Orzeł - szeroki plan
Orzeł - gwiezdny pupilek Zeusa, jest prawdopodobnie jedną z najbardziej interesujących konstelacji którą przeoczył Messier i jemu współcześni. Tak, to prawda, w Orle nie ma obiektów Messiera, ale nie znaczy to, że nie ma tu żadnych ciekawych celów - wręcz odwrotnie! Orzeł oferuje coś niemal dla każdego, a dla mnie, jako posiadacza dużego teleskopu i miłośnika mgławic planetarnych, jest jednym z ulubionych gwiazdozbiorów.
Crossen (w
Binocular Astronomy) mówi nam, że Orzeł jest jedną z wielu konstelacji którą Grecy przyjęli od wcześniejszych cywilizacji z Mezopotamii. Ustala, że Orzeł Sumeryjski składał się jedynie z trio Alfa, Beta i Gamma, oraz zauważa, że Beduini nazywali ten układ gwiazd Al-Nasr al-Tair, "Lecący Orzeł", i pisze, że wersja Orła u starożytnych Greków leciała prostopadle do kierunku jaki mamy dziś.
Orzeł zajmuje wyborną letnią nieruchomość. Leżąc okrakiem w Drodze Mlecznej i granicząc z Tarczą oraz Strzałą wyznacza fantastyczny obszar, który z pomocą krótkoogniskowego teleskopu lub lornetki, postawi Cię na nogi.
Jest domem dla szeregu znaczących i ciekawych gwiazd - Altaira, jasnej Cefeidy Eta, zmiennej długookresowej R Aquilae, "lokalnego" czerwonego karła Gwiazdy Van Biesbrocka i V603 Aquilae, która w roku 1918 była jedną z najbardziej efektownych Nowych odnotowanych w ciągu ostatnich 300 lat. E.E. Barnard i młody, 17-letni, Leslie Peltier byli jej współodkrywcami. Burnham wskazuje, że w momencie odkrycia już była jaśniejsza niż Altair, a wkrótce zaćmiła niemal każdą gwiazdę na niebie osiągając szczytowy blask -1,4 mag.
Niebiesko zabarwiony Altair (Alfa) tworzy jeden z wierzchołków Trójkąta Letniego (Wega, Deneb i Altair) i jest 11-tą najjaśniejszą gwiazdą na nocnym niebie. Leży w odległości około 16 lat świetlnych i ma jasność obserwowaną 0,77 mag. Ma również optycznego towarzysza o jasności około 10 mag. Jeśli zdarzy Ci się przypatrywać Altairowi przez mały teleskop lub lornetkę, poświęć chwilę i sprawdź kontrast barwy z czerwoną/pomarańczową Gammą jedynie dwa stopnie na północny-zachód.
Ale to nie gwiazdy są główną atrakcją w Orle - są nią obiekty głębokiego nieba. Chociaż spoczywa on niemal całkowicie w letniej Drodze Mlecznej, jest zaskakująco kiepski jeśli chodzi o gromady otwarte (tylko 17 skatalogowanych) i mgławice dyfuzyjne (tylko 1). Z drugiej strony, jest tu 112 mgławic planetarnych, są 133 ciemne mgławice, 3762 galaktyki, 4 kwazary, a nawet trzy kuliste. Choć Messier nie znalazł tu niczego do zawarcia w swoim katalogu, bilans gwarantuje dostatek.
Orzeł - Region 1
B142-3
Rozpocznijmy od pary obiektów szerokiego pola czyli lornetkowych; ciemne mgławice Barnard 124 i 143. Zacznij od zwrócenia się nieco ponad stopień na północny-zachód od Gamma Aql (Tarazed) o jasności 2,72 mag i odszukaj parkę dziwacznie ukształtowanych ciemnych plam. Znane jako mgławica "Ryba na Tacy", obydwie nie są trudne do zauważenia przy dobrych warunkach nawet w małej lornetce.
