Część 1 - odwiedzam Pannę z Warkoczem, kompletując listę eMek

Pod koniec ubiegłego roku wziąłem do ręki swój dziennik obserwacyjny by przekonać się, ile obiektów ze słynnego katalogu Messiera udało mi się dotychczas świadomie zaobserwować i wynik obserwacji zapisać. Okazało się, że brakuje niemal 30-tu eMek! O, nie - powiedziałem sobie - człowiek chce sięgać coraz głębiej w kosmos, wypatrywać coraz słabszych galaktyczek coraz większym teleskopem, a tymczasem nie zaliczył jeszcze podstawowego, liczącego sobie kilka wieków katalogu obiektów niegwiazdowych... Wstyd! Za główny cel obserwacyjny na 2011 rok obrałem sobie więc pozbycie się tego wstydu. I udało mi się, w ciągu pięciu sesji obserwacyjnych. O dwóch ostatnich napiszę parę słów.

Większość eMek dotychczas pominiętych to te z gwiazdozbioru Panny. Jakoś od zawsze unikałem tego obszaru, może bojąc się natłoku obiektów i problemów z ich identyfikacją. Wystarczy spojrzeć na mapy nr 7 i 14 w SkyAtlasie 2000.0 (który jest moim podstawowym atlasem obserwacyjnym) by przekonać się, jak tam ciasno!

Z pomocą przyszedł mi "Pocket Sky Atlas" i jego mapka dodatkowa "C", pokazująca pogranicze Panny i Warkocza Bereniki w powiększeniu. "To jest to!" - pomyślałem i od późnej zimy czekałem okazji, by spojrzeć w tamte okolice moim 13" teleskopem Newtona. W marcu, tak bogatym w pogodne noce, nie było mnie w kraju. Ale miesiąc później, 20-go i 21-go kwietnia w końcu udało mi się zrobić dwie sesje obserwacyjne, po dwie godziny każda. Z pełnym sukcesem!

Na wspomnianej mapce jest 65 galaktyk i jedna gromada kulista NGC4147. Ja zaobserwowałem o 20 galaktyk więcej (jednak apertura 13" robi swoje), w ich identyfikacji wielce pomocne okazały się wspomniany SkyAtlas 2000.0 i "The Night Sky Observer's Guide" z rewelacyjnymi szkicami G.R. Kepple'a.

Warunki obserwacyjne miałem dość słabe, zasięg w zenicie mógł sięgać 6.1, może 6.2 mag, dlatego nie polowałem na słabsze kłaczki. Chciałem po prostu wyłapać wszystko ze wspomnianej mapki Pocket Sky Atlas'u plus zidentyfikować to, co znajdzie się w polu widzenia okularu :)

Do obserwacji używałem niemal wyłącznie okularów Axiom 15 (powiększenie 100x) i Axiom 10 (150x), które są parafokalne i pozwalają na szybkie i wygodne przeskoki między powiększeniami. Okazjonalne w wyciągu pojawiał się Pentax XW7, by lepiej dostrzec kilka sąsiadujących ze sobą parek galaktyk.

Sesja 364. 20.04.2011 19:30-21:30 UT.
Mąchocice k/Kielc. Zaobserwowane obiekty (w nawiasie jasność wizualna):

