Szeroki plan
Centaury czy Czajniki?
Z pewnych względów, których nigdy tak naprawdę nie zgłębiałem, Strzelec długo był postrzegany jako kosmiczny Cenatur z Łukiem (w tym względzie, znalazłem coś co mi o tym przypomniało w jednej z części South Park - Planetarium; niektórzy z Was może wiedzą o czym mówię, reszta spokojnie może mnie zignorować i kontynuować).
Osobiście, zawsze widziałem główne gwiazdy jako Czajnik, z Drogą Mleczną wijącą się i wypływającą z dzióbka - kosmiczną parą, jeśli wolisz. Chociaż nie jestem w tym odosobniony, część znakomitości - włączając czcigodnego Sir Patricka Moore'a - najwidoczniej zdaje się nie móc wyobrazić sobie Czajnika.
Zachodnia tradycja postrzegania Strzelca jako Cenatura ma prawdopodobnie około 5000 lat - sami Grecy odziedziczyli przypuszczalnie tę konstelację od Asyryjczyków lub Babilończyków. Mam przed oczami antycznych Greków patrzących w niebo i mówiących: "Centaur? Ach - oczywiście - uważam, że ci Asyryjczycy zdzielili tego generała nieco za mocno, ale nieważne...".
Niezależnie jak go rysujesz - jako Czajnik czy jako Cenatura - gwiazdozbiór ten, ulokowany w letniej Drodze Mlecznej, obejmuje znaczną liczbę jasnych wspaniałości głębokiego nieba. Jedynym kłopotem było zawężenie listy tak aby nasza wycieczka była wykonalna!
Mgławice, Kulki i Obłoki Gwiezdne - a niech to!
Niemal wszystko o czym będę opowiadał znajduje się w górnej części Czajnika, więc opłaca się znać co najmniej jedną gwiazdę w nim tkwiącą. W szczególności myślę tu o Kaus Borealis - znanej również jako Lambda Sagittarii. Jeśli odniesiesz się do rysunku Centaura powyżej, zobaczysz, że Kaus Borealis jest niemal na północnym końcu Łuku Strzelca, i istotnie, Kaus to po arabsku Łuk, a Borealis to po łacinie Północ. Zanotuj jej położenie i zanotuj je dobrze. Ta jasna żółta gwiazda o jasności 2,8 mag ma klasę spektralną K2, a dla tych z nas którzy nie widzą tu gwiezdnego centaura, Kaus Borealis tkwi na koniuszku czajnika. To ładny, wyróżniający się punkt startowy do odnalezienia zarówno M28 jak i M22. Przy skanowaniu tego regionu małym teleskopem lub lornetką, Lambda wyraźnie się odznacza...
M 22 i M 28 - Jasne Kulki Letnie
M22 i M28 - mapa przeglądowa
M22 jest zdecydowanie perełką w tym rejonie, położoną około 4 stopni na północny-zachód od Kaus Borealis (oznaczonej na powyższej mapie jako Lambda). Z szerokości północnych jest łatwa do wyłowienia nawet najmniejszym instrumentem optycznym, a rozdzielają ją już bardzo małe teleskopy. W moim 4", brzegi wyraźnie rozbijam przy średnim powiększeniu, a w 8" lub większym, ta kulista stanowi spektakularny widok.
Zgodnie z SEDS, to prawdopodobnie pierwsza odkryta gromada kulista (jako taka), a jej odkrycie powszechnie przypisuje się niemieckiemu astronomowi Abrahamowi Ihle w roku 1665. Badania techniką mikrosoczewkowania wykonane przez teleskop Hubble'a w roku 1999 sugerują, że może być ona domem dla szeregu planet, nieco mniejszych niż Saturn, które wędrują przez gromadę.
Ciekawy jestem, gdyby M22 była lepiej położona na północnym niebie, jak bardzo byłaby znana. Podejrzewam, że zdystansowałaby inną perełkę letnią M13. Z drugiej zaś strony, M13 ma mniejszą konkurencję, jeśli weźmiemy pod uwagę jej bliźnich.
Najbliższą jasną sąsiadką głębokiego nieba dla M22 jest M28, którą całkowicie zaćmiewa jak ubogą koleżankę. Przy 3x większym rozmiarze kątowym niż M28, M22 jest zdecydowanie warta przystanku w naszej dzisiejszej wędrówce - niezależnie jakiej wielkości teleskop czy lornetkę posiadasz.
Pod ciemnym niebem mógłbyś spróbować wyłowić M22 bez jakiejkolwiek pomocy instrumentów optycznych - możesz się zdziwić!
