Tak więc chcesz pójść głębiej? Przyjrzyj się tym przewodnikom obserwacyjnym z FaintFuzzies.com: The Abell Planetary Observer's Guide (202 strony) i Hickson Group Observer's Guide (442 strony).

Jak wielu z nas, ja również jakiś czas temu zapadłem na gorączkę aperturową.

Mimo iż posiadam pięć czy sześć małych teleskopów, zawsze miałem coś, co daje mi nieco więcej apertury. W ciągu kilku lat kroczyłem od 8" do 10", następnie do 15". Ostatecznie, zdaje się, że osiągnąłem kres przy 18". Prawdopodobnie na dobre - przynajmniej jeśli chodzi o moje własne teleskopy. Jednakże mam przyjaciół. Przyjaciół z większymi teleskopami - i będę uczciwy - nie mam skrupułów przy ich sępieniu.


Wygląda na to, że również teleskopy w moim klubie co roku rosną większe i większe. Właśnie w zeszłym roku kupiliśmy dla klubu teleskop 25", a kilka miesięcy temu jeden z moich naprawdę dobrych kumpli z obserwacji zamówił 30" Obsession.

Ale pozwól mi być szczerym; ileż razy patrzyłem na Messiery. A w mojej opinii, te olbrzymy to lekka przesada także na H400. Och, przyznaję, te obiekty wyglądają efektownie - NGC7006 wygląda jak M13! Ale ja już je wszystkie widziałem. Większość amatorów astronomii zna Night Sky Observer's Guide - przyzwoity podręcznik dla teleskopów 8-18", ale powyżej? Na co masz patrzeć przez te bestie?

Dobrze, kiedy już wejdziesz na arenę naprawdę dużych teleskopów, stwierdzisz, że w Twoim zasięgu są dosłownie miliony celów - kilka z najbardziej popularnych zbiorów zawiera planetarne Abella oraz gromady galaktyk Hicksona, z których wiele jest widocznych przez teleskopy tak małe jak 10 do 12 cali spod prawdziwie ciemnego nieba.

Alvin Huey zebrał kilka programów obserwacyjnych dla amatora chcącego pójść naprawdę głęboko. A, co z mojej perspektywy jeszcze lepsze, wykorzystał do tego dwa preferowane przeze mnie rodzaje celów - gromady galaktyk i mgławice planetarne. Opublikował Hickson Group Observer's Guide oraz The Abell Planetary Observer's Guide - używając 22" i 30" teleskopu. Aby sporządzić książkę/program obserwacyjny dla zaawansowanych amatorów z dużymi teleskopami zainteresowanych niektórymi bardziej ezoterycznymi celami, użył swoich własnych notatek i szkiców wraz z mapami Megastar i negatywami obrazów DSS.

O katalogach

Dr Paul Hickson  sporządził listę 100 ciekawych interaktywnych gromad galaktyk z zamysłem poszukiwania osobliwych przesunięć w kierunku czerwieni - gdzie najwyraźniej bliskie lub wzajemnie oddziałujące galaktyki oddalają się od siebie z dużymi prędkościami zamiast pozostawać w swoich grupach.



Prawdopodobnie najbardziej znany Hickson to Hickson 92 - to ten szczególny, obserwowany przez większość amatorów, podstawa jesiennych astro-zlotów, znany lepiej jako Kwintet Stephana. Inny popularny Hickson, Sekstet Seyferta, jest skatalogowany jako Hickson 79. Galaktyki w grupach Hicksona zdają się być ściśle powiązane i zazwyczaj mają podobną jasność oraz jasność powierzchniową. Podczas gdy członkowie najbardziej znanego Hicksona - Kwintetu Stephana - obserwowane były przez osoby z teleskopami tak małymi jak 8" (moje najlepsze dokonanie to 10"), wiele z Hicksonów to cele trudne dla teleskopu 20" - czy może nawet większego.

Planetarne Abella zostały skatalogowane przez George Abella w latach 50-tych przy użyciu płyt DSS (Digitized Sky Survey). Oryginalny katalog Abella miał 86 pozycji - z których 5 określono jako nieprawdziwe. Abell 11 jest najprawdopodobniej mgławicą refleksyjną, 17 nie istnieje, 32 to najprawdopodobniej błędem naświetlenia kliszy, 76 to galaktyka pierścieniowa, a 85 to najwyraźniej pozostałość supernowej.