NGC 4565 (9.6) "Igła" w Wakoczu Bereniki. Ciemne pasmo widoczne w A10 i XW7
4494 (9.80), przypominała małą gromadę kulistą;
4559 (10.0) duża, nieregularna;
4064 (11.4);
4147 (gromada kulista 10.2);
M98 (10.1) wydłużona;
M99 (9.9) ramion spiralnych nie dostrzegłem, jaśniejsza od poprzedniczki, owalna;
4212 (11.2);
4293 (10.4);
4394 (10.9) obok M85, malutka;
M85 (9.1) owalna, ładne pojaśnienie w środku;
4450 (10.1) duża i jasna;
4340 (11.2) plus obok 4350 (11.0) podobne, w jednym polu;
M100 (9.3) duża, silne pojaśnienie w centrum;
4419 (11.2);
4298 (11.3) plus 4302 (11.6) piękna parka w jednym polu, pierwsza owalna, długa bledsza i wydłużona, ładniejszy widok przy 100x;
M88 (9.6) ładna, jasna;
M91 (10.2);
4571 (11.3) b.słaba, o niskiej jasności powierzchniowej (14.0), widoczna zerkaniem obok jasnej gwiazdki;
4459 (10.3) plus 4474 (11.5), nie dostrzegłem 4468 pomiędzy nimi (12.80), złapałem ją następnej nocy;
4473 (10.2);
4477 (10.4);
piękne "galaktyczne" pole przy 100x: M84 (9.1) plus M86 (8.9) plus 4388 (11.0) plus 4402 (11.80) plus 4413 (12.2) plus 4425 (11.80), 6 galaktyk w jednym polu widzenia!;
"Oczy" 4435 (10.80) plus 4438 (10.2) dwie bardzo podobne plamki;
4461 (11.2);
M87 (8.6) bardzo jasna, okrągła;
4478 (11.4) plus 4476 (12.2);
M89 (9.80);
M90 (9.5);
4550 (11.7) plus mały "przecinek" 4551 (12.0);
4371 (10.80) mała kuleczka;
4429 (10.0) jasna, podłużna;
4503 (11.1);
M58 (9.7) mała, ale jasna;
4564 (11.1) malutka;
"Bliźnięta Syjamskie" 4568 (10.80) plus 4567 (11.3) piękna parka, "zrośnięte" w kształt litery V dziubkiem w kierunku godziny 3:00, śliczny widok przy 150x;
4596 (10.4) dość duża, lekko spłaszczona;
4608 (11.0) malutka kulka obok jasnej gwiazdki Rho Virginis (4.9m).

Na zakończenie spojrzałem na M104 ("Sombrero", 8.0), która była dość nisko na niebie, ale udało się zobaczyć ciemną kreskę przy 100x i 150x, a najwyraźniej w XW7 (214x). Wspaniałe obserwacje, razem 56 galaktyk i 1 gromada kulista.

Sesja 365. 21.04.2011 19:40-21:40 UT.
Niebo podobne jak wczoraj, może troszkę ciemniejsze. Gózd k/Kielc. Kontynuuję przegląd okolic pogranicza Panny i Warkocza Bereniki, posługując się wspomnianą wyżej mapką z "Pocket Sky Atlas" i "SkyAtlas 2000.0" otwartym na mapach 7 i 14. Podobnie jak wczoraj, w wyciągu naprzemiennie okulary Axiom 15 i Axiom 10, okazjonalnie XW7.

Zacząłem od ponownego spojrzenia na "Igłę", wyraźna ciemna linia! A potem:
NGC4468 (12.80) widoczna słabo pomiędzy 4459 a 4474. Pomógł szkic z "The Night Sky Observer's Guide", wiedziałem, gdzie wypatrywać kłaczka :)
4442 (10.4) plus 4417 (11.1) w jednym polu 100x;
jasny owal M49 (8.4), obok 4464 (12.80);
4365 (9.6) pojaśnienie w środku;
4535 (10.0) duży okrągły placek;
4526 (9.7) jasna;
4570 (10.9) wydłużona, ładna;
4612 (10.9) mała kulka obok łańcuszka czterech gwiazd;
4651 (10.80) okrągła, równomierna jasność;
4710 (11.0) wydłużony, dość jasny przecinek przy 150x;
4689 (10.9) b. słaba (jasność powierzchniowa 13.80), duża, bez wyraźnej koncentracji przy 150x;
4866 (11.7) dość jasna, wydłużona;
4639 (11.5) plus 4654 (10.5) w jednym polu 150x, podobne, owalne;
M59 (9.6);
M60 (8.80) - OSTATNIA BRAKUJĄCA eMka!
przytulone do niej 4647 (11.3) plus 4638 (11.2), wszystkie w jednym polu przy 100x;
4660 (11.2) mała kulka;
4694 (11.4) słaba, wydłużona;
4754 (10.6) plus 4762 (10.3) w jednym polu 100, pierwsza okrągła, druga podłużna;
4698 (10.6) ładna, między dwiema gwiazdkami.

W sumie dzisiaj 24 galaktyki w badanym obszarze.

