Wędrując dalej po letniej Drodze Mlecznej, legendarny siłacz Herkules jest kolejnym gwiazdozbiorem leżącym na skraju nieba letniego. Jego stopy zanurzone są w strudze naszej Galaktyki, jego głowa wisi w otchłani Kosmosu. W Herkulesie znajdziemy oszałamiająco wiele celów, sporo z nich natury pozagalaktycznej. Obfituje on w gromady galaktyk, a dla ich miłośnika są tu trzy obiekty Hicksona. Jest garstka ładnych galaktyk, trochę mgławic planetarnych i oczywiście kilka bardzo ładnych gromad kulistych.


Dla nastawionych na proste podejście do tematu, oto lista naszych celów na dzisiejszy wieczór:

Gromady kuliste
M13
M92
NGC6229

Mgławice planetarne
IC4593
NGC6210
Vy 1-2

Galaktyki
NGC6207
NGC6482
NGC6181

Grupy/gromady galaktyk
AGC2151 (Gromada Herkulesa)



Zacznijmy realizować plan od arcydzieła. Zapytaj jakiegokolwiek wieloletniego amatora jaka jest jego pierwsza myśl gdy ktoś napomknie o gwiazdozbiorze Herkulesa, a stawiam kasę przeciw orzeszkom, że usłyszysz o gromadzie kulistej Messier 13. M13 jest jednym z najłatwiejszych do zlokalizowania obiektów w tej konstelacji. Leży mniej więcej w 1/3 odległości między Eta a Zeta, dwóch gwiazd wyznaczających najdalej na zachód wysunięty bok Klińca (ang. Keystone). Na przestrzeni lat słyszałem wiele określeń M13 - Klejnot Korony Północnej, Kliniec (chociaż ci z nas, wychowani na rysunkach Rey'a, mogą się spierać, czy M92 nie byłaby lepszym klińcem), Gromada Herkulesa i oczywiście Wielka Kulista w Herkulesie. Nazywana jest też najpiękniejszą kulistą nieba północnego, choć co do tego, mam nieco odmienne zdanie. Myślę, że jej świetne położenie dla obserwatorów z północy daje jej trochę niesłusznej przewagi.

Tego wieczoru uderzymy do trzech kulistych w Herkulesie, a M13 jest najbliższą z nich. Następną w kolejności odległości jest M92, a daleko na krańcach przestrzeni galaktycznej leży NGC6229 - ale o nich później.


M13 leży "jedynie" 25k lat świetlnych od nas  i ma jasność katalogową 5,9mag. Jaśnieje blaskiem niemal 1/4 miliona słońc i jest kulą o średnicy 146 lat świetlnych. Jest łatwo dostrzegalna gołym okiem pod średnio ciemnym wiejskim niebem i jawi się jako bardzo gruba, mdła gwiazda pod naprawdę ciemnym niebem.

Obserwuję M13 od dziesięcioleci, używając teleskopów o aperturach do 30". Patrzyłem na nią we wzmacniaczach obrazu i małych refraktorach. Używałem lornetki i gołego oka. Najmniejsza (naturalna - np. bez wzmacniacza fotonów) apertura w której widziałem jakiekolwiek rozbicie to przypuszczalnie około 85mm. Teleskop 4" w dobrych warunkach rozdzieli Ci gwiazdy wskroś gromady. Co ciekawe, czynnikiem ograniczającym nie jest rozdzielczość, a zdolność zbierania światła. Użycie wzmacniacza fotonów jak BIPH czy Collins I3 skutkuje dość pełnym rozbiciem nawet w małych aperturach.


W samej kulistej, wielu obserwatorów melduje o ciemnym akcencie w kształcie Y lub śruby. Historycznie, było to przypuszczalnie po raz pierwszy dostrzeżone przez Lorda Williama Parsonsa Rosse w jego 72-calowym teleskopie zwierciadlanym. Widziałem to wiele razy, ale zauważyłem, że jest zazwyczaj łatwiej dostrzegalne w mniejszej aperturze. Jeśli to prawda, to dlaczego tak jest? Pogląd, że łatwiej dostrzec to w małej aperturze zdaje się przeczyć starej (i zazwyczaj poprawnej) formule, że apertura rządzi. Być może jest to obszar o mniejszej liczbie gwiazd w kulistej, lub być może cienkie pasma pyłu delikatnie zasłaniające widok. Jest możliwe, że większe apertury zbierają wystarczająco dużo światła, niwelując to zjawisko. Jest to również wyraźnie widoczne na doskonałych zdjęciach zarówno Emmanuela Colognato jak i Huntera Wilsona.


