KOSMICZNE WYZWANIE
Zalecana apertura na ten miesiąc:

Cel	Typ	Najkorzystniejsze fazy Księżyca (dni po nowiu)
Księżyc: kraterki Platona	Równina i kraterki wewnętrzne	Dzień 8,5 (27-28 czerwca, 26-27 lipca, 25-26 sierpnia 2023) Dzień 21 (10 czerwca, 10 lipca, 8 sierpnia 2023)

Jednym z największych wyzwań stojących nawet przed najbardziej zagorzałymi obserwatorami Księżyca jest próba dostrzeżenia wielu małych kraterów rozsianych po pokrytej lawą równinie krateru Plato (Platon). Sam Platon jest wyraźną strukturą uderzeniową o średnicy 62 mil. Wystarczy lornetka o powiększeniu 10x, by dostrzec Platona, o ile Słońce świeci na jego niebie. Ogólnie rzecz biorąc, najlepszy czas na obserwacje Platona i jego okolic przypada na 1,5 dnia po pierwszej kwadrze i ponownie, w pobliżu ostatniej kwadry.

W przeciwieństwie do typowych kraterów uderzeniowych, Platon nie wykazuje śladu wzniesienia centralnego czy nierównego dna. Zamiast tego wydaje się ono idealnie gładkie i, na pierwszy rzut oka, pozbawione jakichkolwiek struktur. Wynika to z faktu, że wkrótce po tym, jak uderzenia wydrążyło misę Platona, jego wnętrze zalała lawa, ukrywając wszelkie centralne pozostałości po pierwotnym impakcie. W rezultacie, widzimy wyjątkowo ciemne dno, które wyraźnie kontrastuje z jaśniejszymi Mare Imbrium od południa oraz Mare Frigoris od północy.

Podczas obserwacji Platona przez swój teleskop w roku 1824, niemiecki astronom Franz von Paula Gruithuisen zauważył coś osobliwego. Dostrzegł maleńką plamkę na dnie Platona, co było pierwszą obserwacją kraterka Platona. Podczas gdy miejsce Gruithuisena w historii zostało nadszarpnięte przez drugie jego odkrycie (rozległe "księżycowe miasto" zwane Wallwerk, na północ od krateru Schröter), jego obserwacja pierwszego kraterka Platona skłoniła innych do bliższego przyjrzenia się temu tematowi.

W ciągu kolejnych kilku dekad zainteresowanie Platonem dramatycznie wzrosło, podobnie jak liczba jego kraterków. W raporcie opublikowanym w marcowym wydaniu The Observatory (vol. 6, p. 85-91) z roku 1883, brytyjski obserwator A. Stanley Williams opisał jak - w latach 1879-1883 - on i kilku innych obserwatorów dostrzegło i opisało ponad 40 "plam" na dnie Platona, wraz z kilkoma krzyżującymi się "smugami".

W pewnym sensie Williams był dla Platona tym, kim Percival Lowell był dla Marsa. Lowell wierzył, że Mars był zamieszkany przez inteligentne istoty, które zbudowały skomplikowany układ krzyżujących się kanałów, które rozciągały się na całej powierzchni Czerwonej Planety. Chociaż Williams nie widział w Platonie kanałów, wierzył, że powierzchnia tego odległego krateru była miejscem występowania różnych, tak zwanych, przejściowych zjawisk księżycowych. Regularnie widywał smugi pojawiające się i znikające na dnie, czy być może nowy krater nagle wyskakujący tam, gdzie wcześniej go nie było. Podczas gdy dziś rozumiemy, że to co postrzegał jako zmiany na dnie Platona, było najprawdopodobniej spowodowane zmianami w naszej ziemskiej niestabilnej atmosferze, na przemian maskującymi i odsłaniającymi drobne szczegóły na granicy widoczności, Williams był niezłomny w swoim przekonaniu, że zjawiska te były związane z księżycową aktywnością wulkaniczną.

Wprawdzie nie powinniśmy spodziewać się żadnych zbłąkanych emisji wulkanicznych wyrzucanych na obszarze Platona, dostrzeżenie delikatnych szczegółów, które tak zaintrygowały Williamsa, jest wyzwaniem, które wielu lubi podejmować do dziś. Kilkanaście małych kraterów rzeczywiście rozrzuconych jest po gładkim dnie Platona.

