WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Gatki Bikini
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2041
Oryginalny PDF

Październik 2009

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Tu, na Ziemi - Kwiecień gdy deszczem plecie, maj ustroi w kwiecie, ale patrząc w niebo, to październik jest najbardziej "rozmokłym" okresem w roku. Powodem jest nadciągnięcie w tym miesiącu nad południowy horyzont "mokrego kwartału", a z nim kilku gwiazdozbiorów związanych w ten czy inny sposób z wodą. Są to Koziorożec, Wodnik, Ryba Południowa, Wieloryb i Ryby. Żaden z nich nie zachwyca z perspektywy obserwacji gołym okiem, więc aby je dostrzec, będziesz być może musiał pojechać w miejsce z odsłoniętym horyzontem, z jak najmniejszym zaświetleniem i zamgleniem widnokręgu.

Ale nie w tym roku. A to dlatego, że w tych miesiącach Koziorożec, który zawsze bardziej do mnie przemawiał jako dolna część bikini niż "morski kozioł" (cokolwiek to jest), gości u siebie olśniewającego Jowisza. Król planet przyciąga do mokrego kwartału uwagę wszystkich, czy jesteś w sercu miasta czy gdzieś daleko na wsi.

Lornetka z łatwością pokazuje cztery Księżyce Galileuszowe okrążające Jowisza. Stanowią one stosowny hołd dla człowieka który 400 lat temu rozwiązał tysiącletnią zagadkę co okrąża co - Ziemia Słońce czy Słońce Ziemię. Fakt iż Galileusz zobaczył coś co nazwał czterema "gwiazdami" -- pierwotnie "Gwiazdami Medycejskimi" -- okrążającymi Jowisza, udowodnił, że nie wszystko kręci się wokół Ziemi, tak jak głosiła doktryna geocentryczna Ptolemeusza od Anno Domini 140.

Zabawnie jest obserwować akrobacje satelitów galileuszowych jak przesuwają się z jednej strony planety na drugą. Czy potrafisz zidentyfikować w swojej lornetce wszystkie cztery? Aby stwierdzić który jest który, użyj skryptu Java "Księżyce Jowisza" Sky&Telescope. Na przykład, 17 października o 00:00 UT (w Ameryce Północnej to wieczór 16 października), wszystkie cztery księżyce znajdą się na zachód od planety ułożone w linii prostej. Dwadzieścia cztery godziny później, Io i Europa przesuną się na wschód od planety.

Tak na marginesie, kiedy pokazujesz Jowisza i jego księżyce rodzinie i przyjaciołom, nie powtarzaj proszę tego samego błędu jaki można znaleźć w wielu studenckich podręcznikach o astronomii nazywając Jowisza "gazowym olbrzymem". To nieprawda. Większość warstwy Jowisza składa się z dziwnej mieszanki zwanej metalicznym wodorem. Metaliczny wodór, który jest przewodnikiem elektrycznym, nie jest gazowy. Przy ciśnieniu i warunkach panujących we wnętrzu Jowisza, metaliczny wodór jest cieczą. Zatem, czy zaczęli go nazywać "planetą olbrzymem" lub "planetą jowiszową", a nie "gazowym olbrzymem"? Nie.


Inny olbrzym Układu Słonecznego, ósma planeta - Neptun, majaczy tej jesieni niedaleko na wschód od Jowisza. Od kiedy został odkryty we wrześniu 1846, Neptun maszerował powoli po niebie, ale wciąż nie wykonał pełnej orbity. Poszukaj go na wschód-północny-wschód od linii utworzonej z trzech gwiazd równo od siebie oddalonych na północ od Deneb Algedi (delta Capricorni). Neptun ma jasność jedynie 8mag -- jest sześć razy słabszy od Księżyców Galileuszowych -- tak więc zanim go znajdziesz, poszukiwania mogą nieco potrwać. Aby go dostrzec, użyj załączonej mapy. Moja 10x50 pokazuje ślad niezwykłego turkusowego zabarwienia planety który również może pomóc w wyłowieniu go z otoczenia.

