KOSMICZNE WYZWANIE
Teleskopy 6-9,25 cala (15-24 cm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Separacja
STF 3057	Gwiazda podwójna	00h04,9m	+58°32,0'	Kasjopeja	6,7/9,3	3,9"
STF 3062	Gwiazda podwójna	00h06,3m	+58°26,2'	Kasjopeja	6,4/7,3	1,3"
Lambda Cas	Gwiazda podwójna	00h31,8m	+54°31,3'	Kasjopeja	5,3/5,6	0,3"

Jak blisko siebie mogą być dwie gwiazdy, być wciąż można było je rozdzielić? Najważniejszym czynnikiem wpływającym na wynik jest apertura teleskopu. Jeśli wszystkie inne czynniki są takie same, im większa apertura, tym wyższy poziom szczegółowości. Spośród wielu eksperymentów obserwacyjnych przeprowadzonych w celu określenia granic rozdzielczości teleskopów, dwa najczęściej wymieniane to Kryterium Rayleigha i Granica Dawesa.

Kryterium Rayleigha, opracowane przez Johna Williama Strutta, trzeciego barona Rayleigh w roku 1878, przewiduje, jak blisko siebie mogą leżeć dwie gwiazdy, by można było je wciąż rozróżnić jako dwa oddzielne punkty. Na podstawie badań empirycznych, Kryterium Rayleigha dla dowolnego teleskopu można obliczyć ze wzoru: Kryterium Rayleigha = 138/D, gdzie D = apertura w milimetrach, a wynik wyrażony jest w sekundach łuku.

Dziewiętnastowieczny angielski astronom William Dawes wyprowadził wzór do obliczania jak blisko siebie mogą być dwie żółte gwiazdy o jasności 6 magnitudo, by ich obraz był wydłużony, ale układ nie był rozdzielony (patrz diagram poniżej). Jego wzór, znany jako Granica Dawesa, to: Granica Dawesa = 114/D. Tu również D to apertura w milimetrach, a wynik w sekundach łuku.

Opierając się na tych wzorach, apertura 6 cali (15 cm) powinna być w stanie ujawnić podwójność gwiazdy o składnikach oddzielonych o 0,91" (Rayleigh) i 0,76" (Dawes). Na drugim końcu zakresu apertur tego wyzwania, instrument 9,25-calowy (24 cm) powinien być w stanie rozdzielić, przynajmniej częściowo, parę gwiazd o separacji, odpowiednio, 0,59" i 0,49". Są to idealne wyniki bazujące na parce żółtych gwiazd 6 mag. W przypadku Granicy Dawesa, wartości te przewidują, jak blisko siebie mogą być te gwiazdy, by razem wyglądały na wydłużone, bez konieczności całkowitego rozdzielenia.

Czy Twój teleskop sprosta wyzwaniu Rayleigha i Dawesa? Oto trzy parki gwiazd, które są godnymi przeciwnikami dla teleskopów 6-9,25-calowych. Wszystkie leżą dość blisko siebie i oferują szeroki zakres separacji. Zobaczmy, jak dobrze sobie poradzisz.

Pierwsze wyzwanie to Struve 3057 (często oznaczana w skrócie jako Σ 3057 lub STF 3057) oraz Struve 3062 (STF 3062), obie odkryte przez Friedricha Georga Wilhelma von Struve. Von Struve był pierwszym astronomem, który szukał i badał gwiazdy podwójne. Zebrał te badania w katalog opublikowany w roku 1827 i zatytułowany Catalogus Novus Stellarum Duplicium, lub po prostu Dorpat Catalogue, w nawiązaniu do Obserwatorium Tartu na Cesarskim Uniwersytecie Dorpackim w Estonii, gdzie dokonywał tych odkryć. Obydwie leżą 50' na południowy zachód od gwiazdy Caph (beta Cassiopeiae), najdalej na zachód wysuniętej z 5 gwiazd w znajomym kształcie W gwiazdozbioru. Wspólnie, Caph i dwie podwójne tworzą wyraźny trójkąt równoramienny, łatwy do namierzenia przez szukacze.

STF 3057, przy północno-zachodnim wierzchołku, stanowi wyzwanie nie ze względu na separację -- wynosi ona niemal 4 sekundy łuku -- ale raczej z powodu różnicy w jasnościach składników. Składnik główny ma jasność 6,7 mag, ale jego towarzysz jedynie 9,3 mag.

Tworząca południowy wierzchołek trójkąta STF 3062 przedstawia inny rodzaj testu, bardziej zgodny z oryginalną koncepcją Dawesa. Znajdziemy tu dwie gwiazdy o jasnościach 6,4 i 7,3 magnitudo, o separacji 1,3". Zakładając dość dobry seeing i jakość optyczną, 6-calowiec powinien dość łatwo rozdzielić STF 3062; w rzeczywistości, STF 3057 może okazać się trudniejsza.

Szukasz czegoś trudniejszego? Wyceluj w lambdę Cassiopeiae (STT 12, według oznaczenia z katalogu Ottona Wilhelma von Struve). Otto Struve był synem Friedricha Georga von Struve i stworzył Katalog Pułkowski z gwiazdami podwójnymi, będący rozszerzeniem wcześniejszej pracy Friedricha.

Składniki lambdy mają jasność 5,3 i 5,8 magnitudo, nieco więcej niż idealna gwiazda testowa Dawesa. Ich wspólny blask sprawia, że ten test jest jeszcze trudniejszy. Te dwie niebieskobiałe gwiazdy ciągu głównego okrążają wspólny środek masy w okresie 640 lat i ich obecna separacja wynosi jedynie 0,5 sekundy łuku. Jeśli masz teleskop 8-calowy lub większy, lambda Cas jest naprawdę wymagającym przeciwnikiem.

Masz swój ulubiony obiekt-wyzwanie? Chciałbym usłyszeć o nim i o tym, jak poradziłeś sobie z tegomiesięcznym sprawdzianem. Skontaktuj się ze mną poprzez moją stronę internetową lub komentując ten artykuł na forum dyskusyjnym.

Do następnego miesiąca pamiętaj, połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!