M28 znajduje się mniej niż stopień na północny-wschód od Lambdy, a chociaż jest czymś w rodzaju ubogiej kuzynki M22, wciąż jest na swój sposób perełką. Pod przyzwoitym niebem powinieneś być w stanie wyłowić ją w lornetce, ale nie jest nawet w części tak godna uwagi jak M22. Przy odległości około 18.000 lat świetlnych, M28 jest wydatnie mniejsza niż jej sąsiadka, i do rozbicia jej na pojedyncze gwiazdki wymaga odpowiednio większych teleskopów. Tak jak ze wszystkimi kulistymi, poświęć czas i sięgnij po wyższe powiększenia - 200x jeśli Twój teleskop i warunki na to pozwolą.
Wraz ze wzrostem powiększenia, szukaj oznak granulacji na zewnętrznej części brzegów oraz czy ramiona i jądro zdają się rozpadać na pojedyncze gwiazdy. W teleskopach 8" i większych, ta gromada przedstawia wspaniały widok.
A teraz użyjmy M28 jako odskoczni do naszej następnej gwiezdnej pary: M20 i M8.
M 8 i M 20 - Laguna i Trójlistna Koniczyna
M8 i M20 - mapa przeglądowa
Przesuń się o około 4 stopnie na zachód od M28 (i nieco na północ) lornetką lub krótkoogniskowym teleskopem, a wkrótce trafisz na wyraźną, delikatną poświatę. To kompleks M8/M20 - dwie oddzielne mgławice, które tworzą jeszcze jedną wspaniałość tego regionu.
Jedną z pierwszych rzeczy jaką zauważysz, to fakt, że M8 (zwykle zwana Mgławicą Laguna), ta bardziej wysunięta na południe, w dobrych warunkach jest widoczna gołym okiem. Druga rzecz która do mnie dociera, to że bezwzględnie jest ona ogromna - jej pełen rozmiar przewyższa 3 razy wielkość Księżyca w pełni! To doskonały cel lornetkowy, a jako taki, do ukazania mgławicowości i skojarzonej z nim gromady otwartej 6530, wymaga jedynie najmniejszych teleskopów. Nawet w małych teleskopach widoczna jest ciemny pas pomiędzy mgławicą a gromadą otwartą.
Głęboko w najjaśniejszej części M8, mgławica Klepsydra wyznacza aktywną wylęgarnię gwiazd. Zdjęcia Hubble'a ukazują gwiezdne wiatry z gwiazdy Herschel 36 (najjaśniejszej w tym rejonie) rzeźbiące leje i sznuropodobne struktury. Podczas gdy będą one niewidoczne dla naszego typowego obserwatora-amatora, rozpoznasz kilka ciemnych mgławic rozrzuconych na obszarze mgławicy, włącznie z B88 i B89.
Uważaj, niektórzy mylą w niskim powiększeniu widoki Laguny z M20 znaną ze zdjęć - a która leży nieco na północ. Powodem tego są ciemne pasma które otaczają Klepsydrę w jej sercu. Wygląd może być zwodniczy.
Chociaż większość obserwatorów w czasie przeglądu Laguny poprzestaje na niskich powiększeniach, możesz spróbować wyższych przy badaniu jaśniejszych jej części.
W szczególności szukaj ciemnej mgławicy otaczającej Klepsydrę - podobnej do tej na zdjęciu z prawej - co widzisz?
W moim 10" teleskopie, zapisałem o M8 i NGC6530 - "...ode mnie jest ona widoczna gołym okiem. Wygląda jak mały obłok gwiezdny, zaraz przy krawędzi Drogi Mlecznej. W teleskopie, najlepsze obrazy uzyskane zostały przy powiększeniu około 85x. Region ten obfituje w obszary mgławicowe. Jest on z pewnością dużą konkurencją dla Miecza Oriona jako regionu "najefektowniejszego". Ciemny kanał, dzięki któremu Laguna zyskała swą nazwę, jest wyraźnie widoczny, a gromada (z elementami mgławicy) daje ładny kontrapunkt dla jasnego obszaru mgławicy zaraz obok".
Przesuń się o stopień lub dwa w górę od M8, a znajdziesz M20 - mgławicę Trójlistną Koniczynę.
Faktycznie, jeśli masz lornetkę lub krótkoogniskowy teleskop, będą one (niemal na pewno) w jednym polu widzenia.
