KOSMICZNE WYZWANIE
Izar [epsilon Bootis]
Wersja oryginalna

Czerwiec 2022
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 3-5 cali (76-127 mm)

Cel	Typ	RA	Dec	Gwiazdozbiór	Jasność [mag]	Rozmiary
Izar [epsilon Bootis]	Gwiazda podwójna	14h45,0m	+27°04,5'	Wolarz	2,5+5,0	2,9"

Namierzenie tegomiesięcznego obiektu-wyzwania nie jest żadnym wyzwaniem, chyba że próbujesz starhoppingu z centrum miasta. To może być trudne, ale w każdym innym przypadku Izar (epsilon Bootis) jest z łatwością widoczny gołym okiem na północny wschód od jasnego Arktura (alfa Bootis), jako jedna z sześciu gwiazd tworzących charakterystyczny kształt latawca tej konstelacji. Skieruj ku niemu teleskop, a wciąż będzie wyglądać jak samotna gwiazda, tak jak gołym okiem. W czym więc tkwi jej atrakcyjność?

Izar to jedna z najbardziej wymagających gwiazd podwójnych na północnym niebie wiosennym dla małych teleskopów. Lornetki o niskim powiększeniu wyraźnie pokazują, że towarzyszy jej 34 Bootis, słońce 5 magnitudo leżące 39' na południowy zachód od niej. Tworzą one atrakcyjną parkę, mimo że nie są ze sobą powiązane.

Wyzwaniem jest dostrzeżenie rzeczywistego towarzysza Izara, Izara B o jasności 5 magnitudo. Izar B leży 2,9" od składnika głównego, Izara A o jasności 3 magnitudo. Obserwatorzy zwykle opisują Izara A jako żółtawego lub bladopomarańczowego, natomiast barwę Izara B oceniają od niebieskawej do morskiej zieleni czy szmaragdu.

Dwie gwiazdy o separacji 2,9" to brzmi wystarczająco szeroko by przejechać między nimi ciężarówką, dopóki nie weźmiesz pod uwagę okoliczności. Problem leży w optycznych właściwościach światła. Ponieważ światło biegnie falowo, gwiazdy nigdy nie wyglądają w teleskopach jak idealne punkty. Zamiast tego, światło gwiazdy skupia się w małym dysku centralnym -- dysku Airy'ego -- otoczonym jednym lub kilkoma słabymi pierścieniami zwanymi pierścieniami dyfrakcyjnymi. Odległość do pierwszego, najwyraźniejszego pierścienia dyfrakcyjnego wynosi około sześciokrotność powierzchni samego dysku Airy'ego. W rezultacie, gwiazda towarzysząca leży niemal nałożona na pierwszy pierścień składnika głównego, co obniża kontrast obrazu i stwarza wyzwanie.

Mając to na uwadze, kilka lat temu wyszedłem z 4-calowym (102mm) refraktorem f/10 na swój podmiejski ogródek by zobaczyć co z tego wyniknie. Okular 7mm (143x) z łatwością rozdzielił parkę z Izarem B, jako jasnym punktem na pierścieniu dyfrakcyjnym Izara A. Pomógł tu fakt, że ten teleskop daje obrazy o bardzo dobrym kontraście, a seeing był stabilny. Gdybym patrzył przez teleskop o podobnej wielkości ale konstrukcji z obstrukcją (czyli reflektor lub katadioptryk), niższy kontrast mógłby uniemożliwić mi dostrzeżenie słabszego składnika.

Tak jak w przypadku wielu refraktorów, mój posiada osłonę obiektywu z mniejszym otworem centralnym. W tym przypadku, mniejszy otwór o średnicy 1,75 cala (45mm) ma zwykle plastikowy dekielek. Czy zobaczę Izara B zmniejszając efektywną aperturę refraktora do 45mm otrzymując instrument f/22? Nie spodziewając się sukcesu zdjąłem dekielek, założyłem osłonę na obiektyw i wycelowałem w gwiazdę. Ku mojemu zaskoczeniu, dość łatwo rozdzieliłem parkę, a słabszy towarzysz leżał wewnątrz pierwszego pierścienia dyfrakcyjnego. Nawiasem mówiąc, aby ten test był jak najbardziej "ślepy", celowo przeprowadziłem tę obserwację bez sprawdzenia kąta pozycyjnego Izara B. Czasami wiedza o tym gdzie coś jest, powoduje że dostrzegamy to, co faktycznie jest niewidoczne -- pomyśl o mnogości obserwacji kanałów na Marsie pod koniec XIX wieku! Gdy wróciłem z obserwacji by go sprawdzić, kąt pozycyjny zgadzał się z położeniem Izara B, na północny zachód od Izara A.

Do udanych obserwacji Izara B potrzebujesz wysokiej jakości optyki, zarówno w teleskopie, jak i okularze, oraz stabilnego seeingu. Zaświetlenie nieba nie ma większego znaczenia, ponieważ obie gwiazdy są wystarczająco jasne.

Wiem, że znajdą się czytelnicy, którzy powiedzą, że rozdzielenie Izara jest łatwe. Oczywiście, jeśli patrzysz na niego przez teleskop większy niż podany zakres apertury, Izar nie stanowi większego wyzwania. Dlatego tym czytelnikom proponuję dodatkowe wyzwanie, gwiazdę podwójną A570 (ADS 9301). Ona również widnieje na powyższej mapie, niecałe 3° na zachód od Izara. To dwie gwiazdy o jasności 6,0 i 6,5 magnitudo o separacji jedynie 0,2". Oto wyzwanie dla każdego teleskopu!

Powodzenia w tegomiesięcznym wyzwaniu! I pamiętaj, by opisać swoje wyniki na forum dyskusyjnym.

Pamiętaj, że połowa zabawy to dreszczyk emocji. Gra trwa!