W tym miesiącu, Szybki Przegląd obejmuje obiekty w gwiazdozbiorze Wieloryba, morskiego potwora. Wieloryb od starożytności kojarzony był z różnymi stworami morskimi. To antyczni Grecy są tymi od których odziedziczyliśmy tę konstelację, która jest częścią historii Perseusza, Andromedy, Cefeusza i Kasjopei. Wieloryb był morskim potworem którego zabił Perseusz ratując Andromedę którą następnie poślubił. Wieloryb leży pomiędzy letnią a zimową Drogą Mleczną i jest bogaty w galaktyki i gromady galaktyk. Szybkie przejrzenie różnych baz danych daje nam plon w postaci 50-ciu galaktyk jaśniejszych od 13 mag oraz zdumiewającą liczbę 307 gromad galaktyk AGC (Abell) oraz Hicksona, reprezentującą niezliczone galaktyki na tym obszarze. Cóż, porozmawiajmy nieco na temat najjaśniejszego Hicksona tego rejonu. Jak już wspomniałem, jest tu też parę innych obiektów nas interesujących.


Dzisiejszego wieczoru naszymi celami będą: gwiazda zmienna Mira, mgławica planetarna NGC246, galaktyki M77 i NGC247 oraz dla tych z dużymi teleskopami, Hickson 16.


Wieloryb jest domem dla Omicron Ceti (Mira - łac. Cudowna). Podczas gdy trwają dyskusje czy zmienność Miry znana była w starożytności, chociaż niektórzy autorzy przypisują odkrycie Miry Davidowi Fabriciusowi w 1596 roku, to Johannowi Holwarda powszechnie przypisuje się wyznaczenie jej okresu, a Jan Heweliusz spopularyzował Mirę w roku 1662 wydaniem Historiola Mirae Stellae - Krótkiej Historii Cudownej Gwiazdy. Okres zmienności Miry to 332 dni i mimo iż standardowe maksimum to około 3,5 mag, to przed spadkiem do jasności 10,1 mag osiągnęła podobno jasność 0,9 mag. Mira jest też podwójną, a rozdzielona została po raz pierwszy przez HST w roku 1995. Ostatnie obserwacje w roku 2007 wykazały istnienie dysku protoplanetarnego wokół Miry B. Dane Hipparcosa sugerują odległość gwiazdy na około 418 lata świetlne.


Możliwe, że najbardziej znaną galaktyką w Wielorybie jest spiralna M77. M77 (oznaczona również jako Arp 37 i NGC1068) odkryta została przez Mechaina w 1780 roku i skatalogowana przez Carla Seyferta w roku 1943 jako archetyp klasy galaktyk posiadających dysk z bardzo jasnym jądrem, zwanych Seyfertami. Istnieją dwa typy galaktyk Seyferta: typ I charakteryzuje się oznakami szybko obracających się wokół centrum gazów co jest typowym przykładem na istnienie czarnej dziury, natomiast typ II wykazuje wolniejsze ruchy gazów dalej od centrum. Do roku 1985 uważano, że M77 jest najbliższym przykładem Seyferta typu II, kiedy to zebrane dane wykazały, że może ona kryć jądro typu I. Mając to na uwadze, niektórzy astronomowie uważają, że główną różnicą w klasyfikacji pewnych aktywnych galaktyk jest kąt pod którym je widzimy.

Ponadto, w roku 1913 Vesto Slipher (pracujący w Obserwatorium Lowella) wykrył w M77 duże przesunięcie ku czerwieni - jedno z pierwszych takich odkryć które doprowadziło do teorii rozszerzającego się Wszechświata.

Pod ciemnym niebem, M77 pokaże zdumiewającą liczbę szczegółów nawet w małym teleskopie. Pod nieskazitelnym niebem północnego Michigan, w czasie najlepszych nocy, wypatrzyłem w galaktyce strukturę, i oczywiście nie zapomnij też poszukać jasnego, gwiazdopodobnego jądra. Jednak jak w przypadku większości galaktyk widzianych "od góry", to co zobaczysz będzie również bardzo zależało od warunków na niebie. Aby wycisnąć jak najwięcej z obserwacji, staraj się obserwować M77 w czasie jej górowania, kiedy przechodzi przez południk.


Katalogowo, M77 ma średnicę 7'x6' oraz jasność 8,8 mag.

Członek forum, Lard Greystoke, obserwując 10" Coulterem, ma nam do powiedzenia o M77 co następuje:


Jak już jesteś w tym rejonie, rozejrzyj się uważnie za NGC1055. Odległa od M77 o około pół stopnia, z łatwościa mieści się z nią w jednym polu w większości teleskopów przy odpowiednim doborze okularu, tworząc razem ładną parkę. Średniej wielkości teleskopy zaczynają pokazywać cętkowanie w halo.


