Ilekroć mój sąsiad (nazwę go "Joe") zobaczy mnie przy jednym z moich teleskopów, podchodzi i pyta: "więc jak daleko widzisz tym czymś?". Robi to za każdym razem! Prawdopodobnie Ty też spotkałeś kogoś takiego jak Joe. Cóż, jeśli nie masz dwucyfrowej apertury, Twoja odpowiedź powinna prawdopodobnie zabrzmieć "2,4 miliarda lat świetlnych".

To odległość do 3C 273, najjaśniejszego quasi-gwiazdowego radiowego źródła światła na naszym niebie, czyli w skrócie kwazara, i pierwszego tego typu odkrytego pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku. Jego niezwykłe oznaczenie wskazuje, że jest to 273. pozycja w Trzecim Katalogu Źródeł Radiowych Cambridge (Third Cambridge Catalog of Radio Sources), który został skompilowany za pomocą historycznego radioteleskopu w Jordell Bank, w Anglii, i opublikowany po raz pierwszy w roku 1959. Kilka lat później, po potwierdzeniu składnika optycznego 3C 273, Maarten Schmidt jako pierwszy zauważył, że stosunkowo prosta linia wodoru w widmie obiektu implikuje przesunięcie ku czerwieni 0,16, co umieszcza go w niespotykanej dotąd odległości (aby dowiedzieć się więcej o fascynującej wczesnej historii kwazarów, polecam lekturę The Discovery of Quasars autorstwa K. I. Kellermanna z National Radio Astronomy Observatory w Charlottesville, VA).

Jak wiele innych kwazarów, 3C 273 wygląda jak kolejna słaba, nieco niebieskawa gwiazda. Wygląd może mylić. Biorąc pod uwagę ogromną odległość, jego całkowita moc świetlna to niewiarygodne 2 biliony więcej niż naszego Słońca. Warto to rozważyć. Gdyby znajdował się on w odległości 30 lat świetlnych od Ziemi, to mniej więcej odległość od Arktura, świeciłby na niebie tak jasno jak Słońce. Jeszcze bardziej zdumiewające jest to, że to ogromne źródło energii zajmuje przestrzeń nie większą, niż nasz Układ Słoneczny! Ale kwazary są jasne nie tylko pod względem widma widzialnego. Emitują one zdumiewające ilości energii we wszystkich długościach fal w całym widmie elektromagnetycznym.

Obecnie, w dużej mierze dzięki Kosmicznemu Teleskopowi Hubble'a, astronomowie lepiej rozumieją prawdziwą naturę kwazarów. Po pierwsze, wszystkie kwazary leżą miliardy lat świetlnych od nas. Oznacza to, że kiedy patrzymy w ich stronę, cofamy się o miliardy lat. Sprawia to, że kwazary są świetnymi narzędziami do poznawania, jak wyglądał wczesny Wszechświat. Choć wyglądają jak gwiazdy, astronomowie wiedzą, że leżą one w centrach młodych, bardzo aktywnych galaktyk, które wciąż się formują. Na przykład, 3C 273 znajduje się w sercu olbrzymiej galaktyki eliptycznej.

Chociaż we wczesnym Wszechświecie kwazarów było wiele, nie ma ich jednak w bliższych galaktykach. Zamiast tego, widzimy supermasywne czarne dziury a, w niektórych przypadkach, galaktyki z aktywnymi jądrami galaktycznymi (takie jak galaktyki Seyferta, np. M77). Prowadzi to astronomów do wyciągnięcia wniosku, że większość galaktyk, przynajmniej tych masywniejszych, mogło przejść przez "fazę kwazara" na wczesnym etapie powstawania. Energia kwazara pochodzi z supermasywnych czarnych dziur o masach sięgających dziesiątek miliardów mas Słońca, otoczonych dyskami akrecyjnymi z gazu i pyłu. W miarę ewolucji macierzystej galaktyki kwazara, większość dostępnego gazu i pyłu poza horyzontem zdarzeń kwazara/czarnej dziury powoli ewoluowała w gwiazdy, uspokajając szalone skarmianie supermasywnej czarnej dziury.

Sztuczka pozwalająca dostrzec 3C 273 przez małe teleskopy polega na tym, by poczekać na najlepsze noce kiedy powietrze jest suche, a niebo krystalicznie czyste. Nawet wtedy, wyłowienie go spośród tych wszystkich innych, równie słabych gwiazd może być wyzwaniem. Aby spróbować szczęścia, wyceluj teleskop w gwiazdę widoczną gołym okiem, eta Virginis, a następnie, z okularem dającym najniższe powiększenie i najszersze pole widzenia, przesuń się około 1,5° na północny wschód do czerwonawej gwiazdy SS Virginis, której jasność waha się od 6,0 do 9,6 magnitudo. Stąd, skieruj się około 1,25° na północ do SAO 119392 7mag. Kwazar leży 3/4° na wschód od tej ostatniej gwiazdy, tuż obok gwiazdy 13mag, którą można pomylić z samym 3C 273. Jednak niebieski kolor kwazara pomoże od różnić go od wszelkich gwiezdnych sąsiadek, podobnie jak pokazany na mapie asteryzm "mini Kasjopeja".

Jak w przypadku wielu kwazarów, wiemy że jasność 3C 273 nie jest stała. Chociaż zwykle jest to 12,8mag, w przeszłości pojaśniał on aż o całe magnitudo. Ale może też nieoczekiwanie nieco osłabnąć do około 13,2mag zanim powróci do normalnej jasności.

Tak więc, jeśli chodzi o kumpla Joe, moja odpowiedź to wciąż 3C 273 i tego się trzymam!

Powodzenia w tegomiesięcznym wyzwaniu! I pamiętaj, by opisać swoje wyniki na forum dyskusyjnym.

Pamiętaj, że połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!