WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘ
Włosy Bereniki
http://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2426
Oryginalny PDF

Maj 2010

Phil Harrington
Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)







Ptolemeusz III Euergetes ("Dobrodziej"), trzeci władca Egiptu z dynastii ptolemejskiej, rządził w połowie trzeciego wieku p.n.e. Za jego panowania, imperium ptolemejskie bardzo się rozwinęło.

Zgodnie z legendą, jego królowa, Berenika z Cyreny (przedstawiona na monecie, z lewej), znana była w całym kraju ze swoich długich, pięknych włosów. Pewnego dnia, kiedy jej mąż wyjechał na bitwę w Trzeciej Wojnie Syryjskiej, Berenika przysięgła bogini Afrodycie, że poświęci swe falujące loki jeśli jej mąż bezpiecznie do niej wróci. Kiedy powrócił, Berenika dotrzymała obietnicy i obcięła włosy darując je bogom.

Jednakże, niedługo po tym jak zostały one umieszczone w świątyni, włosy w tajemniczy sposób zniknęły. Para królewska była wstrząśnięta. Nie namyślając się długo, Konon z Samos, nadworny astronom Ptolemeusza, wskazał na nocne niebo w kierunku naszego gwiazdozbioru Warkocz Bereniki zapewniając króla i królową, że to Afrodyta zabrała włosy umieszczając je wśród gwiazd, aby mógł je zobaczyć cały świat. Ptolemeusz i Berenika nie mogli być obserwatorami gwiazd, skoro nigdy nie dostrzegli słabej mgiełki świetlnej wskazywanej przez Konona. Ale byli zadowoleni, że figiel z włosami to sprawka Afrodyty.


To, co Konon wyobraził jako niebieskie warkocze swojej królowej, to w rzeczywistości zbiór gwiazd o jasnościach 5-6 mag rozciągający się na prawie 5^o nieba. Dziś, znamy tę grupę jako gromadę gwiazd Warkocz Bereniki. Gromada ma również numer katalogowy Melotte 111, swój numeryczny wpis w zestawieniu 245 gromad otwartych Philiberta Jacques'a Melotte'a zatytułowanym Katalog Gromad Gwiazd Widniejących na Kliszach Atlasu Franklina-Adamsa (A Catalogue of Star Clusters Shown on the Franklin-Adams Chart Plates), opublikowanym w roku 1915.

Jednakże, dopiero w roku 1938 udowodniono, że większość gwiazd we Włosach Bereniki tworzy prawdziwą, fizyczną gromadę gwiazd. Tego roku, Robert J. Trumpler, astronom z Obserwatorium Licka, opublikował swoje badania, identyfikując 37 gwiazd jako członków grupy, bazując na ich wspólnej odległości i kierunku ruchu. Obecnie, źródła określają jej populację gwiezdną w zakresie od niewielu gwiazd w liczbie 80 (Sky Catalogue 2000.0 tom 2) do sporej liczby 273 (Star Clusters, Archinal i Hynes; Willmann-Bell, 2003).


Ponieważ zajmuje ona tak duży obszar na naszym niebie, Melotte 111 najbardziej docenimy w lornetkach 7x i 8x. Teleskopy nie uchwycą prawdopodobnie majestatu gromady gwiazd Coma z powodu ich stosunkowo wysokich powiększeń i małych pól widzenia. Nawet niektóre lornetki 10x mają pola zbyt wąskie aby rozkoszować się całością.

Najjaśniejsze gwiazdy gromady gwiazd Coma tworzą wzór przypominający małą grecką literę Lambda, lub, jeśli obserwujesz na południe od równika, literę Gamma. Być może zauważysz również wijący się łuk słabszych gwiazd gnący się na zachód od Lambdy. Razem, przypominają niektóre klasyczne "zdjęcia" Potwora z Loch Ness. Gwiazdy Lambda przedstawiają wygięty grzbiet, a słaby łuk jest długą szyją i głową potwora.

Większość członków gromady błyszczy doskonałą bielą, chociaż w przypadku kilku gwiazd widać delikatną nutę barwy żółtej lub pomarańczowej. Na przykład, słońce wyznaczające wierzchołek Lambdy, oznaczone 15 Comae, jest złotą gwiazdą typu K. I mimo, że nie jest członkiem gromady, 4 Comae, położona na zachód, również wykazuje w lornetce delikatny żółtawy odcień. Spróbuj rozogniskować nieco obraz aby uwydatnić subtelne kolory.

W Melotte 111 jest również kilka gwiazd podwójnych, chociaż jedynie 17 Comae z łatwością rozdzielimy w lornetce. Znajdująca się nieco na wschód od środka gromady, 17 składa się z dwóch słońc typu A. Zwróć uwagę na słabszy składnik o jasności 6mag około 2,5' na zachód-południowy-zachód od składnika głównego o jasności 5mag.


Nie pomyl gromady gwiazd Coma z gromadą galaktyk Coma-Virgo. Mimo, że nazwy są dość podobne, odnoszą się do dwóch zupełnie innych rzeczy. Gromada galaktyk to wielkie zbiorowisko 2.000 osobnych wysp we Wszechświecie leżące 60 milionów lat świetlnych od nas. Dla porównania, gromada gwiazd Coma leży w naszej własnej galaktyce - Drodze Mlecznej. W rzeczywistości, gromada gwiazd Coma jest jedną z najbliższych naszemu Układowi Słonecznemu gromad otwartych. Pomiary wykonane przez sondę HIPPARCHOS Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) ujawniają, że gwiazdy gromady leżą średnio 288 lat świetlnych od nas, a ich wiek szacuje się na 400 milionów lat. Na podstawie tych samych badań stwierdzono, że gwiazdy nie wykazują ani przesunięcia ani ku barwie niebieskiej ani ku czerwieni. Oznacza to, że gromada porusza się w Drodze Mlecznej w tym samym kierunku co nasz Układ Słoneczny. Czy wskazuje to na wspólne pochodzenie, mimo bardziej zaawansowanego wieku naszego Słońca?

Nawiasem mówiąc, kilku członków gromady galaktyk Coma-Virgo jest na skraju widoczności stabilnie trzymanej lornetki pod ciemnym niebem. Pięć z nich, włącznie z popularną galaktyką Czarnooka, M64, znajdziesz na mapie i na poniższej liście. Sprawdź, ile z nich możesz znaleźć dziś w nocy!


Masz pytanie, uwagę czy propozycję na przyszłe artykuły? Chciałbym je usłyszeć. Opublikuj swoje obserwacje w wątku na forum dyskusyjnym lub wyślij mi e-mail na phil@philharrington.net.

W przyszłym miesiącu odwiedzimy dwie najpiękniejsze wiosenne gromady kuliste, a w międzyczasie uderzymy do jednego lub dwóch asteryzmów. Do czasu naszego następnego spotkania w czerwcu, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.

---

O Autorze:
Phil Harrington, autor Touring the Universe through Binoculars, kończy obecnie nowy przewodnik po wymagających celach obserwacyjnych zatytułowany Kosmiczne Wyzwanie (Cosmic Challenge) dla Cambridge University Press, który będzie wydany w październiku 2010. Odwiedź jego stronę internetową: www.philharrington.net.

Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2010 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.