Jeśli oczekiwałeś widoków Trójlistnej jakie znasz ze zdjęć - możesz być nieco zawiedziony. Jest mniejsza i słabsza od M8, a po nasyceniu oczu jej fotografiami, jest czymś co rozczarowuje. Szukaj słabej poświaty (która może nie być widoczna w mniejszych aperturach) wplecionej w gromadę otwartą gwiazd. W lornetce zazwyczaj mam problemy z dostrzeżeniem jakiejkolwiek mgławicowości, podczas gdy jest to całkiem łatwy łup dla teleskopu 4" lub większego, rzeczywiście, moje notatki wskazują, że ślad pasm złowiłem w swoim teleskopie 4", ale obraz został bardzo uwydatniony przez dodanie kilku cali apertury. W rzeczywistości, w moim teleskopie 10" uznałem M20 jako: "Wspaniały obiekt. Niemal kolista mgławica z wyraźnie widocznymi gwiazdą(-ami) w środku oraz trzema promieniującymi ze środka pasmami pyłowymi".
Zalecałbym również wypróbowanie na M8 i M20 zarówno filtra OIII jak i UHC jeśli masz dostęp do któregokolwiek z nich, jako że kilku obserwatorów meldowało, że są one pomocne.
M 24 - Mały Obłok Gwiezdny Strzelca
M24 - mapa przeglądowa
Przesuńmy się teraz nieco na północny-wschód. Mam nadzieję, że masz lornetkę lub krótkoogniskowy teleskop. Jednym z najlepszych widoków letniej Drogi Mlecznej musi być M24 - Mały Obłok Gwiezdny Strzelca. Podczas gdy nie jest to właściwa gromada gwiazd, w rzeczywistości zawiera swoje własne gromady gwiazd - NGC6603 oraz Cr469, a także ciemne mgławice B96 i B92. Piękny obiekt, przy którym mógłbym usiąść i obserwować godzinami. Kiedy samą M24 najlepiej oglądać w mniejszych, krótkoogniskowych instrumentach, jeśli jesteś szczęśliwcem i masz większy teleskop, M24 da Ci wystarczająco wiele, byś zabawił tu jakiś czas.
M 17 - Mgławica Łabędź lub Omega
M17 - mapa przeglądowa
Kontynuujemy w kierunku północnym i nieco na wschód, aby wkrótce natknąć się na Łabędzia. Wizualnie, uznałem ją za drugą w swej okazałości jedynie za M42 - Mgławicą Oriona. Tak jak M42, Łabędź (zwany również mgławicą Omega lub Podkowa) jest gwiezdną kolebką. A inaczej niż w przypadku samego Centaura, potrafię z łatwością zrozumieć jak Łabędź zyskał swoją nazwę.
Została wstępnie "odkryta" przez szwajcarskiego astronoma Phillippe Loys de Cheseaux w roku 1746, ale niestety, niezbyt się do tego przyłożył i Messier odkrył oraz skatalogował mgławicę "na nowo" w roku 1764.
Notatki de Cheseaux brzmią:
W końcu, kolejna mgławica która nigdy nie była obserwowana. Jest zupełnie odmiennego kształtu niż inne: ma doskonały kształt promienia, lub ogona komety, o długości 7' i szerokości 2'; jej boki są dokładnie równoległe i dosyć dobrze zarysowane, tak jak jej dwa końce. Jej środek jest bielszy od brzegów; oceniłem jej RA na ten rok na 271st.32'35", a jej południową deklinację na 16st.15'6". Jej kąt względem południka [PA] to 50st.
Za http://www.seds.orgNatomiast moje własne zapiski z 10" teleskopem i nasadką binokularową brzmią: "Słowem - fenomenalna. Najlepsze obrazy miałem przy 175x (z bino) gdzie ujawniło się bogactwo detalu i struktury. Nasadka bino z dwoma Naglerami dała najwyższe doznania spaceru w kosmosie i można było dosłownie zapaść się w mgławicę. Obszar mgławicowy niemal wypełnił pole widzenia, a "Łabędź" był zupełnie oczywisty. Struktura była z łatwością widoczna wewnątrz zachodniej części dolnej poprzeczki kształtującej podstawę "Łabędzia". Niezwykle imponujący widok!"
Jeśli masz filtr mgławicowy lub OIII, teraz jest czas na jego wypróbowanie.
Na dzisiejszy wieczór mam dla Ciebie dwa obiekty-wyzwania; Galaktykę Barnarda i Okno Baadego (Baade's Window).
Kiedy patrzysz w stronę Strzelca, bądź świadomy, że patrzysz w kierunku centrum naszej Galaktyki. W rzeczywistości, ścisły środek położony jest około 4 stopnie na zachód-północny-zachód (WNW) od 10 Sagittarii (Gamma), tym niemniej, kiedy patrzymy w tym kierunku, zastajemy ciemne chmury pyłu Wielkiej Szczeliny (patrz też artykuł "Małe Cuda-Łabędź” – przyp. tłum.). Z naszego miejsca obserwacji, na długościach fal widzialnych, rzeczywiste centrum jest niewidoczne. Jednakże, Walter Baade, pracując z 18" kamerą Schmidta na Mount Palomar zlokalizował w Strzelcu okno - w niewielkiej (kątowo) odległości od samego jądra - które pozwoliło mu (i nam) zajrzeć przez pył otaczający jądro galaktyczne i rzucić okiem co jest dalej...