Po pierwsze, musimy zająć się swoistą księgowością. Ponieważ żaden z kraterków Platona nie ma oficjalnego oznaczenia IAU (MUA), jesteśmy zdani na własne siły, by je stworzyć. Mimo, że źródła porządkują je według liter, system ten może być łatwo pomylony z konwencją IAU nazywania tak zwanych struktur satelitarnych od głównego punktu orientacyjnego. Platon ma ponad tuzin powiązanych z nim struktur satelitarnych, oznaczonych Plato A, Plato B itd.

Zamiast tego posłużymy się cyframi, tak jak zrobił to Williams i inni klasyczni obserwatorzy Księżyca ponad sto lat temu. Używając tego systemu, najbardziej oczywisty kraterek oznaczony jest na mapie i w tabeli jako "Kraterek 1". Gdy pada na niego światło słoneczne, jego strome ściany wydają się jasno oświetlone kontrastując z ciemnym otoczeniem dna Platona. Nawet 4-calowe teleskopy są w stanie pokazać go jako okrągłe zagłębienie.

Trzy inne kraterki, oznaczone tu jako 2, 3 i 4, również widoczne są, choć z trudem, w teleskopie 6-calowym. Kraterki 3 i 4 leżą bardzo blisko siebie; czy uda Ci się dostrzec je oba? Największe szanse dostrzeżenia wszystkich czterech jako prawdziwych obniżeń terenu występują, gdy Słońce wschodzi lub zachodzi na ich niebie, w noce zaraz po kwadrach. Bliżej pełni, jaskrawe oświetlenie zmienia je w jasne, niemal gwiazdopodobne punkty na tle dna Platona.

Kraterek 5 jest oddalony od reszty, osadzony we wschodnim wale Platona. Chociaż jest to największy kraterek, jego położenie na wale Platona maskuje go bardziej niż te, centralnie leżące na dnie. Największa szansa na jego dostrzeżenie pojawia się między nowiem a pierwszą kwadrą i między pierwszą kwadrą a pełnią, ponieważ podczas pozostałych faz pośrednich pozostaje on ukryty w cieniu wału.

Jeśli uda Ci się znaleźć kwintet Platona, spróbuj szczęścia z pięcioma mniejszymi słabeuszami. Kraterki 6, 7, 8, 9 i 10, aby je dostrzec, będą zapewne wymagały apertury co najmniej 8 cali i 200x, a i wtedy z wielkim trudem. Masz apetyt na więcej? Spróbuj szczęścia ze wszystkimi szesnastoma widniejącymi w tabeli. Ile uda Ci się znaleźć?

A jeśli i to nie wystarczy, oto dodatkowe wyzwanie. Grzbiet otaczający "Wielkie Czarne Jezioro", jak nazwał je Heweliusz, jest bardzo poszarpany, co tworzy fascynujące efekty cienia, gdy każdego miesiąca Słońce wschodzi i zachodzi na jego niebie. Jeden z takich efektów zawładnął wyobraźnią obserwatorów, odkąd został opisany 71 lat temu. Zwany jest on Haczykiem Platona.

3 kwietnia 1952 roku, gdy Księżyc był w fazie 8 dni po nowiu, słynni obserwatorzy Księżyca, Patrick Moore i Percy Wilkins, zauważyli i naszkicowali niezwykły haczykowaty cień na dnie Platona. Od tego czasu inni próbowali powtórzyć ich obserwację, ale bezskutecznie. Tam, gdzie Moore i Wilkins widzieli cień w kształcie płetwy grzbietowej rekina, inni odnotowywali stożkowy cień bez żadnych oznak jakiejkolwiek krzywizny.

Użytkownik CN John_Moore trzy lata temu rozpoczął fascynujący wątek w dziale Lunar Observing and Imaging zatytułowany Hooked on Plato - an animated view, który przedstawia wspaniałą analizę tego ulotnego cienia. Jeśli jesteś zainteresowany zgłębieniem tej ciekawej zagadki, koniecznie odwiedź ten wątek i obejrzyj wideo Johna dotyczące "Haczyka" zalinkowane z YouTube.