiarem, który skuteczniej skupia światło. Obie wydają się owalne, z dłuższymi osiami zorientowanymi w kierunku północ/południe.

Skok do kolejnego ogniwa wzdłuż łańcucha na wschód-południowy wschód ukazuje NGC 4458 i NGC 4461. Ta pierwsza wygląda na niemal okrągłą, a druga ma wyraźnie wydłużony dysk, który prawdopodobnie będzie wymagał metody zerkania, by go w pełni docenić.

Przed dotarciem do NGC 4473 łańcuch przechodzi do Warkocza Bereniki. Nawet jeśli miałeś tu pewne trudności w dostrzeżeniu niektórych innych galaktyk przez swój teleskop lub dużą lornetkę, NGC 4473 powinieneś potwierdzić dość łatwo. Jej eliptyczny dysk, zorientowany mniej więcej wschód/zachód, otacza gwiezdny rdzeń, który powinien być oczywisty przy około 80x.

W końcu, docieramy do NGC 4477, ostatniego ogniwa Łańcucha Markariana. Podobnie jak NGC 4473, powinien to być łatwy łup dla 3-5-calowych teleskopów. Szukaj małej, mglistej plamki z jaśniejszym rdzeniem centralnym. Leżąca tuż obok NGC 4479 to jeszcze trudniejszy test niż jej sąsiadka. Chociaż nie jest częścią oryginalnej listy Markariana, ta galaktyka 12 mag stanowi godne wyzwanie dla obserwatorów z małymi teleskopami. Podbij powiększenie do 100x lub wyżej, o ile warunki pozwalają, by zmaksymalizować kontrast obrazu.