Planetarne Abella to jeszcze jedna seria wymagających celów dla obserwatora wizualnego. Zakres jasności obserwowanych to 19,5 do 10,3 mag, a większość pozycji ma średnicę około 1-3 minut łuku. Jasność powierzchniowa tych obiektów również jest raczej niska, ale od czasu do czasu może Cię zaskoczyć.

Osobiście, obserwowałem kilka Hicksonów i planetarek Abella (George Abell skatalogował również grupy galaktyk), ale nigdy nie próbowałem podejść do całej listy. To akurat nie są łatwe cele. Dokładne mapy których można używać przy okularze są koniecznością. Zwykłem byłem przygotowywać się do sesji poprzez drukowanie map z wybranego przeze mnie programu (SkyMap Pro), następnie szukam na sieci opisów czego można się spodziewać w konkretnej aperturze (dla większości z nich to propozycja na chybił trafił), a w końcu drukuję zdjęcie DSS do identyfikacji w okularze. Dla wielu z nas, taka metodyka nie ma racji bytu w przypadku tych pogodnych nocy które podkradają się do nas znienacka. I to boli.

Alvin ten ból koi.

Książki mają dość prosty układ - na początku wstęp, połączony z pewnymi informacjami o rodzaju obserwacji które będziesz przeprowadzał - zalecenia co do okularów, oraz jak to w przypadku przewodnika po mgławicach planetarnych, rozdział o filtrach do nich.

Charakter tekstu odpowiada temu czego moglibyśmy się spodziewać po zaawansowanym amatorze - jest jasny, czytelny i  zrozumiały, ale nie został on opublikowany przez Sky and Telescope. Jest tu kilka pomniejszych błędów. Nie natknąłem się jeszcze na nic poważnego, w większości są to takie przypadki jak: odsyłacz do mapy poniżej, która faktycznie znajduje się na następnej stronie, brakujący odstęp między akapitami - generalnie nieistotne rzeczy które w żaden sposób nie umniejszają użyteczności przewodnika.

Obydwie książki są zbindowane (fajne rozwiązanie, a konieczne przy jasnym założeniu, że używane będą one przy teleskopie), mają oprawę powleczoną twardym plastikiem i są wydrukowane na wysokiej jakości papierze który nie powinien łatwo poddać się wilgoci.

Przewodniki o Hicksonach i Abellach przygotowane są nieco inaczej, przyglądnę sie więc każdemu z nich z osobna.

Przewodnik Obserwatora Grup Hicksona

Pan Huey rozpoczyna przyjemną częścią wstępną o specyfice powstania grup Hicksona i ich obserwacjach. Wyjaśnia różnicę pomiędzy jasnościami fotograficznymi podawanymi w większości katalogów, a ich wizualnymi odpowiednikami. Zamieszcza również ciekawą i przystępną dyskusję na temat jasności powierzchniowej. Porusza następnie (bardzo małe) co-nieco morfologii, daje wskazówki co do polecanego sprzętu, technik obserwacyjnych, zaleceń jak zapisywać swoje obserwacje i jak posługiwać się przewodnikiem. Miło widzieć uwagę na temat skali Pickeringa, ale należy pamiętać, że została ona opracowana dla dużo mniejszych apertur (została ona wymyślona przez Williama H. Pickeringa z użyciem 5-calowego refraktora) od tych które używa Pan Huey do obserwacji omawianych celów.


W przypadku przewodnika po Hicksonach, Pan Huey porządkuje go w kolejności numerycznej - logiczne, ponieważ w samym katalogu są one posortowane według rosnącej rektascencji. Poświęca cztery strony na każdy obiekt - pierwsza strona zawiera mapę poglądową - szeroki plan z kołami Telrada oraz mapę okolicy. Następna strona zawiera mapę szczegółową do wykorzystania przy okularze, negatyw zdjęcia DSS, szkic, oraz podstawowe statystyki grupy. Strona trzecia obejmuje notatki Pana Huey'a, a czwarta to miejsce na swoje własne notatki - włączając narysowany okrąg na szkic oraz typowy formularz obserwacyjny. Ostatnią stronę oceniłem jako szczególnie fajną, jednakże w przypadku powtarzających się obserwacji tej samej grupy, nie zapewniono dodatkowej przestrzeni - a miejsce zdecydowanie jest.


Kończąc, ostatnie z czterystu czterdziestu dwóch stron zawierają spis grup, erratę (znane błędy z Megastar) oraz bibliografię.