NGC6804/6803
Następnie opadnij około 3 stopni na południowy-zachód aby wyłowić mgławicę planetarną NGC6804. Zwana czasami mgławicą "Śnieżka" powinna być widoczna w teleskopach tak małych jak sześć cali. W średniej wielkości teleskopie, jest imponującą planetarną i powinna pokazać swoją gwiazdę centralną o jasności 13 mag większości obserwatorom. Jedną z rzeczy które się wyróżniały w moim 12,1" był łańcuszek 3-4 gwiazd widoczny dokładnie w poprzek jej oblicza. Szukaj bacznie cętkowania i zmian w jasności w powłoce zewnętrznej.
Carl Burton nadesłał to wspaniałe zdjęcie NGC6804. Zrobił je przez C14 f/12,4 posadzonym na montażu AP 1200 w kombinacji z ST-8XE/AO-7.
Będąc w tej okolicy, mógłbyś poświęcić trochę czasu i przesunąć się około stopnia na północ do 6803. Aczkolwiek będziesz potrzebował dobrej mapy, jako że 6803 jest dobrym kontrastem dla 6804. Mimo, że jest położona niedaleko, te dwie nie mogą się bardziej od siebie różnić. 6803 jest trudnym łowem nawet w doskonałych warunkach, wyglądając jak gwiazda we wszystkich powiększeniach oprócz bardzo wysokich. Aby przyłapać 6803, mógłbyś spróbować tradycyjnej techniki "mrugania" używając filtra OIII i nasuwać/odsuwać go w osi optycznej. Mgławice planetarne tak dobrze reagują na ten typ filtra ze względu na efekt podwyższenia kontrastu pomiędzy planetarną a resztą pola. Szukaj "gwiazdy" która nie ciemnieje kiedy trzymasz filtr OIII w polu widzenia.
NGC6781
Skoro polujemy na planetarne, trzymaj filtr OIII w gotowości i skieruj się kolejne 4 stopnie na południowy-zachód od NGC6804 aby znaleźć NGC6781. W średniej wielkości teleskopie oceniłem tę planetarną jako całkiem jasną i bardzo efektowną. Dokładnie do mgławicy prowadzi łańcuszek gwiazd o podobnej jasności, dając złudzenie jeziora położonego w dole gwiezdnego wodospadu. Mgławica sama w sobie jest w większych teleskopach niemal idealną przestrzenną bańką i zauważyłem, że przypomina mi nieco M57 w Lutni. To moja ulubiona mgławica planetarna w Orle.
NGC6738/6709
A teraz sprawdźmy parę gromad otwartych; NGC6738 oraz 6709.
Chociaż sklasyfikowana jest w katalogu NGC jako gromada otwarta, nowe badania przeprowadzone przez Boeche, Barbona, Hendena, Munariego i Agnolina pokazały 6738 jako pozorne zgrupowanie kilku jasnych gwiazd, a nie jako prawdziwą gromadę. Wizualnie, to słabo skoncentrowana grupa gwiazd o bardzo różnych jasnościach. Widać tu łańcuszek gwiazd biegnący mniej więcej na linii północ-południe przez sugerowany środek "gromady", a mój umysł łączy go z innym krótkim łańcuszkiem biegnącym prostopadle i kończy się na łańcuszku północ-południe (N-S). W 12" teleskopie, "gromada" wygląda nieco jak skrzyżowanie z jaśniejszymi gwiazdami wyznaczającymi drogi. Obiekt ten powinien być widoczny w średniej wielkości lornetce w przyzwoitych warunkach.
Pod każdym niemal względem, uważam 6709 leżącą 2,75 stopnia na południowy-zachód, za "ładniejszą" gromadę otwartą. Widoczną w najdrobniejszym przyrządzie optycznym, 80mm rozdziela na znaczącą liczbę gwiazd, podczas gdy większe teleskopy po prostu poprawiają obraz. Carol Lakomiak udostępniła nam ten doskonały szkic wykonany z pomocą jej 8" SCT.
