WSZECHŚWIAT PRZEZ LORNETKĘDwie późnowiosenne gromady kulistehttp://www.cloudynights.com/item.php?item_id=2429Oryginalny PDFCzerwiec 2010Phil Harrington Tłumaczenie: Marcin Siudzinski (Astronoce.pl)
Jeśli zapytano by Cię o nazwisko największego obserwatora wszech czasów, kogo byś wybrał? Mój głos poszedłby na XVIII-wiecznego astronoma, Williama Herschela. Miał on całkiem niezłą listę osiągnięć, włączając odkrycie planety Uran, jak również tysięcy obiektów głębokiego nieba. Całkiem dobrze.
Herschel, jednakże, robił więcej niż tylko patrzył w niebo. Próbował również zrozumieć na co patrzy. Bazując na swoich badaniach, jak zdają się być rozmieszczone gwiazdy wzdłuż mglistej wstęgi Drogi Mlecznej, Herschel był pierwszym który stwierdził, że Droga Mleczna ma kształt spłaszczonego dysku. Dziś wiemy, że miał całkowitą rację.
Jednak od poznania swego miejsca w Drodze Mlecznej, Herschel był daleko. Stwierdził, że gwiazdy zdają się być równomiernie rozłożone wzdłuż Drogi Mlecznej. Było to przyczyną rozumowania, że Słońce musi leżeć blisko centrum. Oczywiście, jest to całkowicie błędne, a spowodowane jego brakiem wiedzy o pyle kosmicznym blokującym mu widok (tak jak nam) wzdłuż płaszczyzny Galaktyki powyżej mniej więcej 6.000 lat świetlnych.
Minie półtora wieku nim Harlow Shapley odkryje prawdziwe miejsce naszego Układu Słonecznego w Drodze Mlecznej. Badając odległości do gromad kulistych, Shapley odkrył, że większość zdaje się być rozmieszczona sferycznie, nie ze środkiem na Słońcu, a na odległym punkcie w kierunku gwiazdozbioru Strzelca. Stwierdził on, że gromady kuliste muszą unosić się wokół jądra Drogi Mlecznej, o czym wiemy dziś, że jest prawdą.
Kiedy większość gromad kulistych Drogi Mlecznej ma wciąż miesiąc lub dwa aby pojawić się na naszym wczesnowieczornym niebie, mamy w tym miesiącu dwa wspaniałe systemy które zaostrzą nasze apetyty na to co ma nadejść.
Powyżej: mapa nieba wiosennego ze Star Watch, Phila Harringtona
Powyżej: mapa przeglądowa Wszechświata przez Lornetkę w tym miesiącu. Źródło: Touring the Universe through Binoculars Atlas (TUBA), www.philharrington.net/tuba.htm
Zacznijmy od
M3, od której wszystko się zaczęło. Było to przypadkowe natknięcie się na odległą kulistą w dniu 3 maja 1764 roku, które wraz z wcześniejszymi jego odkryciami innej gromady kulistej w Wodniku i mgławicy Krab w Byku, natchnęło Charlesa Messiera by sporządzić, jego sławny obecnie, katalog sobowtórów komet.
Aby samemu naleźć M3, wyceluj swoją lornetkę w połowie drogi pomiędzy Arkturem w Wolarzu a Cor Caroli w Psach Gończych. Tam szukaj trójkąta prostokątnego z trzech słabych gwiazd wskazującego w kierunku południowego-wschodu. Dostrzegłeś go? Przyjrzyj się uważnie punktowi wyznaczającemu kąt prosty. Zauważ, że nie jest idealnym punktem świetlnym, a raczej maleńką, rozmytą plamką. A to dlatego, że nie patrzysz na pojedynczą gwiazdę; w rzeczywistości widzisz łączny blask mrowia gwiazd M3. Jednakże, żadne z tych słońc nie świeci jaśniej niż około 13mag, tak więc jakiekolwiek rozdzielenie musi poczekać na aperturę i powiększenie teleskopowe.