Wracając z otchłani przestrzeni międzygalaktycznej do jedynych 1600 lat świetlnych od Ziemi, zatrzymamy się przy NGC246, mgławicy Czaszka (Skull Nebula - zwanej również mgławicą Pac-Man). Ta mgławica planetarna skatalogowana jest z jasnością 10,1 mag i rozmiarem około 5'x4'. Przy tej odległości, oznacza to, że jej rzeczywista średnica liczy jakieś 2 lata świetlne.

Chociaż znacznie słabsza, ta owalna, rozmyta poświata przypomina mi nieco mgławicę Sowa (Owl Nebula) w Wielkiej Niedźwiedzicy. 3-4 dość jasne gwiazdy rozrzucone są wskroś jej dysku, a większe teleskopy zaczynają pokazywać elementy struktury. Jeśli nie jesteś dość uważny, mgławicę łatwo przeoczyć, nieco przyćmioną przez małą "gromadę" gwiazd w poprzek niej. W czasie obserwacji 246, poeksperymentuj z różnymi powiększeniami aby znaleźć minimalne powiększenie optymalne do dokładnego jej badania. Potrzebujesz wystarczającego powiększenia do ściemnienia tła i podniesienia kontrastu, ale nie za dużego aby nie zacząć tracić szczegółów w słabnącym kontraście.


Poza tym, co ciekawe, jak zauważa O'Meara (w Deep-Sky Companions: The Caldwell Objects), Howard Bond z STSCI twierdzi iż gwiazda centralna to podwójna, do rozdzielenia przez amatorów z dużymi teleskopami. To sztuczka, której nie zdołałem dokonać. A Wy?


Zagłębiając się ponownie w zimne otchłanie, rzućmy okiem i sprawdźmy czy odnajdziemy NGC247. NGC247 jest jednym z głównych członków grupy galaktyk Rzeźbiarza (Sculptor Galaxy Group), drugiej najbliższej, nam i naszej Grupie Lokalnej, grupy galaktyk. Odległość do centrum grupy Rzeźbiarza to około 9 milionów lat świetlnych i podczas gdy prawdopodobnie grupa liczy parę tuzinów galaktyk, zdominowana jest przez 6 dużych galaktyk. Najlepsza i najjaśniejsza z nich to przypuszczalnie NGC253 w Rzeźbiarzu, ale NGC247 dużo jej nie ustępuje. Inne godne uwagi w tej grupie to: NGC300, 55, 45, 59, 7793 i NGC625, a jeśli się wgłębisz, zauważysz, że około 5 z nich jest jaśniejszych niż 10 mag. Dla astronomów podwórkowych, do najciekawszych w grupie zaliczę NGC300, 253, 55 i NGC247.


247 sklasyfikowana jest jako SBcd o jasności około 9,7 mag i rozmiarze około 21'.

Zdjęcia pokazują ciemny obszar zawarty w ramionach spiralnych na północnym krańcu galaktyki. Czy to obłoki pyłu blokujące światło dalszych gwiazd? Czy prawdziwa dziura w galaktyce? Nie mam pojęcia, a w wyniku moich badań nie byłem w stanie znaleźć jednoznacznej odpowiedzi. Phil Harrington opisuje, że 247 jest widoczna w dużej lornecie jako słaba smuga, aczkolwiek nigdy nie próbowałem podchodzić do niej czymkolwiek mniejszym od moich 18".


W końcu, jeśli masz większy teleskop i szukasz obiektu-wyzwania na dzisiejszy wieczór, czy mogę zasugerować Hicksona 16? To godziwa grupa galaktyk nieopodal NGC835. Grupa składa się z czterech galaktyk:

A - NGC 835 (12,1 mag, rozm. 1,3'x1')
B - NGC 833 (12,7 mag, rozm. 1,5'x0,7')
C - NGC 838 (13,0 mag, rozm. 1,1'x0,09')
D - NGC 839 (13,1 mag, rozm. 1,4'x0,7')

I tym zakończę na dziś. Jeszcze raz dziękuję czytelnikom którzy nadesłali obserwacje, szkice i zdjęcia. Wasz wkład znacznie wzbogaca te artykuły. A jeśli zastanawiacie się, gdzie jest Rzeźbiarz - nie martwcie się, będzie następny.

Jak zwykle, sprawia mi satysfakcję jeśli moje wędrówki okażą się dla Was użyteczne.

Do następnego razu -

- Tom T.

Dodatkowe zasoby/odnośniki/inne fajne materiały:

HST odsłania region centralny w aktywnej galaktyce
http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1994/07/image/a/

Gemini rejestruje "Okropną" Gazową Czaszkę
http://www.gemini.edu/node/181

Grupa Rzeźbiarza
http://www.atlasoftheuniverse.com/galgrps/scl.html

Przygody w Głębokim Kosmosie: Hickson 16 w Wielorybie
http://www.astronomy-mall.com/Adventures.In.Deep.Space/h16ch.htm