Orzeł - Region 2
NGC6755/6756
Kiedy już tam skończysz, skieruj się w dół do NGC6756 i 6755. Te położone blisko siebie gromady można obserwować w jednym polu widzenia, jeśli Twój 6-calowy (lub większy) teleskop da Ci 1 stopien (lub więcej) pola. W małym teleskopie, te dwie gromady ładnie ze sobą kontrastują, natomiast obraz w dużych teleskopach zaczyna mi przypominać Gromadę Podwójną (ang. Double Cluster, "Hichotki" w Perseuszu - przyp. tłum.). W każdym razie 6755 jest wyraźnie większa i jaśniejsza. Badając 6755, pamiętaj poszukać pasa przecinającego gromadę mniej więcej w linii północ-południe (N-S) oraz sznureczków gwiazd promieniujących ze środka.
NGC6760
Zejdźmy do NGC6760, ta kulista jest jasnym celem i powinna być całkiem "łatwym" łupem nawet w małych teleskopach. 12" teleskop przy wysokim powiększeniu dopiero zaczyna wykazywać cień rozbicia kulistej, więc nie oczekuj doznań w stylu M13. Mimo to, jest sympatycznym celem. Pamiętaj o tym zdjęciu kiedy będziesz szukał dzisiejszego obiektu-wyzwania - to doskonała ilustracja różnic w wyglądzie gromad kulistych.
Orzeł - Region 3
NGC6751
Nieco poniżej koniuszka Orła znajdziemy naszą ostatnią dziś mgławicę planetarną - NGC6751. Ta mała ale jasna planetarna może być dostrzeżona w mniejszych teleskopach, ale osobiście wolę średnie apertury, które zapewniają większy detal. W moim 12", oceniłem gwiazdę centralną o jasności 13,5 mag jako łatwą i naliczyłem kilka gwiazd wzdłuż powłoki zewnętrznej. W większym teleskopie, szukaj cętkowania po południowej stronie mgławicy.
Rodger Raubach pisze:
Zaczynając od Lambda Aquilae, używając TMB Paragon 40, przesuwam się na południe o 1 i 1/2 pola widzenia.Wtedy zmieniam powiększenie na wyższe aby planetarna wyróżniła się wśród gwiazd. Aby to osiągnąć, musiałem uzyskać 142x z Pentaxem 10 XW. Nawet przy 142x jest to strasznie mały obiekt. Podwyższenie do 203x (Pentax 7 XW) pokazało mgławicę jako nieco owalny dysk z niewyraźnymi brzegami. Ponieważ była wciąż dość jasna (jak na standardy mgławic planetarnych), dobrałem się do UWANa 4 dającego 355x. W atmosferze było zbyt wiele mgły, osłabiającej jasność obrazu na tyle, aby uniemożliwić dostrzeżenie gwiazdy centralnej. To malutki obiekt, który z łatwością może być błędnie uznany za gwiazdę przy każdym powiększeniu >100x. Sugerowałbym użycie filtra OIII aby na niego "mrugnąć".NGC6814
Dotarliśmy do naszej jedynej galaktyki na dzisiejszy wieczór; NGC6814. To piękna mała galaktyka widoczna od strony osi obrotu (z góry), która może być dostrzeżona w 4-6-calowym teleskopie, wygląda wspaniale w 10 lub 12" teleskopie i (jak wiele obiektów) staje się coraz ładniejsza im więcej apertury na nią skierujesz. W moim 12,1" teleskopie zauważyłem wyraźne cętkowanie i ślady ramion spiralnych. Jądro jest jaśniejsze niż ramiona i widać wyraźny ślad gwiazdopodobnego rdzenia. 6814 musi byc bardzo jasną galaktyką jeśli jest tak dobrze widoczna mimo ingerencji gazu i pyłu naszej Drogi Mlecznej. Adam Block zamieszcza na stronie NOAO doskonałe zdjęcie tej galaktyki:
http://www.noao.edu/outreach/aop/observers/n6814.htmlZauważa on również, co ciekawe, że region jądra zmienia jasność w odstępach tygodni i miesięcy.
