Gwiazdozbiór Wodnika (z łaciny: tragarz wody) jest jedną z mniej rzucających się figur nieba jesiennego - przynajmniej z północnych szerokości. Jest, jednakże, jedną z największych w sensie zajmowanej powierzchni - plasuje się na 10 pozycji, natomiast blask jego trzech najjaśniejszych gwiazd waha się w granicach 3 mag. Zajmuje on obszar otoczony wodą i morskimi stworami, zwany niekiedy morzem niebieskim.
Szeroki plan - widok na południe, połowa października około 22:00.
Wodnik jest domem dla co najmniej trzech gromad kulistych, dwóch pięknych mgławic planetarnych oraz kilku różnych galaktyk.
Jest tu mnóstwo ciekawych obiektów, ale dziś rzucimy okiem jedynie na perełki: gromady kuliste Messiera 72 i 2, NGC7009 (mgławica Saturn) oraz NGC7293 (mgławica Ślimak).
Mapa przeglądowa
Zaczniemy od najłatwiejszej do znalezienia, gromady kulistej M2. Przy jasności 6,6 mag i średnicy 16', M2 jest jedną z lepszych kulistych dla małych teleskopów - mimo to, będzie ona trudnym łupem dla lornetek o niskim powiększeniu, wymagającym nieco uwagi podczas poszukiwań. W lornetce z powiększeniem 7 lub 8x wypatruj nieostrej gwiazdy. Wraz ze wzrostem powiększenia kulista bardziej rzuca się w oczy i staje się całkiem łatwym celem w mojej 15x50. Jest dobrze rozdzielona w moim 18" teleskopie.
Szkic M2 nadesłany przez WadeVC
Dave Mitsky pisze:
M2 jest jedną z piękniejszych gromad kulistych Messiera. Ukazała jasne, skondensowane i nieco przesunięte względem środka jądro. Wzrost powiększenia pozwolił na dostrzeżenie słabszych gwiazd w koronie gromady. Wyraźnie jaśniejsza, odosobniona gwiazda dziesiątej wielkości położona jest na północny-wschód od centrum. Przy 324 i 404x gwiazdy tworzące halo przypominają nieco ramiona rozgwiazdy.
5" achromatyczny szukacz ASH f/5 przy 19x pokazał M2 jako wyraźnie mgławicowy dysk. Przy 40x gromada była oczywista.
Następnej nocy (6.10.2008) ponownie obserwowałem M2 w 10" Dobsie Meade f/4,5 kolegi, z miejsca położonego dużo wyżej, pod znacznie ciemniejszym niebem i przy lepszych warunkach. Przejrzystość była doskonała, a zasięg graniczny dobrze ponad 6 mag. Niestety, z powodu późnego zachodu Księżyca również przyjechałem dość późno i M2 była już raczej nisko na południowym-zachodzie. Gromada była całkiem widowiskowa przy 163x (Pentax XW 7mm) i wyglądała lepiej w 10" niż w 17" poprzedniej nocy. Samotna gwiazda dziesiątej wielkości znów dobrze widoczna.
NGC7009 - nadesłane przez Billa W.
Zejdźmy teraz do NGC7009, mgławicy Saturn. Ta mgławica planetarna o jasności 8 mag była jednym z pierwszych odkryć Williama Herschela w czasie jego przeglądów nieba. Herschel skatalogował 7009 w dniu 7 września 1782 roku podczas obserwacji ze swojego domu. Jak widać na zdjęciach, geneza jej nazwy jest dość oczywista - przy obserwacjach przez dostatecznie duży teleskop, podobieństwo do Saturna widzianego niemal dokładnie z boku mówi samo za siebie. W małych teleskopach i lornetkach (przy niższych powiększeniach) szukaj niebiesko-zielonej "gwiazdy". Jeśli kiedykolwiek widziałeś Urana lub Neptuna, pojmiesz w mig dlaczego Herschel nazwał te mgławice Planetarnymi. Gwiazda centralna ma jasność około 11,5 mag i jest łatwym celem w moim 18" teleskopie. Wyciąganie gwiazd centralnych z mgławic planetarnych wymaga często użycia wysokich powiększeń aby zwiększyć kontrast pomiędzy mgławicą a gwiazdą centralną.
Don Pensack wykonał poniższą obserwację swoim Dobsonem 12,5":
7009, średniej wielkości, bardzo jasna, o niebieskim zabarwieniu, przy wyższych powiększeniach zdaje się mieć kilka nachodzących na siebie pierścieni, ślady pętli, ale niezbyt wyraźne, ogólnie owalny kształt, nieco jaśniejsza część najbliżej centrum, ale gwiazda centralna niewidoczna.
Widziałem ślady pętli (wypustek) w teleskopach tak małych jak 8 cali, lecz rzadko. Nawet w moich dużych teleskopach wymaga to nocy z czystą, przejrzystą i stabilną atmosferą.
NGC7009 - Teleskop Hubble'a
W teleskopie krótkoogniskowym, dasz radę uchwycić dwa inne obiekty, obydwa Messiery. M73 - raczej kiepską gromadę otwartą oraz nasz kolejny cel - Messiera 72. Gromada kulista M72 skatalogowana jest z jasnością 9,2 mag i jest prawdopodobnie najsłabszą kulistą w katalogu Messiera.
