KOSMICZNE WYZWANIE
WLM i WLM-1
Wersja oryginalna

Grudzień 2022
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 10 cali (25 cm) i większe



Jeśli myślałeś, że zeszłomiesięczne wyzwanie, IC 1613, było po prostu zbyt proste, spróbuj szczęścia z innym członkiem Grupy Lokalnej leżącym również w Wielorybie.

Karzeł Wolf-Lundmark-Melotte, czyli w skrócie WLM, został odkryty przez Maksa Wolfa trzy lata po IC 1613. Prawdziwa pozagalaktyczna natura tego nieregularnego systemu karłowatego pozostawała jednak niepotwierdzona aż do roku 1926, kiedy to została zbadana przez Knuta Lundmarka i Philiberta Melotte. Melotte opublikował wyniki w artykule zatytułowanym New Nebulae shown on Franklin-Adams Chart Plates (Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Vol. 86, p.636-638, June 1926).

Melotte napisał tam:

Słaba mgławica, 10'x2'-5. Słaba gwiazda (mag. 15,5) leży w centrum, a inna gwiazda (mag. 16) znajduje się przy południowej krawędzi. Mgławica jest zagęszczona w kierunku środka, a południowa połowa wydaje się jaśniejsza od północnej. Rozkład gwiazd w najbliższej okolicy jest nieregularny, przy czym region po stronie wschodniej jest niemal pozbawiony gwiazd. Wygląd tej mgławicy i Mgławicy Barnarda, N.G.C. 6822, jest na płytach uderzająco podobny.

WLM, skatalogowana również jako MCG-3-1-15 w Morphological Catalog of Galaxies i PGC 143 w Principal Galaxy Catalog, jest samotnikiem. Szacowana odległość od Drogi Mlecznej to 3 miliony lat świetlnych (930 kpc). Chociaż WLM jest odizolowana od innych członków Grupy Lokalnej, badania opublikowane w lutym 2022 roku sugerują, że może przechodzić przez jakiś stosunkowo gęsty ośrodek międzygalaktyczny.

Pod względem struktury, na zdjęciach wykonanych przez 3,5-metrowy teleskop NTT (New Technology Telescope) European Organization for Astronomical Research in the Southern Hemisphere (ESO), karzeł WLM wydaje się być wydłużony. Te wysokiej rozdzielczości obrazy wyraźnie pokazują zarówno pojedyncze gwiazdy wskroś całego dysku galaktyki, jak i halo z bardzo starych gwiazd otaczających jej dysk.

Fakt istnienia tego halo jest zaskakujący z dwóch powodów. Po pierwsze, pokazuje to, że galaktyka jest starsza niż pierwotnie sądzono; być może tak stara jak sama Droga Mleczna. Dowodzi również, że halo może powstać także wokół galaktyki karłowatej. Najczęściej takie halo zarezerwowane są dla znacznie masywniejszych galaktyk. Dodatkową zagadkę stanowi fakt, że gwiazdy w halo WLM wydają się znacznie bardziej czerwone niż te w centralnym dysku galaktyki. To zdaje się wskazywać, że są one również znacznie starsze. Jak to się stało, że gwiazdy w halo galaktyki uformowały się wcześniej niż te w samej galaktyce?

W zeszłym miesiącu opublikowano szczegółowe zdjęcie WLM wykonane za pomocą James Webb Space Telescope (JWST). Zamiast widoku całej galaktyki, skupiono się na jej niewielkim fragmencie, by ukazać mrowie pojedynczych gwiazd oraz kilka znacznie bardziej odległych galaktyk leżących w tle (świetny film, który pozwala nam "wlecieć" do wnętrza galaktyki został stworzony ze zdjęć wykonanych za pomocą Very Large Telescope [VLT] i JWST). Astronomowie interesują się WLM z powodu jej odległości. Będąc odsuniętą od masywnych galaktyk w Grupie Lokalnej, takich jak M31 i Droga Mleczna, WLM nie została dotknięta zewnętrznymi siłami pływowymi. To czyni ją idealną do testowania teorii powstawania i ewolucji galaktyk.

Astronomowie chcieliby się również dowiedzieć, dlaczego obszary mgławicowe w WLM są tak ubogie w pierwiastki chemiczne cięższe od wodoru. Sprawia to, że WLM jest bardziej podobna do galaktyk uformowanych we wczesnym Wszechświecie niż innych, bardziej zaawansowanych ewolucyjnie galaktyk w Grupie Lokalnej. Zasugerowano, że skoro w WLM wciąż powstają nowe gwiazdy, tworząc w tym procesie nowe cięższe pierwiastki, część tego materiału jest wyrzucana z galaktyki przez "wiatry galaktyczne" powodowane wybuchami supernowych.

Karzeł WLM leży 2,2° na zachód od 6 Ceti (4,9mag) i 56' na północny wschód od 1 Ceti (6,3mag). Do starhoppingu wykorzystaj gwiazdę Deneb Kaitos  (beta Ceti, 2mag) aby namierzyć 6 Ceti; Deneb Kaitos leży 8° na południowy wschód od 6 Cet. Słabej poświaty galaktyki szukaj nieco na zachód w połowie odległości pomiędzy szeroką parką dwóch gwiazd o jasności 9mag. SAO 147053 leży 27' na północny wschód od galaktyki, a SAO 147052 leży 25' na południowy wschód od niej. Orientacja gwiazd północ-południe układa się równolegle do długiego, smukłego dysku galaktyki, który w moim 18-calowcu oferuje niewiele więcej niż delikatną, jednorodną poświatę. Łuk gwiazd 12-14 mag zdaje się otaczać zachodnią krawędź galaktyki. Podobnie jak IC 1613, WLM będzie wymagała pewnego poeksperymentowania z okularami zanim znajdziesz idealną kombinację. W moim teleskopie najlepiej sprawdził się okular 17mm dający 121x i źrenicę wyjściową 3,8mm.

Wreszcie, jeśli zdołałeś dostrzec WLM, być może będziesz w stanie wyłowić jej samotną gromadę kulistą. Czy widzisz dwa słabe punkty nieco na zachód od środka wydłużonego dysku galaktyki? Północna gwiazda ma jasność 15mag, a "gwiazda" południowa to w rzeczywistości kulista o jasności 16mag. To nie lada wyzwanie nawet dla największych apertur amatorskich.

Tej jesieni, użytkownik CN Keith Rivich napisał, że w jego 25-calowym (63,5 cm) Dobsonie WLM-1 "jest również interesująca wizualnie. Na większości zdjęć wygląda jak gwiazda, co sprawia, że spodziewasz się zobaczyć obiekt gwiazdopodobny. I w niskim powiększeniu tak właśnie jest. Ale jak je podbijesz, zauważysz, że kulista zaczyna nabierać ziarnistego wyglądu, podczas gdy pobliska gwiazda GSC 5838:798 pozostaje gwiazdowa. To bardzo przypomina obserwacje kulistych w M31".

Chciałbym usłyszeć jak sobie poradziłeś z WLM i WLM-1. Opublikuj swój komentarz na forum dyskusyjnym tej serii artykułów.