Ostatnie pół godziny sesji to już same przyjemności:
M82 - super! Przewężenie i "farfocle" widoczne pięknie w XW7;
M81, M108, M109, M97 (nie dostrzegłem "oczu sowy"),
M13 plus sąsiadka NGC6207 (11.6) po raz pierwszy świadomie zaobserwowana, wydłużona i dość jasna przy 150x;
M51 plus NGC5195 - widoczne ramiona spiralne w M51, pomost niewidoczny.

Kolejna wspaniała noc, razem dziś 30 galaktyk.

Tak więc po "roku" obserwowania nieba (sesja 365) mogę z dumą powiedzieć, że zidentyfikowałem i świadomie zaobserwowałem wszystkie obiekty z katalogu Messiera!

Ilu z Was może to samo powiedzieć o sobie?

Zważywszy, że sesja obserwacyjna nr 1 miała miejsce 2 stycznia 1997 roku, trochę mi to zajęło :)

Część 2 - jeszcze więcej galaktyk i dwa obiekty z "Cosmic Challenge"

Kolejną sesję postanowiłem poświęcić gwiazdozbiorowi Warkocz Bereniki i odnaleźć jak najwięcej spośród galaktyk, które pokazuje w nim SkyAtlas 2000.0. Poniżej notatka z mojego dziennika, w zasadzie słowo w słowo.

Sesja 366. 26.04.2011 21:10 - 23:10 UT.
Gózd k/Kielc. Niebo przyzwoite, ale kiepski seeing, "mleko" w powietrzu. Zasięg w zenicie 6.1mag. Obserwacje galaktyk w Warkoczu Bereniki. Newton 13", okulary Axiom 15 (okazjonalnie), Axiom 10 (głównie) i XW7 (kilka razy). Warunki przeciętne, ale plon niezły:

NGC 4203 (10.9) owalna, jasne jądro
4150 (11.6) mała, jajowata, jasne centrum
4136 (11.0) dość duża, ale niewielka jasność powierzchniowa (13.9), bez pojaśnienia w środku
4414 (10.1) wydłużona, jasne jądro
4314 (10.6) większa od poprzedniej, także jasna w środku
4274 (10.4)
4245 (11.4) lekkie pojaśnienie w centrum, obok rządek czterech gwiazdek
4283 (12.1) plus 4278 (10.2) plus 4286 (12.80) trzy galaktyki w jednym polu przy 150x, ta ostatnia to mały obłoczek widoczny momentami, wyraźniej przy 214x
4251 (10.7) mała, jasna w środku
4448 (11.1) lekko owalna, dość duża
4559 (10.0) duży owalny placek lekko jaśniejszy w centrum
4162 (12.2) b.słaba (jasność powierzchniowa 13.2) obok dość jasnej gwiazdki, która przyćmiewa jej blask
Nie udało się dostrzec 4455 (12.3)
4793 (11.6) owalna, dość równomierna jasność
4889 (11.5) plus 4874 (11.7) podobne, w jednym polu przy 150x, blade, bez jasnego centrum
4747 (12.3) słabiutka (jasność powierzchniowa 13.7), widoczna zerkaniem przy 150x
4725 (9.4) duża, jasne jądro
4712 (12.80) zerkaniem przy 150x, bardzo słaba
M64 (8.5) galaktyka "Black Eye". Pociemnienie wyraźnie widoczne przez XW7!
M53 (7.5) gromada kulista rozbita na pojedyncze gwiazdki przy 100x i 150x (lepiej).
Nie udało się dojrzeć sąsiedniej NGC5053, którą złapałem podczas kolejnej sesji.
Na koniec spojrzałem na M57 (śliczna przy 100x, choć Lutnia wciąż świeci nisko nad horyzontem), M13 z sąsiadką 6207, M108, M97 (po raz kolejny nie dostrzegłem pociemnień - "oczu sowy"). Bardzo udana sesja, ogółem 21 galaktyk w Warkoczu Bereniki.

Ostatnią noc obserwacyjną wykorzystałem na złapanie dwóch obiektów z niedawno nabytej książki "Cosmic Challenge" Phila Harringtona. Bardzo polecam tę pozycję obserwatorom znającym język angielski i chcącym zmierzyć się z trudniejszymi celami. Bardzo fajna recenzja do poczytania na Astronocach.

