WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Cios Poniżej Pasa
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2386
Oryginalny PDF

Styczeń 2010

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Zazwyczaj, cios poniżej pasa jest uważany za faul. Ale tego miesiąca w naszym przypadku, uderzenie poniżej pasa to dokładnie nasz cel. W styczniu odwiedzimy miecz Oriona, jedno z najbardziej popularnych zagłębi turystycznych na całym niebie.

Aby cieszyć się tym odcinkiem Wszechświata przez Lornetkę, polecam zamontować Wasze lornetki na czymś w rodzaju podpórki, w czasie gdy nie będziecie musieli jej ruszać kompensując obrót Ziemi.

Zacznijmy od powszechnie lubianego celu zimowego - M42, Mgławicy Oriona. Mgławica jawi się jako delikatna poświata otaczająca Theta-1 i Theta-2 Orionis. Gołym okiem, Theta-1 i Theta-2 tworzą wspólnie środek, złożonego z  3 gwiazd, miecza Myśliwego.



Nawet najmniejsza, kieszonkowa lornetka teatralna zaczyna rozwijać nieco z przeplatanych nieregularności którymi charakteryzuje się złożona struktura Mgławicy Oriona. W mojej lornetce 10x50 znanego zarysu mgławicy nie można pomylić. Nawet przy tak niskim powiększeniu, M42 przypomina mi wyciągniętą rękę sięgającą w kierunku południowym i trzymającą w dłoni gwiazdy Theta.

Pozostając przy tej analogii, Theta-1 siedzi nieopodal koniuszka czegoś co wygląda jak obrys palca zarysowanego na przodzie dłoni. Ten ciemny obłok zwany jest Rybim Pyskiem i jest widoczny tylko dlatego, że leży na tle jaśniejszego obszaru leżącego dalej.

Obserwatorom z teleskopami, Theta-1 znana jest bardziej jako Trapez, rodzina czterech słońc ładniutko ułożonych w trapezoid. Gwiazdy Trapezu oznaczone są literami (A, B, C i D) zgodnie z ich położeniem. Główna gwiazda systemu, najjaśniejsza z grupki o jasności 5,1mag, znana jest jako Theta-1C i wyznacza południowy róg trapezoidu. Zarówno gwiazda zachodnia (Theta-1A) jak i gwiazda północna (Theta-1B) znane są jako podwójne zaćmieniowe, gdzie mniejsza gwiazda przechodzi na przemian przez i za większą gwiazdą główną. Zaćmienia te powodują u obydwu gwiazd lekkie zmiany jasności, chociaż zazwyczaj świecą one jasnością odpowiednio 6,7mag i 7,9mag. Theta-1D również ma jasność 6,7mag. Cztery główne gwiazdy w Trapezie to gwiezdne noworodki. Każda z nich przyszła na świat między 300.000 a milionem lat temu. Porównaj to z naszym własnym, średniego wieku Słońcem, które, jak mówią nam astronomowie, powstało jakieś 4,5 miliarda lat temu.

Jakim najniższym powiększeniem możesz rozdzielić wszystkie cztery? Chętnie bym się dowiedział. Sam ostatnio próbowałem i okazało się, że moje lornetki 10x i 12x pokazują, że Theta-1 nie jest idealnym punktem, ale nie mogłem rozdzielić samych gwiazd.

Aby dowiedzieć się, co myślą inni, wysunąłem ostatnio to pytanie w dziale lornetek na forum Cloudynights i otrzymałem wiele odpowiedzi. Możesz o tym przeczytać tu. Wszyscy się zgodzili, że 20x jest prawdopodobnie najniższym powiększeniem które pokaże wszystkie cztery, ponieważ słaby północno-zachodni składnik grupy, Theta-1B leży zaledwie 9" od Theta-1A. Użytkownicy forum opisywali widoczność trzech gwiazd przy 15x-18x, co odzwierciedla moje doświadczenia. A Ty? Opisz swoje obserwacje w wątku i porównaj je z obserwacjami Twoich kolegów lornetkowców.

Nieco na północ i nieznacznie na wschód od M42 leży drugi, dużo mniejszy dymek mgławicowości który Charles Messier skatalogował osobno, jako M43. Nawet lornetka 10x rozdzieli go od M42. Szukaj małej, okrągłej plamki wokół gwiazd 8mag SAO 132328. Spójrz dokładnie przez dużą lornetę 20x i więcej, a zauważysz może, że M43 nie jest idealnie symetryczna. Wygląda jak przecinek zagięty w kierunku północnym. W rzeczywistości, M43 jest przedłużeniem Mgławicy Oriona i tylko wygląda na "oddzieloną" z powodu pasma ciemnej mgławicy dzielącej całość na dwie części.