M3 zawiera ponad pół miliona gwiazd, co sprawia, że jest jednym z największych członków rodziny gromad kulistych Drogi Mlecznej. Jest też jedną z najbogatszych jeśli chodzi o gwiazdy zmienne, szczególnie zmienne typu RR Lyrae. Gwiazdy RR Lyrae, tak jak bardziej znane Cefeidy, mają bardzo precyzyjną zależność okres-natężenie światła. Im szybciej zmienia się jasność gwiazdy, tym większa jest jej naturalne natężenie światła (lub "moc"). Jeśli znasz natężenie światła gwiazdy oraz jej jasność widomą, możesz z łatwością obliczyć jej odległość przy pomocy prawa odwrotności kwadratów. Robiąc to, astronomowie umiejscowili M3 w odległości 33.900 lat świetlnych od Ziemi. Stawia ją to poza jądrem Drogi Mlecznej.
Druga gromada otwarta którą przedstawię w tym miesiącu to
M5, położona w zachodniej części Węża. Aby ją znaleźć, wróć do Arktura, a następnie opadnij na południowy-wschód do Zeta Bootis o jasności 4mag. Kontynuuj jeszcze dwukrotność tej odległości, kursem nieco bardziej na wschód, aż dotrzesz do nie całkiem prostokątnego trójkąta z gwiazd. Najjaśniejsza gwiazda trójkąta, położona przy kącie nie do końca prostym to Unukalhai (znana również jako Alfa Serpentis). Unukalhai ma jasność 2,6mag. Skieruj się na południowy-zachód, w kierunku 5 Serpentis o jasności 6mag. M5 leży zaraz na północny-północny-zachód od niej. Tak jak M3, powinna ona być widoczna w Twojej lornetce jako rozmyta gwiazda.
Analizując światło z pojedynczych gwiazd gromady, astronomowie ustalili, że M5 jest jedną z najstarszych gromad kulistych Drogi Mlecznej. Ale jak stara to stara? Badania spektroskopowe pokazują, że nawet gwiazdy gromady o najmniejszej masie, które pozostają w Ciągu Głównym przez miliardy lat, zaczęły przekształcać się w czerwone olbrzymy. To doprowadziło do oszacowania wieku gromady na prawdopodobnie 13 miliardów lat. Ponieważ podejrzewa się, że sam Wszechświat powstał 13,7 miliarda lat temu, gwiazdy w M5 należą do pierwszej generacji.
Szkic powyżej: M3 (po lewej) i M5 (po prawej), wraz z Żaglówką Węża, widoczne w lornetce 10x50 autora.
Szacunki mówią również, że M5 leży w odległości 24.500 lat świetlnych i może zawierać aż 500.000 gwiazd upchniętych w przestrzeni o średnicy około 165 lat świetlnych.
Kiedy spoglądasz w kierunku M3 i M5, wyobraź sobie jak to by było żyć na planecie wewnątrz jednej z tych gromad. To coś co zrobił autor S-F Isaac Asimov w swoim opowiadaniu Nightfall, historii Kalgasza, planety okrążającej system sześciu gwiazd wewnątrz gromady kulistej. A my myślimy, że mamy problem z zaświetleniem nieba!
Kończąc, na południe i wschód od M5 jest kilka gwiazd które, jeśli połączyć ze sobą, przypominają mi żaglówkę. Wyobraź sobie 5 Serpentis jako dziób łodzi, podczas gdy 6 i 8 Serpentis wyznaczają pokład. Kadłub rozciąga się do 4 Serpentis i SAO 140444, najsłabszej gwiazdy w asteryzmie. W końcu, maszt żaglowy rozciąga się na wschód-północny-wschód od 6 do 10 Serpentis. Jeśli zdarzy Ci się zarwać nockę w tym miesiącu, wróć do M5 kiedy zbliży się do zachodniego horyzontu, około 3 rano czasu lokalnego. To wtedy asteryzm
Żaglówka Węża będzie najbardziej oczywisty.
Za miesiąc, zanurkujemy głęboko w letnią Drogę Mleczną. A do tego czasu, pamiętaj, że dwoje oczu jest lepsze od jednego.
O Autorze:Phil Harrington jest autorem
Touring the Universe through Binoculars. Odwiedź jego stronę internetową:
www.philharrington.net aby zobaczyć zajawkę jego nowej książki,
Kosmiczne Wyzwanie (Cosmic Challenge), która będzie wydana tej jesieni przez Cambridge University Press.
Wszechświat przez Lornetkę Phila Harringtona jest chroniony prawem autorskim 2010 przez Philipa S. Harringtona. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zakaz kopiowania, całości lub części, poza pojedynczymi kopiami do użytku osobistego, bez pisemnej zgody posiadacza prawa autorskiego.