Dopiero skosztowałem dwóch z ponad setki opisanych tamże wyzwań (i to dość łatwych dla teleskopu 13"), a już mi się spodobało i zapewne nieraz się jeszcze poczęstuję :) Ale do rzeczy:

Sesja 367. 04.05.2011 19:40 - 21:15 UT.
Gózd k/Kielc. Niebo czyste, pod koniec obserwacji dokuczała wilgoć, zaczęło się mglić. Najlepsze warunki z ostatnich czterech nocy. Newton 13". Dziś namierzyłem 2 obiekty z "Cosmic Challenge".

NGC5053 Gromada kulista w Warkoczu Bereniki. Jasność wizualna 9.9 mag, ale to jasność powierzchniowa (około 14.0 mag) i duże rozmiary kątowe (11') czynią ją naprawdę trudnym celem. Widoczna jako słabe, acz wyraźne pojaśnienie tła nieba przy 150x. Pomogła bardzo dokładna mapka z książki i dobre warunki, ze smoliście czarnym tłem nieba.
Hickson 44 Grupa czterech galaktyk w Lwie, w pobliżu Gammy Leonis. Składniki:

• NGC 3185 (12.1) widoczna na wprost już przy 100x,
• NGC 3187 (13.4) najtrudniejsza i najmniejsza. Mała jasność powierzchniowa (14.9 wg Cosmic Challenge, 13.9 wg NGC/IC Project, skąd aż taka różnica?). Widoczna zerkaniem przy 100x, wyraźniej przy 150x, najlepiej przy 214x
• NGC 3190 (11.2) największa i najłatwiejsza, bez trudu widoczna przy 100x
• NGC 3193 (10.9) owalna, jasna, bez trudu widoczna przy 100x

Całą grupkę najlepiej widziałem przy 150x, momentami wszystkie cztery składniki widoczne na wprost, momentami tylko trzy.

Następnie teleskop skierowałem na Psy Gończe i namierzyłem kilka ciekawych par galaktyk:
NGC4914 (11.6) plus 4868 (12.2) ładne, obok siebie przy 150x
5005 (9.80) super, odnaleziona Plosslem 26, później spojrzałem dokładniej przy 100x, obok
5033 (10.2) bardzo ładna, owalna. 100x
4631 (9.2) z sąsiadką 4627 (12.4). Piękna wydłużona smuga, niejednorodna jasność, rewelacyjnie wyglądała przy 100x, zawieszona w przestrzeni i otoczona mnóstwem słabych gwiazd tła. Sąsiadka to malutki obłoczek widoczny nieco powyżej, wyglądał jak wychodek przy domu lub jak małe wielorybiątko przy mamusi :) Coś pięknego!
4656-57 (10.5) "Kij Hokejowy" Absolutny hit wieczoru, zaliczyłem opad szczęki! Niesamowity, nieziemski widok przy 100x. Zdecydowanie najładniejszy obiekt, jaki do tej pory pokazał okular Axiom 15. Wyraźny kształt zakrzywionego kija, wokół czarne tło nieba, wspaniałe wrażenie przestrzenności. Jak na fotografii! Przy 150x też ładnie, ale galaktyka wygląda zdecydowanie lepiej przy mniejszym powiększeniu, w szerszym tle. Bajkowy widok na zakończenie kolejnej udanej sesji.

Tyle moich zapisków. Po wspomnianych obserwacjach mogę powiedzieć, że teleskop 13" pokazuje naprawdę bogatą różnorodność obiektów mgławicowych. Pośród niemal 120 galaktyk, na które spojrzałem, były jasne i słabiutkie, były okrągłe, jajowate, wydłużone i nieregularne, były takie o równomiernej jasności i takie z "farfoclami", Trochę mam niedosyt, że być może zaliczałem obiekty za szybko, że powinienem każdemu poświęcić nieco więcej czasu, zrobić kilka szkiców. Ale to dobry powód, by w przyszłości, gdy dzieci podrosną i będę miał więcej czasu, wrócić w ten rejon nieba. Tam jest jeszcze mnóstwo do zobaczenia!