Mgławica Oriona jest najbardziej znanym przykładem mgławicy emisyjnej lub regionem H II na niebie. Pomyśl o niej jako o oddziale macierzyńskim. Ukryte pośród kłaczków i kłębów mgławicy protogwiazdy, wirują i sprężają się kontynuując swą drogę do sławy. Gwiazdy Trapezu zaliczają się do najmłodszych, najgorętszych słońc widocznych przez teleskopy podwórkowe, ale w Mgławicy Oriona jest więcej gwiazd niż mogło by się wydawać. Schowana wewnątrz, gromada 1.000 gwiazd pozostaje przesłonięta obłokami mętnego pyłu. Są one widoczne jedynie na zdjęciach w podczerwieni, które ten pył przenikają.











Po lewej: Fachowe oko i utalentowana ręka Rony'ego De Laet'a naszkicowały ten wspaniale realistyczny obraz miecza Oriona w lornetce 15x70. Odwiedź stronę Rony'ego aby zobaczyć więcej jego znakomitych szkiców.















Z kolei, promieniowanie ultrafioletowe z tych gorących, nowo narodzonych gwiazd jonizuje otaczające atomy gazu wodorowego rozbijając połączenia pomiędzy jądrami atomów a krążącymi wokół nich elektronami. Kiedy wodór się zjonizuje, neutralny atom dzieli się na dodatni jon wodoru (proton) i wolny elektron. Jednakże, ten wolny elektron nie pozostanie wolny na długo. W zamian, zostanie on przechwycony przez inny jon wodoru aby ponownie stworzyć neutralny wodór. W tym procesie, gaz wodorowy emituje czerwone (zwane H-alfa) i zielone (H-beta) światło. W pewnym sensie, M42 jest kosmicznym neonem, ponieważ proces odpowiedzialny za jego świecenie jest bardzo podobny do tego, co dzieje się gdy prąd elektryczny przechodzi przez neon tu, na Ziemi.

Najjaśniejszą gwiazdą w mieczu jest 3-ciej wielkości gwiazdowej Iota Orionis. Iota znana jest również z nazwy własnej Na'ir al Saif, z arabskiego "Jasna w Mieczu". Iota wyznacza południowy, ostry koniec miecza i tworzy bardzo ładną parkę lornetkową z leżącą na południowy-zachód Struve 747 o jasności 4mag. Jeśli masz dobre oko, dostrzeżesz może, że Struve 747 jest w rzeczywistości sama w sobie prawdziwą gwiazdą podwójną. Nieco ponad pół minuty kątowej dzieli główny składnik 4,8mag od jego towarzysza 5,7mag. Razem, te niebiesko-białe brylanty stanowią wspaniały test na rozdzielczość dla lornetek o powiększeniach 8x i niższych.

Rękojeść miecza, położona na północ od M42, jest w rzeczywistości szeroką parą gwiazd 5mag. Zarówno 42 Orionis jak i 45 Orionis są do rozdzielenia przez niemal jakąkolwiek lornetkę w niemal każdym miejscu na Ziemi.

Nieco na północ od 42 i 45 Orionis leży słaba grupka gwiazd znana jako NGC1981. Wielu z nas patrzyło przypuszczalnie obok tej mało docenianej gromady otwartej wlepiając wzrok w M42 nawet jej nie rozpoznając. Trzy najjaśniejsze gwiazdy grupy tworzą charakterystyczny łuk, a czwarta gwiazda, nieco na wschodzie, dopełnia aluzji do piramidy. Kilka słabszych skierowanych ku zachodowi również należy do gromady, zwiększając całkowitą liczbę gwiazd widocznych w mojej 10x50 do dziesięciu.

No, no, trudno uwierzyć, że to wszystko wepchnięte jest w jedynie jedno pole widzenia. To wystarcza abym zapomniał jak jest zimno i chwycić lornetkę aby spędzić noc pod gwiazdami. Ile obiektów z tu wymienionych potrafisz znaleźć przez swoją lornetkę?

Wszechświat przez lornetkę w tym miesiącu:


Masz pytanie, uwagę czy propozycję na przyszłe artykuły? Chciałbym je usłyszeć. Wyślij mi e-mail na phil@philharrington.net.

W następnym miesiącu wrócimy aby podziwiać więcej na wspaniałym zimowym niebie, ale do tego czasu pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington, autor Touring the Universe through Binoculars, kończy obecnie nowy przewodnik po wymagających celach obserwacyjnych dla Cambridge University Press, który będzie wydany w drugiej połowie 2010. Odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2010 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.