Jak już jesteś w tym rejonie, zdecydowanie poszukaj towarzyszącej jej galaktyki leżącej około 1/2 stopnia na północny-wschód - NGC6207. Jest całkiem wyraźna na zdjęciach (uderzająco wyraźna na wspaniałym zdjęciu Emmanuela Colognato powyżej), i w rzeczywistości wcale nie taka trudna do wychwycenia w średniej wielkości teleskopach. W większych aperturach, 18" i powyżej, jest na swój sposób cudeńkiem, chociaż niemal wszystko w tym rejonie przyćmione jest przez M13. Moje własne notatki z sesji 18" wzmiankują, że widziałem 6207 z niemal gwiazdowym jądrem, skoncentrowanym halo, ze słabymi ramionami spiralnymi. Moje najlepsze obrazy uzyskałem z Ethosem 13mm przy powiększeniu około 190x. Obserwatorzy poszukujący wyzwań powinni poszukać IC4617. Ta galaktyka 15mag leży pomiędzy 6207 i M13. Jest ona również widoczna na powyższym zdjęciu Emmanuela. W jakiej najmniejszej aperturze możesz ją złapać?


Przy starhoppingu do M92, skacząc do głowy Herkulesa, używam Pi i Eta do utworzenia trójkąta. Ten przepiękny obiekt jest oddalony od nas mniej więcej tak jak M13 i przypuszczalnie, w każdym innym gwiazdozbiorze by rządził - lub tak czy inaczej byłby co najmniej jedną z głównych szych. Tutaj, tak jak wszystko inne, gra drugie skrzypce. Ale jakiż piękny dźwięk wydaje!

M92 leży około 27k lat świetlnych od nas, ma średnicę około 109 lat świetlnych i jaśnieje blaskiem około 145.000 słońc. Moje 18" z łatwością rozbija ją wskroś przy średnich powiększeniach, ale nigdy nie byłem w stanie wiele zdziałać używając teleskopu 4". Jest ona o około pół wielkości gwiazdowej słabsza niż jej większa siostra. Szukałem jej gołym okiem pod ciemnym niebem, ale jeszcze mi się nie udało jej złapać. Będziesz potrzebować ciemniejszej miejscówki, wyżej położonej i/lub młodszych oczy niż moje, choć podejrzewam, że z tym nie będzie problemu.


Przesuń się 7 stopni na południowy-zachód aby znaleźć ostatnią kulistą z listy na dzisiejszy wieczór, NGC6229. Pogadajmy o totalnie przyćmionym obiekcie! Czy powinno nas dziwić, że widząc na naszej liście M13 i M92, 6229 nie chce nawet się pojawiać na imprezce? 6229 nieśmiało puka z jasnością 9,4mag, oddalona od nas o 99k lat świetlnych. Rzeczywisty rozmiar jej średnicy to około 130 lat świetlnych i jaśnieje blaskiem niemal 140.000 słońc. To znakomity cel dla dużych teleskopów. Szybki rzut oka w moich 18" przy 200x i zanotowałem, że rozbite było jakieś 2/3 części zewnętrznej.


Przejdźmy teraz do wschodniej nogi i odwiedźmy galaktykę oraz obiekt który będzie wyzwaniem dla Twoich umiejętności szukania, mgławicę planetarną PK 53+24.1, znaną również jako Vy 1-2. Vy to skrót od Vyssotsky. Alexander Vyssotsky (1888-1973) urodził sie w Moskwie i magisterkę zrobił na Państwowym Uniwersytecie Moskiewskim. 35 lat spędził na Uniwersytecie Virginia i w Obserwatorium McCornick pracując nad klasyfikacją widm gwiazd karłowatych typu M. Wizualnie, wyzwanie Vy 1-2 leży w jej znalezieniu. Jest dość jasna, ale jej tarcza jest tak mała, że w małych i średnich powiększeniach jest gwiazdopodobna. Możesz użyć filtra OIII między okiem a okularem aby porównać pole widzenia z i bez filtra. Jak znajdziesz gwiazdę która nie przygasa w znaczący sposób - to jest to.

David Knisely nadesłał poniższe:


Następnie, skierujmy się 5 stopni na południe do NGC6482. W moim 18" teleskopie, ten mały punkcik ma gwiazdopodobne jądro i słabsze halo zewnętrzne. Obserwowałem przy 200x z 13T6 pewnej czystej, bezksiężycowej nocy o dobrej przejrzystości powietrza.