Przewodnik Obserwatora Planetarnych Abella

Część wstępna przewodnika po Abellach jest bardzo podobna do tej z Hicksonów. Pan Huey zaczyna ładnym wstępem na temat specyfiki mgławic planetarnych i ich obserwacji. Wspomina strony internetowe (i od czasu do czasu książki) jako lekturę dodatkową. Kiedy strony internetowe przytaczane/polecane są w samym tekście, książki można znaleźć w bibliografii na samym końcu przewodnika. W dzisiejszym świecie internetu, miło widzieć wymienione witryny sieciowe. Następnie wyjaśnia schematy klasyfikacji mgławic planetarnych i wchodzi w szczegóły na temat używanego sprzętu oraz daje pewne wskazówki co do filtrów. Pan Huey twierdzi (a ja się z tym zgadzam), że filtry OIII/UHC to konieczność przy obserwacjach Abelli. Dalej, daje nam podpowiedzi co do technik obserwacyjnych, prowadzenia notatek i jak korzystać z samego przewodnika.

Na dwustu dwóch stronach przewodnika po Abellach, Pan Huey porządkuje listę celów według gwiazdozbiorów - dobre zestawienie Abelli mając na uwadze, że skaczą one po całym niebie według swoich numerów katalogowych. Taki układ preferuję osobiście także w przypadku przewodnika po Hicksonach.


Układ właściwego przewodnika jest podobny - jednakże, mapa Megastar do użytku przy okularze została zlikwidowana. Ma to sens jako, że w przypadku planetarek, w polu znajduje się zazwyczaj tylko jeden obiekt nas interesujący - a sama natura Hicksonów sprawia, że jest ich kilka. Pierwsza strona zawiera mapę poglądową - szeroki plan oraz mapę okolicy, natomiast druga obejmuje negatyw zdjęcia DSS, szkic widoku w okularze, notatki obserwacyjne oraz podstawowe informacje o planetarnej.

W odróżnieniu od przewodnika po Hicksonach, ten przewodnik nie zabezpiecza miejsca w samej książce na notatki własne.

Alvin pomija parę obserwacji Abelli - w większości sytuacji, ponosił on klęskę ze swoim 22-calowym teleskopem - to nie takie zaskakujące - niektóre z tych celów ma niezwykle niską jasność powierzchniową. Raz czy dwa stwierdza, że nie miał jeszcze możliwości przeprowadzenia obserwacji. Część z opuszczonych obserwacji Abelli obejmuje: 5, 7, 9, 13 oraz 83.

Tak jak wspomniałem wyżej, oryginalny katalog Abella miał 86 wpisów - z których 5 określono jako nieprawdziwe. Abell 11 jest najprawdopodobniej mgławicą refleksyjną, 17 nie istnieje, 32 to najprawdopodobniej błąd naświetlenia kliszy, 76 to galaktyka pierścieniowa, a 85 to najwyraźniej pozostałość supernowej. Pan Huey wyłącza je wszystkie ze swojego przewodnika z wyjątkiem Abella 85, który jest odnotowany z prawidłowym sklasyfikowaniem - jako pozostałość supernowej, a nie jako planetarna.

Podsumowanie

Jedną z rzeczy które mogą oznaczać sukces lub porażkę przy szukaniu trudnego celu jest świadomość czego dokładnie szukamy. Od tej strony, uważam notatki oraz szkice Pana Huey'a za bezcenne dla obserwatora wizualnego. O ile mapy i zdjęcia DSS mogą być wydrukowane przy pomocy odpowiedniego programu i dostępie do internetu przez zmotywowanego obserwatora do użytku przy teleskopie, Alvin Huey wykonał dla nas mozolną pracę i zebrał to w całość wraz ze swoimi notatkami i to w jednym tomie.

Dla tych, którzy lubią niezwykłe cele, wspomnę, że Alvin Huey planuje obecnie kolejne trzy części tej serii: Przewodnik po najlepszych mgławicach planetarnych - The Best Planetary Nebulae Guide, Obserwacje osobliwych galaktyk Arpa (2 tomy) - Observing Arp Peculiar Galaxies oraz Przewodnik obserwacyjny gromad galaktyk Abella - The Abell Galaxy Cluster Observing Guide - ale z zaznaczeniem, że przed nimi jeszcze długa droga.

Tymczasem, The Abell Planetary Observer's Guide oraz Hickson Group Observer's Guide powinny zatrzymać przy sobie większość amatorów z dużymi teleskopami na długi czas, aż do pojawienia się kolejnych części. Astronomowie, zainteresowani wyjściem poza standardy i posiadający dedykowany sprzęt (nie dotyczy 4" teleskopów) powinni bez wątpienia bardzo uważnie przyjrzeć się tym książkom.