KOSMICZNE WYZWANIE
Abell 33
Wersja oryginalna

Marzec 2023
Phil Harrington (Tłumaczenie: Marcin Siudzinski, Astronoce.pl)



Zalecana apertura na ten miesiąc:
Teleskopy 10-14 cali (25-36 cm)



Kilka z wyzwań, które opisywałem przez lata, dotyczyło polowania na maleńkie mgławice planetarne. Wiele planetarek obserwowanych z Ziemi to obiekty bardzo małe kątowo, co sprawia że trudno je odróżnić od otaczających je gwiazd. Działa to jednak na naszą korzyść, ponieważ ich małe rozmiary skupiają całe dostępne światło w małych dyskach o wysokiej jasności powierzchniowej. Ich istnienie jest też ładnie podkreślane poprzez zastosowanie filtrów wąskopasmowych i OIII, które pomagają tłumić zanieczyszczenie sztucznym światłem. Dlatego mgławice planetarne są znacznie lepszymi celami dla miejskich obserwatorów, niż niektóre inne rodzaje obiektów głębokiego nieba.

Każda reguła ma jednak swoje wyjątki, a tegomiesięczne wyzwanie jest jednym z nich. Abell 33 został po raz pierwszy dostrzeżony przez George'a O. Abella w latach 50-tych XX wieku, gdy wraz ze swoimi kolegami, A.G. Wilsonem, Robertem G. Harringtonem i Rudolphem Minkowskim, przeglądali nowe wówczas płyty fotograficzne Palomar Observatory Sky Survey. Abell ogłosił ich wspólne odkrycia w artykule, który opublikował w kwietniowym numerze Astrophysical Journal (vol. 144, p. 259) zatytułowanym Properties of Some Old Planetary Nebulae. We wstępie artykułu Abell zauważył, że "obiekty te są duże i słabe, i prawdopodobnie znajdują się w zaawansowanym stadium ewolucji jako mgławice planetarne; wszystkie 86 obiektów (...) opisanych jest jako 'mgławice planetarne', ze świadomością, że jeden lub dwa z nich mogą być zidentyfikowane niewłaściwie". Ostatecznie cztery pozycje z jego listy okazały się być obiektami innego typu.

Wiele z mgławic planetarnych Abella stanowi dziś jedne z najcięższych testów dla obserwatorów głębokiego nieba wyposażonych w największe teleskopy amatorskie. Abell 33, zwany mgławicą Pierścień z Diamentem, jest jednym z łatwiejszych członków tej elitarnej listy. Można go dostrzec przez 10-calowy (25 cm) teleskop na podmiejskim niebie -- choć z niewielką pomocą.

Abell 33 jest idealnie kulistą niebieską bańką, rozciągającą się od swojej gwiazdy centralnej o jasności 15mag. Mgławica leży w odległości około 2700 lat świetlnych, a jej gwiazda centralna ewoluuje w kierunku białego karła, tak jak zrobi to kiedyś nasze Słońce. To, co czyni tę gwiazdę niezwykłą, to fakt, że wydaje się być ona gwiazdą podwójną. Jednak nie wiadomo jeszcze, czy jest to prawdziwy układ podwójny, czy tylko kolejne przypadkowe ułożenie gwiazd na linii wzroku.

Aby dostrzec mgławicę Abell 33, najpierw wyceluj w nią w gwiazdozbiorze Hydry, czyli węża wodnego. W zasadzie jest to dość łatwe. Od pięciokątnej głowy węża, prześlizgnij się na południowy wschód wzdłuż jego wijącego się cielska, mijając thetę Hydrae do ioty Hydrae. Abell 33 leży 1,6° na południe od ioty, tuż obok gwiazdy HD 83535 (vel SAO 137026) o jasności 7mag.

Gwiazda ta, stanowiąca "diament" w nazwie własnej planetarki, pięknie wygląda na zdjęciach, takich jak to poniżej, autorstwa Yuexiao Shen (użytkownik CN o nicku syxbach), ale ta sama gwiazda stanowi duży problem dla obserwatorów wizualnych. Idealnie okrągła gazowa powłoka mgławicy Abell 33, która rozciąga się na prawie 5 minut łuku, po prostu zachodzi na tę gwiazdę. W rezultacie, blask gwiazdy z łatwością przyćmiewa słabą poświatę mgławicy, zwłaszcza jeśli optyka teleskopu lub okularu jest zabrudzona.

Nawet w przypadku czystej optyki dostrzeżenie mgławicy Abell 33 może być kłopotliwe. Aby zwiększyć swoje szanse, wielu obserwatorów przesuwa "diament" poza krawędź pola okularu. Problem w tym, że odsunięcie źródła poświaty spowoduje, że nasz cel również znajdzie się tuż przy krawędzi pola widzenia, gdzie, w zależności od okularu, dystorsje mogą go całkowicie rozmyć.

Zamiast tego, użyj okularu wyposażonego w pasek zakryciowy, by zasłonić naszą "przeszkadzajkę". Choć według mojej wiedzy żadna firma nie sprzedaje okularu zakryciowego, jest on dość łatwy do wykonania w domu. Aby okular działał prawidłowo, krawędź paska zakryciowego musi być ostra w polu widzenia, czyli musi leżeć na płaszczyźnie ogniskowej okularu. Zwykle pokrywa się ona z diafragmą (field stopem) w pobliżu soczewki polowej.

Zacznij od wycięcia cienkiego paska nieprzezroczystej czarnej taśmy fotograficznej o szerokości nie większej niż jedna trzecia szerokości soczewki polowej i wystarczająco długiego, aby pokryć wewnętrzną średnicę tulei okularu (zalecenie: użyj okularu dającego niskie powiększenie, o stosunkowo dużej soczewce polowej, a następnie wsuń go do soczewki Barlowa, aby uzyskać wysokie powiększenie wymagane do wykonania tego zadania). Trzymając delikatnie taśmę pęsetą, ostrożnie umieść ją na miejscu.

Następnie, gdy wycelujesz w planetarkę, ukryj gwiazdę za taśmą zakryciową i zacznij szukać słabej poświaty mgławicy. Odniesieniem może być słaba gwiazda podwójna nałożona na północno-zachodnią krawędź mgławicy, a kilka jeszcze słabszych punktów świetlnych "zaśmieca" sam dysk. Z filtrem OIII i nałożoną taśmą zakryciową, udało mi się dostrzec mgławicę Abell 33 patrzeniem "na wprost" przez 12-calowy (30,5 cm) teleskop. Po zdjęciu taśmy i filtra planetarka szybko znika, i nie pomaga tu nawet metoda zerkania.

Dostrzeżenie gwiazdy centralnej, która ma jasność tylko 15 magnitudo, jest trudnym zadaniem dla teleskopów od 10" (25 cm) do 14" (36 cm). Spróbuj takiej sztuczki: gdy dostrzeżesz mgławicę z zamocowanym filtrem, wykręć filtr. Mgławica zniknie, ale nie przefiltrowany widok da Ci szansę na dostrzeżenie gwiazdy centralnej.