Obiekt-wyzwanie: Pal 11
W końcu, doszliśmy do naszego obiektu-wyzwania - Pal 11.
W katalogu Palomar istnieje 15 gromad kulistych odkrytych przy przeglądzie płyt DSS wykonanych w obserwatorium na Mt. Palomar. Tak mała liczba składa się na bardzo ponętną listę - daj się skusić na coś bardzo ekstremalnego.
Widziałem Pal 11 zarówno w moim 12,1" jak i 18". W 12,1" była bardzo bardzo luźnym skupieniem gwiazd, zdającym się bardziej gęstą gromadą otwartą z mgiełką nierozdzielonych gwiazd. 18" pokazał wyraźnie więcej, ale miałem to samo wrażenie, zauważyłem, że najlepsze obrazy dają niższe powiększenia (~75x lub coś w tym stylu).
Rodger Raubach pisze:
Zrobiłem jeszcze jeden skok od znanej gwiazdy, używając pierścieni z podziałką RA i DEC aby przesunąć się w odpowiednie miejsce, a była to moja czwarta próba podejścia do Pal 11. Kiedy powoli przeczesywałem rejon, zauważyłem bardzo słabą mgiełkę niemal dokładnie we właściwym miejscu, skanowałem dalej mimo tego mglistego punkciku, a wtedy wróciłem przesuwając się w kierunku odwrotnym. Znów ten sam punkcik. Zatrzymałem się i stuknąłem w tubus (ang. "tube tap"), a mglista plamka ładnie się poruszyła. Zarzuciłem kurtkę na głowę i starałem jeszcze lepiej zaadaptować wzrok do ciemności przy nabraniu kilku głębokich wdechów, przy zamkniętych w tym czasie oczach. Po chwili plamka stała się bardziej wyraźna i zerkaniem mogłem dostrzec kilka bardzo słabych drobnych gwiazd pola w poprzek tarczy. Kontrola mapy ujawniła, że jestem w prawidłowym miejscu, dlatego stwierdzam zaobserwowanie Pal 11 w 6,9" refraktorze APO. Widok zdecydowanie nie robił wrażenia, ale byłem bardzo z siebie zadowolony znajdując swoją 4-tą kulistą z katalogu Palomar przy użyciu TMB 175.
I powinien być on całkiem zadowolony.
Ten zrzut z "
Where is M13?" pokazuje nasze położenie względem Pal 11. Obwiedziony punkt to kulista, a ten osadzony w ramieniu Drogi Mlecznej to - cóż, Ty i ja. Program Billa Tschumy mówi nam również, że Pal 11 świeci blaskiem 18.375 Słońc, ma średnicę 126 lat świetlnych i leży w odległości 43.358 lat świetlnych od miejsca w którym siedzisz i to czytasz.
Jak w przypadku każdego trudnego celu, musisz się przygotować; szczególnie jeśli Twój teleskop należy do tych mniejszych (innymi słowy: normalnych). Sugeruję wykorzystać zdjęcia Mast DSS do wydruku, przerzucić je do programu graficznego i zrobić negatywy. Możesz również poświęcić czas i zorientować zdjęcie tak, aby pasowało do obrazu w okularze. Powyższy obraz został stworzony w SkyMap Pro przy użyciu RealSky i następnie zmieniony w fotoedytorze.
Do następnego razu -
Tom T.
Dodatkowe odnośniki/zasoby/informacje:NGC 6738: Nieprawdziwa gromada otwartahttp://arxiv.org/abs/astro-ph/0306093Best of APO: NGC 6814http://www.noao.edu/outreach/aop/observers/n6814.htmlObserving Handbook and Catalogue of Deep-Sky Objectshttp://www.amazon.com/gp/product/0521625564/ref=nosim/002-2026076-3463249?n=283155Christen B. Luginbuhl i Brian A. Skiff