Idąc w dół drugiej nogi, nasz pierwszy postój jest prawdziwym twardzielem i przypuszczalnie dla większości obserwatorów wizualnych podpada pod kategorię obiektu-wyzwania, ale Hunter Wilson przesłał mi tak przepiękne zdjęcie, że po prostu musiałem je zamieścić. Abell 39 (znana również jako PK 47+42.1) skatalogowana jest z dość dużą jasnością 12,9mag - jednakże, jest również dość duża - jej rozmiar to 3 minuty kątowe, co zazwyczaj obniża jasność powierzchniową. Na zdjęciach DSS jest to niezwykle słaba, za to idealna bańka. Jeśli obserwujesz takie słabe bąbelkowe mgiełki, zobacz również Abell Planetary Nebulae Observer's Guide Alvina Huey'a. Jego stronę internetową znajdziesz na końcu tego artykułu. Prezentuje on również przewodniki obserwacyjne po Hicksonach i Arpach.


Pięć i pół stopnia na południowy-wschód trafimy na NGC6210. Ta mała i jasna planetarna może być z łatwością obserwowana przez mały teleskop - jeśli dokładnie wiesz gdzie patrzeć, mógłbyś przypuszczalnie dostrzec ją w dużej lornecie. Najmniejszym teleskopem w jakim ją widziałem jest jeden z popularnych APO 66mm jakich w obecnych czasach wiele na rynku. Przy niskich powiększeniach wygląda jak gwiazda, ale jak już ją zidentyfikujesz, przywal powiększenie, a wyskoczy mała tarcza. Dla mnie, obiekt ten jest jaskrawo niebiesko-zielony, a w moich 18" przy wysokim powiększeniu pokazuje pewną nieregularność na zewnętrznych wydłużeniach. Nie zanotowałem żadnych oznak gwiazdy centralnej, ale być może nie użyłem po prostu wystarczającego powiększenia.


Podążając w dół nogi, zatrzymamy się przy NGC6181. W moich 18", 6181 nie pokazuje gwiazdopodobnego rdzenia, w zamian zauważyłem, że ma ona gęste, dość zwarte jądro, umiarkowanie jasne halo wewnętrzne oraz ślady halo zewnętrznego z prawdopodobnie dwoma słabymi ramionami. Im dłużej ją badałem, tym więcej wydawało mi się, że widzę.


Następnie, skierujemy się 9 stopni na południowy-zachód by rzucić okiem na IC4593. To całkiem jasna, aczkolwiek mała mgławica planetarna. Przy niskich powiększeniach, zauważycie, że ona również zdaje się być gwiazdą na czarnym tle.

David Knisely nadsyła następującą obserwację:



Nasz ostatni cel na dzisiejszy wieczór to najbogatsza, najgęstsza gromada galaktyk w Supergromadzie Herkulesa (która sama jest częścią większej struktury zwanej Wielkim Murem) - Abell 2151. 2151 znana jest również jako Gromada Herkulesa. Rozrzucona na ponad dwóch stopniach, gromada zawiera więcej niż 100 członków i leży oddalona od nas o jakieś 650 milionów lat świetlnych. Z dużym teleskopem można spędzić tu długie godziny. Zauważyłem jakieś 5-7 (przy ~200x) z łatwością widocznych w jednym polu w samej tylko najgęstszej części. Jeden z członków naszego forum przesłał mi bardzo ładny opis dotyczący tej gromady z którego stworzyliśmy osobny artykuł: Obserwacje Abell 2151.



Ponadto, dla tych z Was zainteresowanych galaktykami: w granicach Herkulesa znajdziecie trzy grupy Hicksona. Prawdopodobnie najłatwiejszą z nich jest Hickson 82, ale szczegóły pozostawiam zmotywowanemu obserwatorowi.

I tym zakończę na dziś. Jeszcze raz dziękuję czytelnikom którzy nadesłali obserwacje, szkice i zdjęcia. Wasz wkład znacznie wzbogaca te artykuły. Chciałbym poświęcić moment aby podziękować wszystkim nadsyłającym w tym miesiącu - dostałem tony zdjęć - wszystkie wspaniałe - których niestety nie mogłem wykorzystać. Szczerze bym sobie życzył aby móc je wszystkie opublikować, mamy wśród członków forum wspaniałych fotografów, szkicowników i obserwatorów. Bardzo dziękuję za Waszą pomoc, którą bardzo cenię. Moim zdaniem, to Wasze prace sprawiają, że te artykuły są tym czym są.

Jak zwykle, sprawia mi satysfakcję jeśli moje wędrówki okażą się dla Was użyteczne.

Do następnego razu -

- Tom T.

Dodatkowe zasoby/odnośniki/inne fajne materiały:

Lord Rosse i Lewiatan z Parsontown
http://labbey.com/Telescopes/Parsontown.html

Wielki Mur i dalej - M. J. Geller
http://adsabs.harvard.edu/full/1997RvMA...10..159G

Supergromada Herkulesa
http://www.atlasoftheuniverse.com/superc/her.html

Strona Alvina Huey'a
http://www.faintfuzzies.com/