Obiekt-wyzwanie: Okno Baadego
Istnieją dwie z łatwością widoczne gromady kuliste leżące w obszarze znanym jako Okno Baadego: NGC6522 oraz NGC6528. Zauważ, dla złagodzenia przeładowania mapy, że na głównej mapie przeglądowej wskazuję jedynie tę jaśniejszą - druga leży bardzo blisko i przy średnim powiększeniu będzie w tym samym polu widzenia.
Okno Baadego - mapa przeglądowa
Popatrz na obszar położony nisko, nieopodal dzióbka Czajnika - dolny, prawy róg mapy przeglądowej - a zobaczysz zaznaczoną przeze mnie jaśniejszą i większą z dwóch gromad: NGC6522. Kiedy już będziesz w tym rejonie, użyj następującej mapy:
Okno Baadego - mapa szczegółowa (widok w okularze)
Jak widzisz, obydwie kuliste powinny z łatwością zmieścić się w jednym polu widzenia. Jeśli dostrzeżesz tych gości, zauważysz, że nie są nawet w przybliżeniu tak efektowne jak M22, ale przynajmniej dla mnie, sprawiają prawdziwe poczucie cudu kiedy uświadamiam sobie, że patrzę na obiekty które leżą dobre 25.000 lat świetlnych od nas i dużo bliżej jądra galaktycznego - jedynie 2.000 lat świetlnych.
Obiekt-wyzwanie: Galaktyka Barnarda - NGC6822
Galaktyka Barnarda-NGC6822 - mapa przeglądowa
Mimo iż była skatalogowana dużo wcześniej, nazwisko E.E. Barnarda jest najściślej powiązane z tym nieregularnym członkiem Grupy Lokalnej. Po raz pierwszy obserwował ją 17 sierpnia 1884 roku 5-calowym refraktorem. Podobna w składzie i budowie do Małego Obłoku Magellana, galaktyka ta jest podobno (co zdumiewające) uchwytna pod ciemnym niebem w lornetce.
Chociaż jest notowana jako wyborny cel dla krótkoogniskowego teleskopu, niemal każda apertura ma tu coś do zaoferowania. Moją najbardziej godną uwagi obserwację wykonałem przez 10" SCT. Kiedy pole zostało wycentrowane, w stronę jego środka pojawiło się ziarniste pojaśnienie. Wyrównane w przybliżeniu do linii północ/południe, przy użytym powiększeniu wyglądało niemal jak klasyczny spadek jasności w stronę brzegów pola widzenia. Jako ktoś kto spędził dostatecznie wiele czasu przy żałośnie małej aperturze szukając skrajnie słabych rzeczy, byłem zaskoczony widząc taki cel w naprawdę dużym teleskopie.
Moja uwaga, bądź przygotowany na raczej duże rozmiary tego obiektu. Jasność katalogowa 8,7 mag jest złudna - dużo lepszą wskazówką jej widoczności będzie sprawdzenie jasności i jasności powierzchniowej - według jednego źródła, jasność powierzchniowa jest zdumiewająco niska 22,9 mag na sekundę kątową kwadrat. A jednak, mimo to, jest z pewnością dostrzegalna w małych przyrządach.
NGC6822 - mapa szczegółowa (widok w okularze)
Krótko mówiąc, czy ta mała wędrówka objęła wszystkie obiekty w Strzelcu - to nawet nie wszystkie obiekty Messiera - jest tu dziewięć innych! Strzelec to przystań dla kulistych, stanowczo namawiam Cię do wyjęcia krótkoogniskowego teleskopu i spędzenia czasu skanując ten region nieba - szczególnie wzdłuż spodu Czajnika - nigdy nie wiadomo co się może pojawić!
Następny w kolejce jest Delfin - pragnąłbym zamieścić Wasze obserwacje, zdjęcia lub wrażenia znad okularu, obiektów głębokiego nieba w tym malutkim gwiazdozbiorze, więc proszę o ich nadsyłanie!
Lektura dodatkowa:Zdjęcia Hubble'a M22 - Cygańskie Planety w M22?http://hubble.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=27595Oryginalna lista 21 "mgławic" de Cheseaux'ahttp://www.seds.org/messier/xtra/similar/deches_o.htmlHubble bada Mgławicę Klepsydrahttp://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1996/38/Galaktyka Barnarda: Stulecie obserwacji - Rich Jakielhttp://www.angelfire.com/id/jsredshift/barnard.htm
