KOSMICZNE WYZWANIE
IC 1613
Wersja oryginalna

Listopad 2022
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 10-14 cali (25-36 cm)



Lokalna Grupa Galaktyk obejmuje trzy duże galaktyki spiralne - Drogę Mleczną, Galaktykę Andromedy i Spiralną w Trójkącie - oraz dziesiątki mniejszych systemów. Dwie z najtrudniejszych do dostrzeżenia leżą w gwiazdozbiorze Wieloryba i stanowią to dwumiesięczne wyzwanie.

Zaczniemy od IC 1613, odkrytej w roku 1906 przez niemieckiego astronoma Maksa Wolfa na zdjęciach wykonanych za pomocą 14-calowego (41 cm) refraktora Bruce'a w Obserwatorium Astrofizycznym w Heidelbergu. Wykorzystując dane z Kosmicznego Teleskopu Hubble'a, w 1999 roku Andrew Cole ze współpracownikami potwierdzili, że IC 1613 leży 2,4 miliona lat świetlnych od nas. Umieszcza ją to nieco bliżej nas niż M31 i jej grono satelitów. Podobnie jak tamta galaktyczna rodzina, IC 1613 również zbliża się do Drogi Mlecznej, w tym przypadku z prędkością 234 km/s. Chociaż to porównywalne z NGC 147, jedną z towarzyszek M31, IC 1613 nie jest powiązana grawitacyjnie z Andromedą. W rzeczywistości jest ona prawie tak samo odległa od M31, jak od Drogi Mlecznej.

Mimo że znajduje się stosunkowo blisko, IC 1613 cierpi na ten sam problem, który dotyka wiele innych obiektów Grupy Lokalnej, jak poprzednie wyzwania Leo I, Leo II i Leo III (aka Leo A). Podobnie jak tamte systemy, nikłe światło IC 1613 rozłożone jest na tak dużym obszarze, że jej jasność powierzchniowa gwałtownie spada. Chociaż jest ona skatalogowana z jasnością 9mag, pamiętaj, że to jej jasność całkowita, czyli po ściśnięciu jej do punktu gwiazdowego. Fakt, że galaktyka rozciąga się na obszarze połowy kątowej średnicy Księżyca w pełni, obniża jej jasność powierzchniową do zaledwie 15,5 magnitudo.

Choć może być ciężka do dostrzeżenia, IC 1613 łatwo zlokalizować dzięki bliskości 26 Ceti. Aby tam dotrzeć, wyceluj swój szukacz wzdłuż liny przymocowanej do ogona południowej ryby przy epsilon Piscium. 2,5° na południe-południowy wschód od epsilon poszukaj trójkąta równobocznego utworzonego przez gwiazdy 73, 77 i 80 Piscium. Stąd przesuń się około 4° na południe do 26 Ceti. Uważaj, by nie pomylić jej z 29 Ceti, która leży bardziej na wschód-północny wschód. IC 1613 leży 47' na północ od 26 Ceti i jedynie 11' na południe od pomarańczowego słońca 7mag, SAO 109653.

Duże rozmiary kątowe galaktyki w zmowie z jej niską jasnością powierzchniową sprawiają, że jest to trudny łup. Aby ją objąć w jednym polu widzenia okularu, wymagane jest niskie powiększenie. Ale niskie powiększenie obniża też kontrast obrazu. Wyższe powiększenia podbijają kontrast, ale zbyt zmniejszają pole widzenia. To błędne koło, które wymaga poeksperymentowania. W moim 18-calowcu (46-cm), najlepszym kompromisem okazał się okular TeleVue Panoptic 22mm, który daje powiększenie 94x i pole widzenia o średnicy 42'.

Dzięki tej kombinacji mogę dostrzec, że część północno-wschodnia jest nieco jaśniejsza niż region południowo-zachodni, ale poza tym nie widzę żadnych wyraźnych granic. Galaktyka po prostu łagodnie rozpływa się w tle.

Zdjęcia, takie jak to wspaniałe poniżej autorstwa użytkownika CN Georga Simona, pokazują że wewnętrzna struktura IC 1613 uformowana jest chaotycznie i ubogo. Zewnętrznie przypomina Galaktykę Barnarda, NGC 6822, chociaż jej masa całkowita jest znacznie mniejsza. IC 1613 ma szacowaną masę równą zaledwie masie 80 milionów Słońc. Dla porównania, masa NGC 6822 to 130 milionów Słońc. Podobnie jak tamten obiekt letni, IC 1613 określana jest jako karłowata nieregularna z poprzeczką, dziwacznie rozdęty miszmasz podkreślony przez osiową "poprzeczkę" w poprzek jej jądra. Istnieje tam również subtelny ślad spiralności, z łagodnie zakrzywionym rozwinięciem zwężającym się w kierunku od zdezelowanego rdzenia.

Jaśniejszy segment północno-wschodni odpowiada regionowi wypełnionemu niebieskimi olbrzymami rozsianymi wśród ponad dwóch tuzinów asocjacji gwiazdowych. Galaktyka zawiera również ponad dwa tuziny bardzo małych gromad gwiazd oraz tuzin małych mgławic. W wyjątkowo dobrych warunkach największe teleskopy mogą być w stanie ujawnić niektóre z tych odległych obiektów głębokiego nieba, jak również kilka galaktyk tła prześwitujących przez samą IC 1613.

Nie popadaj jednak w przesadne zadowolenie jeśli dostrzeżesz IC 1613 przez swój "duży" teleskop. Astronom z Arizony, Brian Skiff, widział ją przez swój 2,8-calowy (7,1 cm) refraktor, podczas gdy sokolooki Steve O'Meara raportuje obserwację IC 1613 przez swój 4-calowy (10,2 cm) refraktor z wysoko położonej miejscówki na Hawajach.