Na zachód od Jowisza znajdziemy dwie gwiazdy podwójne idealne dla lornetki. Najpierw, w północno-zachodnim rogu trójkątnego zarysu gwiazdozbioru, znajdziemy Algedi, czyli alfa Capricorni. Algedi tworzą dwie gwiazdy 4mag które są z łatwością widoczne nawet w małej lornetce kieszonkowej. Wyglądają może tak samo, ale okazuje się, że te dwie gwiazdy nie są ani trochę blisko siebie w przestrzeni kosmicznej. Wschodnia gwiazda - żółty olbrzym - znana jako Alfa-2, oddalona jest od nas o 109 lat świetlnych, podczas gdy Alfa-1 - żółty nadolbrzym, leży prawie siedem razy dalej.


Druga gwiazda podwójna - Dabih, czyli beta Capricorni - jest nieco na południe od Algedi w tym samym polu widzenia. Podczas gdy dwie gwiazdy Algedi  zdają się być jednakowo jasne, dwie gwiazdy Dabiha są wyraźnie różne. Jaśniejsze słońce, zwane Dabih-Major, ma jasność 3mag, natomiast jej towarzysz, Dabih-Minor o jasności 6mag, jest 16 razy słabszy. Mogą wyglądać na różne, ale badania pokazują, że tworzą one system fizyczny oddalony o 330 lat świetlnych. Oddalone są od siebie o około trzecią część roku świetlnego. W rezultacie, jedno okrążenie zabiera im co najmniej milion lat.

Jest tu coś więcej niż widzi oko. Badania pokazują, że Dabih-Minor jest podwójną spektroskopową w której dominuje niebiesko-biały olbrzym niezwykle bogaty w platynę, złoto, rtęć i bizmut. Dabih-Major jest pomarańczowym olbrzymem którego okrąża ciasna para gwiazd. Masywniejszą z nich jest gwiazda niebieska, ale mało wiemy o jej towarzyszce o okresie obiegu jedynie 8,7 dnia. Dzieli je dystans jedynie jednej trzeciej odległości Merkurego od Słońca.

Nasz ostatni przystanek w Koziorożcu jest samotnym wkładem tego gwiazdozbioru w katalog Messiera. Gromada kulista M30 o jasności 7mag, leży w jałowym, południowo-wschodnim rogu gwiazdozbioru. Gwiazdy Nashira i Deneb Algedi wyznaczają ogon Morskiego Kozła i wschodni punkt trójkąta Koziorożca. Zwróć się na południowy-zachód w kierunku południowego wierzchołka trójkąta, zatrzymując się na gwieździe 4mag zeta Capricorni. Wyśrodkuj Zetę w swoim szukaczu i spójrz w stronę wschodniej krawędzi pola widzenia. Gwiazda 5mag, 41 Capricorni, powinna właśnie pojawić się w polu. Wyśrodkuj na 41, a następnie spójrz nieco na zachód od gwiazdy. Czy widzisz słabą, okrągłą plamkę szarego światła otaczającą jaśniejsze jądro? To M30. Aby ujrzeć jakikolwiek ślad, że jest to odległe mrowie 100.000 gwiazd, wymagany jest co najmniej 6-calowy (150-mm) teleskop.

Jak już jesteś w tym rejonie, nie zapomnij spróbować dostrzec gromadę kulistą M72, mały asteryzm złożony z 4 gwiazd - M73 oraz mgławicę planetarną NGC7009. Wszystkie leżą po drugiej stronie granicy w Wodniku i są pokazane na powyższej mapie oraz wymienione poniżej.


Takie to są widoki w Gatkach Bikini. Jakieś komentarze, pytania, sugestie odnośnie tego działu? Piszcie w wątku na forum dyskusyjnym lub ślijcie maila do mnie. Za miesiąc znów udamy się w podróż w Kosmos przez lornetkę, a do tego czasu pamiętajcie, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington, autor Touring the Universe through Binoculars, kończy obecnie nowy przewodnik po wymagających celach obserwacyjnych dla Cambridge University Press, który będzie wydany w drugiej połowie 2010. Odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2009 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.