M72 - nadesłane przez Huntera Wilsona
Poświęć chwilę i porównaj M72 do wcześniejszego widoku M2.
"Where is M13?" Billa Tschumy pokazuje, że M72 jaśnieje blaskiem 43.362 Słońc, rozciąga się na 106x106 lat świetlnych i leży w odległości około 55.400 lat świetlnych. Poniższy obrazek pokazuje kontrast pomiędzy nią a inną (nieoznaczoną) kulistą - M2.
Porównanie położenia M2 (nieoznaczona), Ziemi i M72
M2 ma jasność 287.179 Słońc, średnicę 175x175 lat świetlnych i leży znacząco bliżej niż M72 - dzieli ją od nas 37.500 lat świetlnych. Nic dziwnego, że M2 jest bardziej widowiskową kulistą dla naszych teleskopów podwórkowych.
Mimo iż jest niekorzystnie położona dla obserwatorów z szerokości północnych, większe teleskopy (8-14 cali) wciąż pokażą umiarkowane rozbicie - jeśli tylko pozwolą na to warunki na niebie. Kierując wzrok blisko horyzontu pamiętaj, że patrzysz przez 2,5 razy grubsze warstwy powietrza niż w zenicie. Ekstynkcja atmosferyczna okrada nas ze sporej części światła gwiazd.
NGC7293 - nadesłane przez Marka Sibole
Kończąc, wpadnijmy do NGC7293 - mgławicy Ślimak. To duża planetarna widoczna w lornetce pod ciemnym niebem. Niech nie zwiedzie Cię jasność katalogowa 7,3 mag - jasność powierzchniowa tej planetarki jest całkiem niska i jeśli przejrzystość jest słaba lub gdy obecne jest lekkie zaświetlenie nieba, niemal na pewno przeoczysz ją w małych instrumentach.
Przy 650 (mniej więcej) latach świetlnych, Ślimak jest najbliższą planetarną, położoną, jak na odległości w Kosmosie, stosunkowo niedaleko. Jej widoczna średnica to 17' co przy jej odległości przekłada się na rozmiar rzeczywisty około 2 lat świetlnych.
W 8" teleskopie, szukaj okrągłego pojaśnienia tła (z dwoma wyraźniejszymi przeciwległymi plamami) z ciemniejszym obszarem w środku - który może ale nie musi być widoczny w zależności od użytego powiększenia.
Dave Mitsky nadesłał co następuje:
Widziałem NGC7293 w 10" Dobsie mojego kolegi przy 82x (Denkmeier 14mm). Z użyciem filtra wąskopasmowego, Ślimak był dużym pierścieniem z dwoma przeciwległymi jaśniejszymi częściami i kilkoma zawartymi w nim gwiazdami. Filtr OIII znacząco pociemnia tło, ale uwydatnia troszeczkę mgławicę.
Zauważyłem, że najlepsze obrazy Ślimaka uzyskiwałem w zimne, przejrzyste noce używając bardzo niskich powiększeń. Jasność powierzchniowa tej planetarki jest bardzo mała i wystarcza bardzo niewiele, by całkowicie zniknęła. W
Visual Astronomy of the Deep Sky, Clark zaleca użycie nieco wyższych powiększeń do wydobycia ciemnego środka.
Iiro Sairanen, nasz czytelnik obserwujący w Finlandii nadesłał poniższy szkic Ślimaka, wykonany przy Newtonie 300mm z powiększeniem 88x:
NGC7293 - Iiro Sairanen
Ślimak otrzymał wątpliwe wyróżnienie bycia jedną z niewielu astronomicznych pozycji na Snopes.com z powodu e-maila krążącego około roku 2003 twierdzącego, że NASA udało się zrobić zdjęcie "Oka Boga" - rzadkiego zjawiska mającego miejsce co 3000 lat. Chociaż zdjęcie jest olśniewającą kombinacją zdjęć wykonanych na Kitt Peak i przez teleskop Hubble'a, nie musisz czekać 3000 lat aby Ślimaka ujrzeć.
I tym zakończę na dziś. Jeszcze raz dziękuję czytelnikom którzy nadesłali obserwacje, szkice i zdjęcia, dostałem daleko więcej doskonałych materiałów niż mógłbym wykorzystać. Wasz wkład znacznie wzbogaca te artykuły.
Jak zwykle, sprawia mi satysfakcję jeśli moje wędrówki okażą się dla Was użyteczne.
Do następnego razu -
- Tom T.
Dodatkowe zasoby/odnośniki/inne fajne materiały:Hubble świadkiem ostatecznego blasku chwały gwiazd typu słonecznegohttp://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1997/38/image/g/Barwna wspaniałość pobliskiej mgławicy planetarnej zaprezentowana na Dzień Astronomiihttp://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2003/11/
Szczególne podziękowania dla Oliviera Biota za pomoc przy PDFach i dla wszystkich którzy poświęcają czas na czytanie i wnoszą wkład do tej serii.
